ROZWÓJ KONCEPCJI OCHRONY ŚRODOWISKA

Rozwój koncepcji ochrony środowiska Raporty środowiskowe 1995 1990 Normy SZŚ 1985 Zarządzanie Środowiskowe 1980 Podejście procesowe Rozwiązania “końca rury” 1970 Wzrost świadomości problemów środowiskowych 1960 2 17

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ "...gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe, trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów - utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń". (Źródło: "World Conservation Strategy", International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 1980). "zachowanie istotnych procesów ekologicznych i systemów podtrzymujących życie, ochrona różnorodności genetycznej, zagwarantowanie odnawialnego wykorzystywania gatunków i ekosystemów. Bardziej ogólnie ochrona polega na działalności, która zachowuje zasoby Ziemi niezbędne dla istot ludzkich oraz utrzymuje różnorodność żywych organizmów zamieszkujących planetę. Na tę działalność składa się ochrona i odtworzenie zagrożonych gatunków, oszczędne korzystanie, lub odnowa niedostatecznych zasobów naturalnych, racjonalne korzystanie z zasobów energetycznych i odnawialne wykorzystywanie gleb i zasobów przyrody żywej". Druga część przytoczonej definicji mówiąca o konieczności utrzymania potencjału biosfery związana jest bezpośrednio z pojęciem ochrony przyrody i jej zasobów zdefiniowanym jako: "...gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe, trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów - utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń". Ekorozwój bywa różnie definiowany. W dalszych rozważaniach ekorozwój określa się jako: EKONOMIA ŚRODOWISKO 9 21

Czynniki wymuszające zrównoważony rozwój Wzrastająca gęstość zaludnienia. Koncentracja ludności w rejonach zurbanizowanych. Wzrastająca ilość zużywanych zasobów per capita. Zbyt wielkie zużycie surowców odnawialnych. Wyczerpywanie się zasobów surowców nieodnawialnych. Degradacja środowiska naturalnego. Wzrastające dysproporcje w poziomie życia EKONOMIA ŚRODOWISKO

Geneza systemów zarządzania środowiskowego System zarządzania jakością – seria norm ISO 9000 Audyty (audity) i przeglądy środowiskowe Oceny oddziaływania na środowisko Eko-etykietowanie

Systemy zarządzania jakością zapewnienie powtarzalnej jakości wyrobów poprzez utrzymywanie zasadniczych dla jakości procesów pod nadzorem zastąpienie kontroli jakości kontrolą funkcjonowania systemu samokontrola

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) (1991): Studium ochrony środowiska realizowane w celu określenia problemów oraz potencjalnych zobowiązań związanych z transferem własności lub bieżącym funkcjonowania zakładu. 25

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) obawa przed odpowiedzialnością prawną i karami obawa przed zyskaniem złej sławy truciciela, obawa dyrektorów przed wyrokami skazującymi na więzienie za niespełnianie wymogów ochrony środowiska. 19

PRZEGLĄDY ŚRODOWISKOWE (AUDYTY) - analogia do audytów finansowych Audyty finansowe, jako pierwsza z szeroko przyjętych form analizy działalności przedsiębiorstw. Akcyjna forma własności, a nie jeden właściciel. Niezależni, akredytowani audytorzy - biegli rewidenci weryfikują wiarygodność bilansów spółek giełdowych. .1 Niezależni i akredytowani audytorzy, biegli rewidenci sprawdzający zgodność księgowania z przyjętymi zasadami zapewniającymi rzetelność i porównywalność danych o wynikach finansowych firm. .0 W miarę rozwoju akcyjnej formy własności oraz rynku papierów wartościowych (już od końca XIX wieku) akcjonariusze rozwijali system niezależnej/zewnętrznej kontroli finansowej firm (ang. financial audit). Audyty finansowe, jako pierwsza z szeroko przyjętych form analizy działalności przedsiębiorstw. 20

