Ekonomia pozytywna a ekonomia normatywna Aleksandra Szewczyk WNE UW na podstawie: B. Czarny, Pozytywizm i falsyfikacjonizm a sądy wartościujące w ekonomii, 2004 r.

Ocena przydatności podziału współczesnej ekonomii na ekonomię pozytywną i ekonomię normatywną jako narzędzia ułatwiającego uprawnianie nauki o gospodarowaniu. PRZYPOMNIENIE: ów podział jako produkt uboczny w trakcie wieloletnich sporów o rolę i miejsce sądów wartościujących w ekonomii Ekonomia pozytywna jest tą częścią ekonomii, która zajmuje się opisywaniem i wyjaśnianiem zjawisk gospodarczych Ekonomia normatywna wykorzystuje ekonomię pozytywną do dawania rad w kwestiach praktycznych, np. z zakresu polityki gospodarczej państwa

Znaczenie terminów „ekonomia pozytywna” i „ekonomia normatywna” Dwa kryteria podziału: - czy klasyfikowana część ekonomii dotyczy wyłącznie faktów (sądy o faktach), - czy wchodzące w jej skład twierdzenia są, czy też nie są rozstrzygalne empirycznie (lub rozstrzygalne logicznie). Problem: Przy ocenie wypowiedzi zawierających sądy wartościujące w kategoriach prawdy i fałszu (rozstrzygalne empirycznie lub logicznie) zastosowanie obu w/w kryteriów klasyfikacyjnych powoduje odmienne rozstrzygnięcie kwestii ich przynależności do ekonomii pozytywnej czy normatywnej.

Cztery różne warianty klasyfikacji ekonomii na ekonomię pozytywną i ekonomię normatywną: Stanowisko 1. Ekonomia pozytywna – rozstrzygalne (empirycznie lub logicznie) fakty Ekonomia normatywna – nierozstrzygalne sądy wartościujące Wniosek: - w/w definicje – wada wieloznaczności, - brak jednoznacznej klasyfikacji instrumentalnych sądów wartościujących, - brak jednoznacznej wypowiedzi o związkach różnych sądów wartościujących.

Stanowisko 2. Ekonomia pozytywna – rozstrzygalne fakty Ekonomia normatywna – nierozstrzygalne sądy wartościujące Wg autorów tego poglądu: instrumentalne sądy wartościujące to część ekonomii pozytywnej – wynika to z ich rozstrzygalności Wniosek: Stanowisko sprzeczne wewnętrznie. Przyczyna sprzeczności: uznanie instrumentalnych sądów wartościujących za sądy wartościujące.

Stanowisko 3. Ekonomia pozytywna – rozstrzygalne fakty Ekonomia normatywna – nierozstrzygalne sądy wartościujące Wg autorów tego poglądu: instrumentalne sądy wartościujące to część ekonomii normatywnej, a nie ekonomii pozytywnej. Wniosek: Stanowisko sprzeczne wewnętrznie. Przyczyna sprzeczności: instrumentalne sądy wartościujące są rozstrzygalne (empirycznie lub logicznie).

Stanowisko 4. Ekonomia pozytywna – wypowiedzi rozstrzygalne: prawdziwe lub fałszywe Ekonomia normatywna – wypowiedzi nierozstrzygalne Wniosek: - instrumentalne sądy wartościujące jako część ekonomii pozytywnej (bo rozstrzygalne); - ekonomia normatywna to wszystkie twierdzenia niemożliwe do sfalsyfikowania; nie wiadomo czy prawdziwe czy fałszywe. STOSOWANY POWSZECHNIE OD PONAD WIEKU TRADYCYJNY PODZIAŁ PODSTAWOWYCH DZIAŁÓW EKONOMII – WIELOZNACZNY!!

Sprzeczne opinie (stanowisko 1.) Przykład: podręcznik do ekonomii autorstwa: D. Begg, R. Dornbusch, S. Fischer Wg autorów: Ekonomia normatywna dot. sądów wartościujących Wypowiedzi należące do ekonomii normatywnej – niesprawdzalne, niemożliwe do sklasyfikowania ze względu na prawdę lub fałsz Wieloznaczność i wewnętrzna sprzeczność Zła klasyfikacja rodzajów ekonomii oraz brak jednoznacznej klasyfikacji ekonomii dobrobytu. Przy próbie klasyfikacji instrumentalnych sądów wartościujących –rozbieżność kryteriów. Przyczyna?? Stosowanie jednocześnie dwóch kryteriów klasyfikacji.

