Marta Kamińska - Feldman KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

SUBIEKTYWIZM PERCEPCJI I PRZETWARZANIA INFORMACJI WYKŁAD 3

Czy możemy wierzyć zmysłom? (Wróbel, 2001)

Czy możemy wierzyć zmysłom? Niezależnie od etapu rozwoju podstawowym zadaniem każdego mózgu jest zapewnienie przeżycia gatunku, a nie dokładność odwzorowania świata zewnętrznego. Wrażenia zmysłowe jakich doznajemy, zależą od zaprogramowanych genetycznie połączeń między komórkami mózgu oraz ich modyfikacji powstałych w czasie uczenia się osobniczego. Zasady szybkiego przetwarzania informacji, wytworzone w sieci neuronowej mózgu implikują uproszczenia, których przejawem są złudzenia percepcyjne i błędne oceny emocjonalne. To implikuje, że nigdy nie zobaczymy świata nieprzefiltrowanego przez własny mózg i jesteśmy skazani na subiektywizm ograniczonej percepcji.

Neuroanatomiczne podłoże dysocjacji i różnych perspektyw w spostrzeganiu siebie i świata

Nieświadomość percepcyjna, poznawcza i emocjonalna z perspektywy psychologii klinicznej W neuropsychologii klinicznej analiza nieświadomych procesów przetwarzania opiera się na następujących założeniach: Procesy nieświadome i świadome są regulowane przez odrębne funkcjonalnie i strukturalne systemy mózgowe Mózgowa regulacja ludzkiej aktywności ma przede wszystkim charakter nieświadomy (procesy świadome to końcowy etap) Czynności nieświadome szybkie i poza kontrolą, a świadome, oparte głownie na werbalizacji, mają charakter sekwencyjny i refleksyjny Mimo przewagi przetwarzania nieświadomego, doznajemy przede wszystkim uczucia świadomego doświadczania dzięki zdolności systemów mózgowych do integracji Integracja nie jest procesem łatwym, nawet gdy mózg funkcjonuje normalnie Mózg nie jest w stanie wytworzyć skutecznych strategii w momencie zakłóceń w jego funkcjonowaniu, pojawiają się specyficzne zaburzenia neuropsychologiczne Zaburzenia te przejawiają się w dysocjacji funkcjonowania systemów mózgowych regulujących procesy nieświadome i świadome: nieświadomość działa prawie normalnie, a świadomość jest zaburzona (kontrola nieświadomości przez świadomość)

Nieświadomość percepcyjna Widzenie mimo ślepoty (rozległe uszkodzenie kory prążkowia) – pacjent jest w stanie skoncentrować uwagę na bodźcu, rozpoznać jego cechy i adekwatnie zareagować, bez możliwości świadomego doświadczania percepcji i z przekonaniem, że nic nie widzi. To świadczy o rozdzielności systemów świadomego i nieświadomego. Zespół Antona (uszkodzone obszary asocjacyjnej kory wzrokowej) – pacjent nie wie, że nie widzi i zachowuje się jakby widział. (towarzyszy temu zespołowi anosognozja). Anosognozia (Grabowska, 2001) – uszkodzenie ciemieniowych okolic prawej półkuli mózgu. Pacjenci dotknięci lewostronnym niedowładem lub paraliżem zachowują się tak, jakby nic o nim nie wiedzieli. Hipoteza Ramachandrana: dwie półkule mózgowe odgrywają odmienną rolę w kontroli naszego zachowania. Ale chodzi tu o różnice dotyczące odmiennych sfer, niż te, które tradycyjnie uważa się za charakterystyczne dla działania lewej i prawej półkuli, a więc funkcje werbalne i wzrokowo- przestrzenne. Wegług Ramachandrana: Zadaniem lewej półkuli jest tworzenie wewnętrznie spójnych modeli świata i zapewnienie ich stabilności. W przypadku zderzenia z informacjami nieprzystającymi do modelu uruchamiane są mechanizmy obronne (zaprzeczania, wyparcia, konfabulacji) Zadania półkuli prawej odwrotne (adwokat diabła): uruchamiane są wówczas, gdy „dziwne” informacje przekroczą pewien próg i należy zrewidować dotychczasowy model. Prosopagnozja – trudności w rozpoznawaniu znajomych osób. Zachowana nieświadoma percepcja nie zmienia świadomego przekonania pacjenta, że nie zna widzianej twarzy Zespół Capgrasa (Grabowska, 2001) – pacjent traktuje swoich bliskich (żonę, męża, dzieci) jak podstawione osoby, oszustów, którzy są jego krewnymi.