Oceny oddziaływania na środowisko (OOS) Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ) jest procedurą służącą do: oceny potencjalnych oddziaływań planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych (i rozwiązań do nich wariantowych) na szeroko pojęte środowisko naturalne określenie możliwych działań i środków łagodzących negatywne skutki wywoływane realizacją i funkcjonowaniem inwestycji. 11

Eko-etykietowanie

Eko-etykietowanie

Program Unii Europejskiej Eko-etykietowanie Program Unii Europejskiej samofinansowanie - producenci/dystrybutorzy płacą 2% ceny okres przyznania 1-3 lat ponowne przyznanie związane ze znaczącą poprawą 30 kategorii produktów max. 15-20% w każdej kategorii może otrzymać etykietę

NORMY

1992 1993 1991 1994 1996 1998 BS 7750 : 1992 Rozporządzenie nr 1836/93 - EMAS Norma Irlandzka I.S. 310 Norma kanadyjska CSA Z750-94 ISO 14001 BS 7750 : 1994 Karta Rotterdamska ICC Norma amerykańska NSF 110 Nowelizacja EMAS EN ISO 14001 PN EN ISO 14001, 14004 Wycofanie norm krajowych ISO 14004 ISO 14010 ISO 14011 ISO 14012 ISO 14040 ISO Guide 64 PN EN ISO 14010, 14011, 14012 ISO 14050 ISO/TR 14061 ISO 14020 ISO 14041 1997 2000

8

RODZINA NORM ISO 14000 CZĘŚĆ 1: DLA ORGANIZACJI

RODZINA NORM ISO 14000 CZĘŚĆ II : DLA PRODUKTÓW

D System Zarządzania Środowiskowego Definicja z normy ISO 14001 : część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej Działania mające na celu wprowadzenie założenia środowiskowego opierają się na założeniu, że wprowadzenie lepszego zarządzania doprowadzi pośrednio do zmniejszenia negatywnego oddziaływania zakładu na środowisko Wprowadzenie systemu ma na celu głównie uporządkowanie i ujednolicenie działań na rzecz ochrony środowiska oraz „sprzedanie” swoich starań szeroko rozumianej opinii publicznej. Każda z podanych definicji uwypukla inne cechy systemu. Pierwsza podkreśla, że SZŚ jest integralną częścią całego systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Druga, że głównym celem wprowadzania SZŚ jest zmniejszenie oddziaływania na środowisko a nie sam system. INNYMI SŁOWY: Zestaw narzędzi zarządczych pozwalający na stałe minimalizowanie negatywnego oddziaływania na środowisko D DEFINICJA 1 2

Główne cechy normy ISO14001 1. dobrowolność 2. wymaganie ciągłej poprawy 3. nacisk na stworzenie wewnętrznego systemu kontroli w celu osiągnięcia zamierzonych celów 4. wymaganie sformułowania założeń polityki środowiskowej, celów i programu działania 5. wymaganie zgodności z innymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska 6. wymaganie zobowiązania zarządu i zaangażowania na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej 7. zastosowanie w różnego typu organizacjach 12 6

Cykl ciągłego doskonalenia [cykl Deminga] PLANUJ POPRAW DZIAŁAJ ·Planuj: faza planowania - ustalanie wszystkich celów i zadań przedsiębiorstwa i opracowywanie metod zrealizowania ich Działaj: faza działania - wdrażanie planu i realizacja ustalonych prac zmierzających do osiągnięcia celów przedsiębiorstwa Sprawdzaj: faza oceny - sprawdzanie prac podjętych na podstawie opracowanego planu pod kątem skuteczności i wydajności oraz porównywanie rezultatów z planem Poprawiaj: faza prac naprawczych - usuwanie wszelkich ujawnionych wad i niedoskonałości, ewentualna rewizja i adaptacja planu do zmienionych okoliczności oraz wzmocnienie i dostosowanie procedur, zgodnie z potrzebami. SPRAWDŹ 4 3