Przykład: Twierdzenie Coase’a: Mimo efektów zewnętrznych – przy jednoznacznie zdefiniowanych prawach własności i braku innych zakłóceń w rodzaju asymetrii informacji i znacznych kosztów transakcyjnych – negocjacje mogą doprowadzić do osiągnięcia takiej wielkości produkcji, której odpowiada jedno z optimów Pareta w tej gospodarce.

Sprzeczne opinie (stanowisko 2.) Reprezentant: Woll Przykład: Wypowiedź 1: Czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał) powinny być w pełni wykorzystane – sąd wartościujący. Wypowiedź 2: Jeśli przy danych zasobach produkcyjnych wzrost gospodarczy ma być możliwie szybki (…) zasoby muszą zostać w pełni wykorzystane, bowiem da się przekonująco wykazać, że tempo wzrostu jest wyższe przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji niż przy ich niepełnym wykorzystaniu – nie jest to sąd wartościujący.

Sprzeczne opinie (stanowisko 3.) Najliczniej prezentowane!! Reprezentanci tego poglądu: Hausman, McPherson „standardowy pogląd”: - ekonomia pozytywna – fakty - ekonomia normatywna – sądy wartościujące Przykłady: 1. Podręcznik (powszechny obecnie w USA) autorstwa McConnella i Brue’a: „Ekonomia pozytywna koncentruje swoją uwagę na faktach (…) i unika sądów wartościujących. W przeciwieństwie do tego ekonomia normatywna odwołuje się do sądów wartościujących o tym, jaka powinna być gospodarka lub jakie konkretnie działania z zakresu polityki gospodarczej należałoby zalecić, aby osiągnąć taki jej stan”.

Sprzeczne opinie (stanowisko 3.) – cd. 2. Principles of Economics autorstwa N.G. Mankiew: „(…) istnieją dwa rodzaje wypowiedzi (…). Jeden rodzaj (…) stanowią wypowiedzi pozytywne. Wypowiedzi pozytywne są opisowe. Ich celem jest opisanie tego, jaki świat jest. Drugi rodzaj wypowiedzi (…) stanowią wypowiedzi normatywne. Wypowiedzi normatywne mają charakter zaleceń. Ich celem jest opisanie tego, jaki świat powinien być. (…) wnioski o charakterze normatywnym nie mogą wynikać wyłącznie z pozytywnej analizy. Przeciwnie, wymagają one (…) analizy pozytywnej i wartościowania”. Jednak wnioski – choć sprawdzalne – mogą być prawdziwe lub fałszywe, a należą do ekonomii normatywnej.

Sprzeczne opinie (stanowisko 3.) – cd. 3. Podręcznik o podstawach ekonomii autorstwa Parkina: „Głównym zadaniem ekonomistów jest odkrycie, jak działa gospodarka. Dążąc do osiągnięcia tego celu, ekonomiści rozróżniają dwa rodzaje wypowiedzi: chodzi o wypowiedzi o tym, co jest, i o tym, co powinno być. Wypowiedzi o tym, co jest, są nazywane wypowiedziami pozytywnymi. Stwierdzają one, jakie są obecnie przekonania o sposobie działania świata. Wypowiedź pozytywna może być prawdziwa lub fałszywa. Jesteśmy w stanie ją sprawdzić konfrontując ją z faktami. Wypowiedzi o tym, co powinno być, są nazywane wypowiedziami normatywnymi. Zależą one od wartości i nie sposób ich sprawdzić”, np. Opinia 1: Na naszej planecie jest coraz cieplej, ponieważ do atmosfery trafia coraz więcej dwutlenku węgla. – pozytywna Opinia 2: Powinniśmy zmniejszyć zużycie paliw opartych na węglowodorach, takich jak węgiel i ropa naftowa. – normatywna

Sprzeczne opinie (stanowisko 4.) Reprezentanci: L.R. Heilbroner: sądy wartościujące to wszelkie niemożliwe do sprawdzenia metafizyczne twierdzenia wywierające wpływ na obraz świata ekonomisty L. Robbins: interpersonalne porównania użyteczności to „sądy wartościujące” lub „konwencjonalne założenia”; niemożliwe do obiektywnego sprawdzenia Nie istnieją żadne metody umożliwiające porównanie wielkości zadowolenia osoby A i osoby B. Nie istnieje żaden sposób porównania zadowolenia różnych ludzi!!

