Marta Kamińska - Feldman KATEDRA OSOBOWOŚCI WYDZIAŁU PSYCHOLOGII UW

JA JAKO CENTRALNY SCHEMAT POSTAW WYKŁAD 1

Fundamentalne pytania o naturę człowieka CZY JESTEŚMY EGOISTAMI ? CZY EGOCENTRYZM MUSI BYĆ ŚWIADOMY ? JAKIE SĄ ŹRÓDŁA NIEŚWIADOMEGO EGOCENTRYZMU ? CZY MOŻEMY BYĆ ALTRUISTAMI?

CZY JESTEŚMY EGOISTAMI ? Egoizm – przedkładanie własnego interesu nad cudzy (ze szkodą dla innych) Egocentryzm – koncentracja uwagi na samym sobie

ŹRÓDŁA NIEŚWIADOMEGO EGOCENTRYZMU Zagrożone ego (Freud i psychoanaliza) – rola ego i mechanizmów obronnych w utrzymaniu równowagi, z jednej strony, oraz powstawania różnych zaburzeń osobowości, z drugiej (egocentryzm obronny) Pierwotna nieumiejętność rozpoznawania i klasyfikowania zjawisk psychicznych (Piaget) – egocentryzm pierwotny – utrzymywanie uwagi na własnych doznaniach, odczuciach, przeżyciach, przy braku zdolności decentracji, w odróżnieniu od egocentryzmu wtórnego, gdy taka zdolność istnieje Emocje hamujące zdolność trafnego oceniania zjawisk Szczególna wrażliwość podmiotu na sygnały dotyczące samego siebie (specyfika przetwarzania informacji o Ja) Ja nie tylko broni swych pozycji przed atakiem, ale i je umacnia (Greenwald – Totalitarne ego). Potrzeba dookreślenia własnej tożsamości Ja jako poznawczy prototyp (wzorzec poznawczy stanowiący układ odniesienia dla rozmaitych obiektów)

Chociaż intuicyjne myślenie o ludzkim egoizmie i egocentryzmie wspierają dane psychologiczne, to za właściwość natury człowieka trzeba też uznać zdolność do wykraczania poza egocentryzm

Cele wykładu wskazanie na szczególną rolę Ja w percepcji i sposobie wartościowania świata, motywacji i zachowaniu próba odpowiedzi na pytanie: czy egocentryzm i egotyzm są nieuchronne ?

Psychologia Ja - przegląd historyczny (m. in Psychologia Ja - przegląd historyczny (m.in. za Greenwald i Pratkanis, 1988)

Kłopoty z pojęciem Ja : kwestia dwoistości Ja (za Jarymowicz 1991) Ja podmiotowe (doznające, poznające) to sfera świadomości wyznaczonej przez doznania, odczucia , a także pragnienia, preferencje i cele (Ja obserwuje, ocenia, lubi lub nie lubi) Ja przedmiotowe to samowiedza, reprezentacje własnej osoby, struktura Ja Obie te sfery podlegają wzajemnym wpływom

Poglądy Williama Jamesa (1890) Ja empiryczne (empirical self): Ja traktowane jest jako obiekt percepcji i wiedzy Dzieli się na: Ja materialne Ja społeczne Ja duchowe Czyste ego (pure ego): „strumień myśli” dynamiczny proces uświadamiania sobie przez podmiot jakichś treści (zarazem ta subiektywność Ja należy do Ja empirycznego jako część Ja duchowego – a więc empiryczne potraktowanie Ja poznającego)

Podział Ja empirycznego (za Greenwald i Pratkanis, 1988, s.22) Składowe Ja materialne Ja społeczne Ja duchowe (komponent ciało, ubranie, uznanie w oczach ludzi, subiektywny poznawczy) rodzina, dom, których się kocha, byt, psychiczne osobista własność popularność wśród właściwości, rówieśników, sława, dyspozycje, wola szacunek strumień myśli Samoocena próżność duma społeczna poczucie moralnej (komponent skromność, duma lub rodowa, pycha, lub umysłowej afektywny) z bogactwa, strach snobizm, wstyd, wyższości, przed ubóstwem upokorzenie niewinności, poczucie niższości lub winy Poszukiwanie cielesne namiętności, pragnienie sprawienia aspiracje Ja (komponent instynkty, miłość do przyjemności, bycia intelektualne, Motywacyjny) domu, umiłowanie dostrzeganym, moralne, religijne, gromadzenia dóbr, podziwianym, ambicja sumienność zwracanie uwagi towarzyskość, współ- na swój wygląd, zawodnictwo, dążenie umiłowanie do szacunku, miłość, przepychu zazdrość

Poglądy Gordona Allporta Zamienne użycie terminów ego i Ja (self) – 8 znaczeń Relacja między poglądami Jamesa i Allporta: Ego poznające to doświadczający podmiot, odpowiada to „czystemu ego” Ego jako obiekt wiedzy to Ja cielesne, które u Jamesa było częścią Ja materialnego Ego jako pierwotny egocentryzm, koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja materialnego Ego jako popęd do dominacji koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja społecznego Ego jako bierna organizacja procesów umysłowych (ukłon dla Freuda) Ego walczące o osiągnięcie celu koresponduje z poszukiwaniem Ja w zakresie Ja duchowego Ego jako system zachowań (centralny obszar osobowości) Ego jako subiektywna organizacja wpływów kulturowych

Allport w 1961 uznał, że Ja poznające nie należy do psychologii(bo nie ma możliwości jego empirycznej weryfikacji i interpretacji) i lepiej je zostawić filozofom. Wielu innych podzieliło jego zdanie. Dlatego dominujący nurt badań nad Ja polega na tym, że rejestruje się treści samowiedzy i samoocen oraz poszukuje się ich powiązań z cechami zachowań i działań. Badania tego nurtu doprowadziły do wyodrębnienia w strukturze Ja wielu subsystemów o różnych funkcjach regulacyjnych i obszarach zachowań do których się odnoszą.