Nieświadomość emocjonalna Nieświadomość poznawcza Amnezja – niepamięć zdarzeń bieżących (amnezja następcza), uprzednich (wsteczna), dezorientacje w miejscu i czasie, konfabulacje (zmyślenia). Zachowane jest nieświadome zapamiętywanie i przypominanie Nieświadomość emocjonalna Anozodiaforia – zachowana nieświadoma wiedza emocjonalna, a zaburzona głęboko świadoma wiedza emocjonalna (zaburzenia uczuć) tu m.in. zespół Phineasa Gage’a

Przykłady zniekształceń w percepcji i przetwarzaniu informacji Katalog Prawidłowości Psychologicznych (Brycz, 2004)

Tendencyjność człowieka w spostrzeganiu i myśleniu od dawna fascynuje psychologów. Owe odchylenia od racjonalności są prawidłowościami psychologicznymi, powszechnymi sposobami poznawania świata i ludzi. Często też niezdolność człowieka do posługiwania się normatywnymi regułami wnioskowań nie ma większego wpływu na umiejętność radzenia sobie w codziennym życiu. Dowody: zbyt wielki koszt uzyskania całkiem pewnych informacji teorie ewolucyjne Często jednak także ludzie cierpią z powodu pułapek oceniania, bądź wpadają w szpony wpływu społecznego.

Prawidłowości oceniania i atrybucji Projekcje: obronna, asymilacyjna, komplementarna Fałszywe poczucie powszechności Ukryte teorie osobowości Pozytywny (efekt aureoli) i negatywny efekt hallo (efekt diabelski) Fundamentalny błąd atrybucji Skłonność do przeceniania w retrospekcji prawdopodobieństwa zdarzeń dokonanych Asymetria pozytywna w atrybucji zdolności Asymetria negatywna w atrybucji moralności Myślenie egocentryczne wywodzące się ze złudzenia kontroli

Prawidłowości procesu podejmowania decyzji Sprzeniewierzenie się wymogom rachunku prawdopodobieństwa Tendencyjne uzasadnianie wyboru wstępnego Żal podecyzyjny Wzrost przekonania o słuszności wyboru

Inne prawidłowości procesu spostrzegania społecznego Wpływ pierwszego wrażenia, czy efekt pierwszeństwa Efekt świeżości Centralność cech Iluzoryczna kontrola Iluzoryczna wolność Przecenianie własnego udziału w procesach zespołowych Centryzm grupowy Inklinacja pozytywna Złudzenie patetyczne Wpływ podobieństwa na poziom sympatii

Prawidłowości procesu rozpoznawania i przypominania informacji Wpływ oczekiwań na przypominanie Organizacja danych wokół schematu w procesie zapamiętywania Wpływ heurystyki dostępności na zapamiętywanie

Prawidłowości procesu rozwiązywania problemów Wpływ heurystyki widoczności na wnioskowanie Heurystyka reprezentatywności

Prawidłowości i odchylenia od racjonalności w myśleniu logicznym Iluzoryczna korelacja Nieprawidłowa generalizacja Efekt zbladnięcia Złudzenie gracza Ignorowanie statystycznego „prawa wielkich liczb” Efekt audytorium Facilitacja społeczna Samoutrudnianie Próżniactwo społeczne Wyuczona bezradność

Inne prawidłowości psychologiczne Warunkowanie klasyczne Warunkowanie instrumentalne Zjawisko samej ekspozycji Teoria dysonansu poznawczego Autokoncentracja a zgodność postaw z zachowaniem Efekt bumerangowy dla cenzury I i II prawo Yerkesa – Dodsona Dehumanizacja ofiary Zjawisko reaktancji Społeczny dowód słuszności