Elementy SZŚ wg ISO14001 Ciągła Poprawa Przegląd kierownictwa Polityka środowiskowa Planowanie Aspekty środowiskowe Wymagania prawne i inne Cele i zadania Program zarządzania Sprawadzanie i Działania Korygujące Monitorowqanie i pomiary Dz. Korygujące i zapobiegawcze Zapisy Audity SZŚ Schemat przedstawiony w normie ISO14001 podkreśla konieczność ciągłej poprawy. Wdrażanie i funkcjonowanie odpowiedzialność i organizacja szkolenia i komunikacja dokumentacja nadzór operacyjny przygotowanie do awarii 7

ISO 14001: Systemy zarządzania środowiskowego - Specyfikacja i wytyczne stosowania 0 Przedmowa 1 Zakres normy 2 Normy powołane 3 Definicje 4 Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego 4.1 Wymagania ogólne 4.2 Polityka środowiskowa 4.3 Planowanie 4.3.1 Aspekty środowiskowe 4.3.2 Wymogi prawne i inne 4.3.3 Cele i zadania 4.3.4 Program(y) zarządzania środowiskowego 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.1 Struktura i odpowiedzialność 4.4.2 Szkolenie, świadomość i kompetencje 4.4.3 Komunikowanie się 4.4.4 Dokumentacja systemu zarządzania środowiskowego 4.4.5 Nadzór nad dokumentacją 4.4.6 Sterowanie operacyjne 4.4.7 Gotowość na wypadek awarii i postępowanie poawaryjne 4.5 Działania sprawdzające i korygujące 4.5.1 Monitorowanie i pomiary 4.5.2 Niezgodność i działania korygujące i zapobiegawcze 4.5.3 Zapisy 4.5.4 Audit systemu zarządzania środowiskowego 4.6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo Załącznik A (Informacyjny) Wytyczne stosowania normy Załącznik B (Informacyjny) Powiązania pomiędzy ISO 14001 i ISO 9001

1. Zakres normy Norma ISO14001 jest przeznaczona do stosowania przez każdą jednostkę organizacyjną chcącą: wdrożyć, utrzymać i udoskonalać SZŚ, zapewnić sobie zgodność z własną polityką środowiskową demonstrować tę zgodność na zewnątrz certyfikować swój SZŚ sama zadeklarować zgodność z normą Zobowiązanie zarządu i wstępny przegląd środowiskowy , wg BS7750, nie stanowią elementu systemu są jednak niezbędne przywdrażaniu systemu. Sukces we wdrażaniu EMS w dużym stopniu zależy od zobowiązania się kadry zarządzającej na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej organizacji do respektowania wymagań niniejszej normy. Bardzo ważne jest aby problemy ochrony środowiska były rozpatrywane na najwyższym poziomie zarządzania zakładem i brane pod uwagę przy formułowaniu całościowej strategii zarządzania. W przeciwnym przypadku problemy środowiska giną w natłoku innych spraw podczas obrad zarządu. Jeżeli zarząd nie jest w stanie zaakceptować takiego rozwiązania oznacza to, że nie jest gotowy do wprowadzania EMS. Punkt 4.1 normy mówi, że norma jest przeznaczona dla każdej organizacji chcącej: wdrożyć, utrzymać i udoskonalać SZŚ, zapewnić sobie zgodność z własną polityką środowiskową demonstrować tę zgodność na zewnątrz certyfikować swój SZŚ zobowiązać się do spełniania wymagań ISO14001 30

4.1 Wymagania ogólne Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać system zarządzania środowiskowego, którego wymagania opisano w kolejnych punktach.

organizacja spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji UWAGA - W organizacjach, w których działa więcej niż jedna jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja. D DEFINICJA