Przykłady poznawczej organizacji Ja Poznawcza reprezentacja własnej osoby (samowiedza, struktura Ja) powstaje w wyniku doświadczeń dotyczących własnej osoby (Reykowski 1975) i jest zbiorem „wszystkich zakodowanych w pamięci długotrwałej podmiotu informacji, których odniesieniem przedmiotowym jest własna osoba „ (Wojciszke, 1983, s.50)

Samowiedza to: kategoria poznawcza o wewnętrznej hierarchicznej strukturze, poznawczy prototyp (Rogers, 1981) fragment sieci asocjacyjnej (Bower i Gilligan, 1979; Kilhstrom i Cantor, 1984) wielowymiarowa przestrzeń (Breckler i Greenwald, 1982) system autoschematów (Markus, 1977) wiedza zawarta w bardzo wielu magazynach dotycząca tak Ja, jak i innych obiektów, rozrzucona po wszystkich częściach systemu pamięci (Wyer i Srull, 1982)

Stanowisko Greenwalda i Pratkanisa Autorzy sądzą, że zarówno Ja- przedmiotowe,jak i Ja - podmiotowe mogą być i są poddawane eksploracji tak teoretycznej , jak i empirycznej. Metafora komputera: Ja poznające - program komputera Ja jako obiekt poznania - efekt jego zastosowania (wejście, wyjście, zmagazynowane dane) a więc na podstawie analizy efektów poznania wnioskować można o własnościach poznającego podmiotu

Stanowisko Greenwalda i Pratkanisa JA JEST ZŁOŻONYM, SPECYFICZNYM DLA JEDNOSTKI, CENTRALNYM SCHEMATEM POSTAW Główne konkluzje Ja poznające poddaje się badaniom psychologicznym Ja jest centralną strukturą poznawczą, pojęciem Ja, którego treść jest różna u różnych osób Ja jest obiektem ustosunkowań afektywnych, czyli jest obiektem postawy Ja jest złożone, 4 aspekty: Ja rozlane, prywatne, publiczne i kolektywne. Siła ich oddziaływania jest różna w zależności od rodzaju sytuacji i właściwości jednostki

Kluczowe pojęcia dotyczące Ja Ja podmiotowe (ego) poczucie własnej wartości, samoakceptacja, poczucia tożsamościowe: unikalności (Ja to Ja i nikt inny), spójności (Ja to Ja w różnych momentach), ciągłości (Ja to Ja przez całe życie), poczucie kontroli Ja przedmiotowe (self) reprezentacja własnej osoby, schematy Ja, samowiedza trwała

Kluczowe pojęcia dotyczące Ja Cechy schematowe Ja (charakterystyczne i ważne dla Ja) i cechy aschematowe Kody reprezentacji Ja: (percepcyjno-wyobrażeniowe Ja – obraz Ja i słowno–pojęciowe Ja - pojęcie Ja) Doświadczeniowy system wiedzy o Ja (bezpośredni, gorący – umożliwia odczuwanie Ja w relacji ze światem) i analityczny (intelektualny, pośredni) system wiedzy o Ja (umożliwia abstrakcyjną, intelektualną interpretacje własnej sytuacji) Tożsamość osobista (wiąże się z uformowaniem się Ja) i tożsamość społeczna (wiąże się z uformowaniem się My) Ja niezależne i Ja zależne (odmienność uwarunkowań kulturowych Ja) Ja realne, Ja powinnościowe, Ja idealne, Ja możliwe Ja monolityczne – przekonanie, że człowiek posiada jedno centralne i spójne Ja Ja kontekstualne – propozycje wyodrębnienia różnych uniwersalnych podsystemów pojęcia Ja

Kluczowe pojęcia dotyczące Ja Ja podzielone – dysocjacja, która oznacza czasowe oddzielenie od siebie umysłowych funkcji i procesów, takich jak myśli, wspomnienia, uczucia, wrażenia czuciowe, czy kontrola ruchów ciała. Dysocjacja może przyjmować postać niepatologicznych doświadczeń, takich jak śnienie na jawie, proste motoryczne automatyzmy oraz doświadczeń patologicznych jak np. amnezje, depersonalizacja. Ja dialogowe – Ja jest strukturą polifoniczną . Różne części Ja prowadzą ze sobą dialog zadając różne pytania (np. czy to jest w moim interesie? ). Taka zdrowa wielość Ja polega na tym, że owa różnorodność Ja zdolna jest do dialogu, który pełni funkcje integracyjne