Sprzeczne opinie (stanowisko 4.) – cd. Według Blauga (krytyk Heilbronera i Robbinsa): Ekonomia normatywna – to wypowiedzi dotyczące gospodarowania, niemożliwe do empirycznego sprawdzenia Ekonomia pozytywna – to sprawdzalne empirycznie wypowiedzi; obiektywne niezależnie od deklarowanych przez autora wartości Przykład: „(…) ekonomia pozytywna jest tą częścią ekonomii, do której należą wszystkie falsyfikowalne hipotezy ekonomiczne. (…) twierdzenia o niewidzialnej ręce nie można sfalsyfikować, (…) więc nie należy ono do ekonomii pozytywnej, tylko do ekonomii normatywnej”.

Spory o status ekonomii dobrobytu „Nowa” („ordynalna”, „paretiańska”) ekonomia dobrobytu – jej początek to lata 30-ste XX w. Cel: wchłonięcie przez tradycyjną, pozytywną ekonomię całej ekonomii dobrobytu (ang. welfare economics) i pozostawienie w polu kompetencji ekonomii normatywnej jedynie nieinstrumentalnych sądów wartościujących Podstawowe znaczenie dla powstania „ordynalnej” ekonomii dobrobytu – nowe kryterium oceny poziomu dobrobytu społeczeństwa Vilferda Pareta Zasada Pareta Optimum Pareta – część czystej ekonomii niezależna od wszelkich sądów wartościujących J.R. Hicks i N. Kaldor – definicja wzrostu dobrobytu społecznego Cel: rozszerzenie zakresu stosowalności optimum Pareta jako kryterium efektywności gospodarowania

Różne podejścia: Pareto, Archibald, Ng, Hennipman – według nich: „nowa” ekonomia dobrobytu to część ekonomii pozytywnej. Według Blauga „nowa” ekonomia dobrobytu „jest jawnie i bezwstydnie normatywna”, bo: optimum Pareta jest „obciążone wartościowaniem” – stanowi mniej lub bardziej jawny oceniający sąd wartościujący, opiera się na trzech szczegółowych założeniach będących sądami wartościującymi: każda jednostka jest najbardziej kompetentna, aby wypowiadać się na temat własnego dobrobytu, dobrobyt społeczny zależy wyłącznie od dobrobytu jednostek, spadek użyteczności jednej osoby w żaden sposób nie może zostać zrekompensowany wzrostem użyteczności kogoś innego, jeśli twierdzenie o niewidzialnej ręce jest twierdzeniem ekonomii pozytywnej, to można je sfalsyfikować empirycznie. Skoro tak, to należy ono do ekonomii normatywnej.

Podsumowanie: „Ekonomia pozytywna” i „ekonomia normatywna” – terminy wieloznaczne. Współcześnie różne definicje. Rozbieżności terminologiczne wynikają z długiej historycznej tradycji: odwołania do poglądów J.N. Keynesa: wypowiedzi normatywne dotyczą oceniających sądów wartościujących, odwołania do poglądów M. Webera: wypowiedzi normatywne dotyczą nieinstrumentalnych sądów wartościujących. Według B. Czarnego powinno się porzucić tę wieloznaczną klasyfikację. W. Balicki w swoich Wykładach z metodologii nauk ekonomicznych rozróżnia: 1. ekonomię opisu (jak jest?), 2. ekonomię wyjaśniania (dlaczego jest tak, jak jest?), 3. ekonomię postulatu (jak powinno być w życiu gospodarczym?), 4. inżynierię gospodarczą (co zrobić, aby było tak, jak być powinno?), Sądy wartościujące na wiele różnych sposobów powodują zróżnicowanie poglądów.

Dziękuję za uwagę.