4.2 Polityka środowiskowa Norma wymaga, aby najwyższe kierownictwo organizacji opracowało i udokumentowało politykę środowiskową zobowiązującą do: ciągłego doskonalenia; zapobiegania zanieczyszczeniom; utrzymywania zgodności z prawem i innymi zasadami obowiązującymi w przedsiębiorstwie Polityka środowiskowa jest wyrażeniem intencji i zasad jekimi kierować się będzie przedsiębiorstwo w rozwiązywaniu problemów środowiskowych. Powinna odzwierciedlać kulturę zarządzania stosowaną w przedsiębiorstwie, odwoływać się do jego misji i zasadniczych zasad działania. Jednocześnie nie powinna być zbyt rozbudowana ale za to musi być jasna i zrozumiała. Polityka środowiskowa powinna być sformułowana na najwyższym szczeblu zarządu. Sformułowanie założeń polityki proekologicznej jest podstawą do prowadzenia dalszych działań w ramach EMS. W BS7750 wymaganie o dostępności publicznej było sformułowane nieco ostrzej. 32

Polityka środowiskowa deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności środowiskowej, określająca ramy do działania i ustalania celów oraz zadań środowiskowych organizacji. D DEFINICJA

Ciągłe doskonalenie proces usprawniania systemu zarządzania środowiskowego, który ma na celu doskonalenie ogólnych efektów działalności środowiskowej, zgodnie z polityka środowiskową organizacji UWAGA – nie jest konieczne realizowanie procesu jednocześnie we wszystkich obszarach działalności. D DEFINICJA

4.3 Planowanie 4.3.1. Procedura identyfikacji i oceny aspektów środowiskowych 4.3.2. Procedura identyfikacji zobowiązań prawnych i innych Zanim przedsiębiorstwo podejmie kroki mające na celu poprawę w świetle oddziaływania na środowisko musi zidentyfikować tzw. aspekty środowiskowe swojego działania. W następnej kolejności dokonuje ich oceny i określa znaczące aspekty środowiskowe, po to aby zostały one uwzględnione w planowaniu odpowiednich działań. Identyfikacja aspektów środowiskowych jest procesem ciągłym. Pierwsza próba identyfikacji aspektów odbywa się przy przeprowadzaniu wstępnego przeglądu środowiskowego, który co prawda, nie jest wymagany, ale praktycy w zasadzie nie wyobrażają sobie zbudowanie systemu bez tego elementu. Identyfikując aspekty środowiskowe należy wziąć jak najszerszy zakres możliwych oddziaływań na środowisko oraz zagrożeń różnego typu, które mogą w wyniku funkcjonowania przedsiębiorstwa. Należy brać pod uwagę oddziaływanie produktów w jak największym zakresie cyklu ich życia, procesów zarówno w trakcie normalnej pracy jak i rozruchu lub zatrzymania urządzeń. Również należy brać pod uwagę inne sytuacje dające się przewidzieć oraz sytuacje awaryjne i wypadki. Ocena aspektów środowiskowych jest do pewnego stopnia subiektywna, ale powinna odbywać się w oparciu o stałeudokumentowane kryteria oceny, pozwalające na ostateczną selekcję tych najbardziej znaczących. 37

Aspekt środowiskowy element działań organizacji, jej wyrobów lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem UWAGA - Znaczącym aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko Proces Aspekt Wpływ Spalanie węgla w kotłowni Emisja SO2 Zakwaszenie Odpady Zajmowanie terenu Pokrywanie galwaniczne Zrzut ścieków Zanieczyszczenie wód D DEFINICJA

Wpływ na środowisko każda zmiana w środowisku, zarówno niekorzystna jak i korzystna, która w całości lub w części jest spowodowana działaniami organizacji, jej wyrobami lub usługami D DEFINICJA

4.3 Planowanie 4.3.3. Ustalenie celów i zadań środowiskowych 4.3.4. Opracowanie programu zarządzania Zanim przedsiębiorstwo podejmie kroki mające na celu poprawę w świetle oddziaływania na środowisko musi zidentyfikować tzw. aspekty środowiskowe swojego działania. W następnej kolejności dokonuje ich oceny i określa znaczące aspekty środowiskowe, po to aby zostały one uwzględnione w planowaniu odpowiednich działań. Identyfikacja aspektów środowiskowych jest procesem ciągłym. Pierwsza próba identyfikacji aspektów odbywa się przy przeprowadzaniu wstępnego przeglądu środowiskowego, który co prawda, nie jest wymagany, ale praktycy w zasadzie nie wyobrażają sobie zbudowanie systemu bez tego elementu. Identyfikując aspekty środowiskowe należy wziąć jak najszerszy zakres możliwych oddziaływań na środowisko oraz zagrożeń różnego typu, które mogą w wyniku funkcjonowania przedsiębiorstwa. Należy brać pod uwagę oddziaływanie produktów w jak największym zakresie cyklu ich życia, procesów zarówno w trakcie normalnej pracy jak i rozruchu lub zatrzymania urządzeń. Również należy brać pod uwagę inne sytuacje dające się przewidzieć oraz sytuacje awaryjne i wypadki. Ocena aspektów środowiskowych jest do pewnego stopnia subiektywna, ale powinna odbywać się w oparciu o stałeudokumentowane kryteria oceny, pozwalające na ostateczną selekcję tych najbardziej znaczących. 37

Cel środowiskowy ogólny ce1, wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia, i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe D DEFINICJA

D zadanie środowiskowe szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działalności środowiskowej, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji albo jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć te cele D DEFINICJA

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.1 Zmiany w strukturze organizacyjnej i określenie zakresów odpowiedzialności, uprawnień i obowiązków. 4.4.2 Identyfikacja potrzeb szkoleniowych i procedura szkolenie pracowników. 4.4.3. Procedury przepływu informacji w zakresie oddziaływania na środowisko 4.4.4. Dokumentowanie elementów SZŚ 4.4.5. Procedura nadzorowania dokumentów Organizacja powinna dokładnie określić zakres odpowiedzialności, kompetencje i zależności pomiędzy osobami zatrudnionymi przy tworzeniu i obsłudze EMS. Najważniejszym elementem jest zaangażowanie osób z najwyższego kierownictwa w sprawy SZŚ. Powinna także powołać przedstawiciela zarządu ds. EMS (kontrolera środowiska). Osoba ta powinna koordynować wszelkie działania związane z ochroną środowiska i wypełnianiem wymagań niniejszej normy. W razie konieczności także kontrolerów poszczególnych procesów lub jednostek. Osoba ta będzie informowała zarząd o wynikach we wdrażaniu systemu. W mniejszych przedsiębiorstwach przedstawiciel może zajmować się sprawami związanymi z SZŚ w niepełnym wymiarze godzin. Aneks do normy sugeruje, że wszystkie dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstwa powinny zostać włączone do SZŚ. Zadaniem zarządu jest odpowiednie motywowanie pracowników oraz zapewnienie odpowiednich środków i uprawnień niezbędnych do właściwego funkcjonowania systemu. Należy pamiętać, że nakładając obowiązki na podwładnego trzeba również dać mu stosowne uprawnienia do podejmowanie decyzji i działań. Przykładowy podział zadań w firmie w której działa EMS jest przedstawiony na slajdzie Wszyscy pracownicy powinni mieć możliwość poznania założeń polityki proekologicznej, celów a także do wyrażenia swoich opini dotyczących poszczególnych działań. Często pracownicy sami bardzo łatwo są wstanie wskazać niedociągnięcia na ich stanowisku pracy. Na wszystkich stanowiskach pracownicy powinni dotrzymywać założeń polityki proekologicznej i mieć swój wkład w utrzymywanie EMS oraz powinni być informowani o osiągnięciach i problemach dot. wdrażania systemu. Zaleca się aby odpowiedzialność była przy przyporządkowana tylko jednej osobie. Dlatego jeżeli np. za ogólny nadzór nad SZŚ ma zarząd, to prezes zarządu powinien być osobą odpowiedzialną. Jeżeli grupa osób ponosi odpowiedzialność za ca`łość to poszczególne osoby powinny być odpowiedzialne za konkretne fragmenty. 37

Strona zainteresowana jednostka lub grupa, związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na którą mają wpływ efekty tej działalności D DEFINICJA

4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.6. Procedury nadzoru i sterowania operacyjnego 4.4.7. Identyfikacja potencjalnych sytuacji awaryjnych i opracowanie planów zapobiegania i postępowania na wypadek awarii. Organizacja powinna dokładnie określić zakres odpowiedzialności, kompetencje i zależności pomiędzy osobami zatrudnionymi przy tworzeniu i obsłudze EMS. Najważniejszym elementem jest zaangażowanie osób z najwyższego kierownictwa w sprawy SZŚ. Powinna także powołać przedstawiciela zarządu ds. EMS (kontrolera środowiska). Osoba ta powinna koordynować wszelkie działania związane z ochroną środowiska i wypełnianiem wymagań niniejszej normy. W razie konieczności także kontrolerów poszczególnych procesów lub jednostek. Osoba ta będzie informowała zarząd o wynikach we wdrażaniu systemu. W mniejszych przedsiębiorstwach przedstawiciel może zajmować się sprawami związanymi z SZŚ w niepełnym wymiarze godzin. Aneks do normy sugeruje, że wszystkie dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstwa powinny zostać włączone do SZŚ. Zadaniem zarządu jest odpowiednie motywowanie pracowników oraz zapewnienie odpowiednich środków i uprawnień niezbędnych do właściwego funkcjonowania systemu. Należy pamiętać, że nakładając obowiązki na podwładnego trzeba również dać mu stosowne uprawnienia do podejmowanie decyzji i działań. Przykładowy podział zadań w firmie w której działa EMS jest przedstawiony na slajdzie Wszyscy pracownicy powinni mieć możliwość poznania założeń polityki proekologicznej, celów a także do wyrażenia swoich opini dotyczących poszczególnych działań. Często pracownicy sami bardzo łatwo są wstanie wskazać niedociągnięcia na ich stanowisku pracy. Na wszystkich stanowiskach pracownicy powinni dotrzymywać założeń polityki proekologicznej i mieć swój wkład w utrzymywanie EMS oraz powinni być informowani o osiągnięciach i problemach dot. wdrażania systemu. Zaleca się aby odpowiedzialność była przy przyporządkowana tylko jednej osobie. Dlatego jeżeli np. za ogólny nadzór nad SZŚ ma zarząd, to prezes zarządu powinien być osobą odpowiedzialną. Jeżeli grupa osób ponosi odpowiedzialność za ca`łość to poszczególne osoby powinny być odpowiedzialne za konkretne fragmenty. 37

4.5 Sprawdzanie i działania korygujące 4.5.1. Procedury pomiarów środowiskowych i sprawdzania zgodności z prawem 4.5.2. Procedura postępowania po wykryciu niezgodności oraz prowadzenie działań korygujących i zapobiegawczych 4.5.3. Procedury identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami środowiskowymi 4.5.4. Procedury auditów SZŚ Organizacja powinna dokładnie określić zakres odpowiedzialności, kompetencje i zależności pomiędzy osobami zatrudnionymi przy tworzeniu i obsłudze EMS. Najważniejszym elementem jest zaangażowanie osób z najwyższego kierownictwa w sprawy SZŚ. Powinna także powołać przedstawiciela zarządu ds. EMS (kontrolera środowiska). Osoba ta powinna koordynować wszelkie działania związane z ochroną środowiska i wypełnianiem wymagań niniejszej normy. W razie konieczności także kontrolerów poszczególnych procesów lub jednostek. Osoba ta będzie informowała zarząd o wynikach we wdrażaniu systemu. W mniejszych przedsiębiorstwach przedstawiciel może zajmować się sprawami związanymi z SZŚ w niepełnym wymiarze godzin. Aneks do normy sugeruje, że wszystkie dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstwa powinny zostać włączone do SZŚ. Zadaniem zarządu jest odpowiednie motywowanie pracowników oraz zapewnienie odpowiednich środków i uprawnień niezbędnych do właściwego funkcjonowania systemu. Należy pamiętać, że nakładając obowiązki na podwładnego trzeba również dać mu stosowne uprawnienia do podejmowanie decyzji i działań. Przykładowy podział zadań w firmie w której działa EMS jest przedstawiony na slajdzie Wszyscy pracownicy powinni mieć możliwość poznania założeń polityki proekologicznej, celów a także do wyrażenia swoich opini dotyczących poszczególnych działań. Często pracownicy sami bardzo łatwo są wstanie wskazać niedociągnięcia na ich stanowisku pracy. Na wszystkich stanowiskach pracownicy powinni dotrzymywać założeń polityki proekologicznej i mieć swój wkład w utrzymywanie EMS oraz powinni być informowani o osiągnięciach i problemach dot. wdrażania systemu. Zaleca się aby odpowiedzialność była przy przyporządkowana tylko jednej osobie. Dlatego jeżeli np. za ogólny nadzór nad SZŚ ma zarząd, to prezes zarządu powinien być osobą odpowiedzialną. Jeżeli grupa osób ponosi odpowiedzialność za ca`łość to poszczególne osoby powinny być odpowiedzialne za konkretne fragmenty. 37

Audit systemu zarządzania środowiskowego proces systematycznej i udokumentowanej weryfikacji, mający na celu obiektywne uzyskanie dowodów i ich ocenę, na podstawie których określa się, czy system zarządzania środowiskowego organizacji jest zgodny z ustalonymi przez organizację kryteriami auditu systemu zarządzania środowiskowego, oraz przedstawienie wyników tego procesu kierownictwu D DEFINICJA

4.6 Przegląd wykonywany przez kierownictwo Najwyższe kierownictwo powinno okresowo dokonywać przeglądu SZŚ, aby zapewnić jego stałą przydatność i to, że jest on właściwy i skuteczny. Przegląd ten powinien być dokumentowany. Podczas gdy audyt systemu polega na konfrontacji rzeczywistego działania systemu z założeniami polityki i stopniem realizacji celów, przegląd systemu polega na weryfikacji i uaktualnianiu polityki i celów na bazie doświadczeń i zmieniającej się rzeczywistości. Weryfikacja celów i założeń polityki proekologicznej może byc spowodowana np: nowymi potrzebami rynku, zmianami w prawodawstwie, zmianie profilu produkcji/usług, rozwojem nauki i wiedzy w zakresie problemów ochrony środowiska, naciskami opinii publicznej, zmianami w samym środowisku Zarząd powinien dokonać wnikliwej analizy wyników przeglądu, przyczyn niezgodności i zainicjować odpowiednie działania naprawcze. Trzeba pamiętać, że nadrzędnym celem wprowadzania SZŚ jest ograniczanie nagatywnego oddziaływania na środowisko. Przegląd zamyka cykl opisanyw BS7750 i proces rozpoczyna się na nowo od przyjęcia zweryfikowanych założeń polityki proekologicznej. Każdy cykl powinien przynosić wymierne korzyści dla środowiska i organizacji. 46

Program zarządzania (4.3.4.) Cele i zadania (4.3.3.) Polityka środowiskowa (4.2.) Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1) Komunikowanie się (4.4.3.) Szkolenia (4.4.2.) Procedury i kryteria operacyjne (4.4.6.) Monitoring i pomiary (4.5.1. )

Polityka środowiskowa (4.2.) Zidentyfikowane aspekty środowiskowe (4.3.1.) Wymagania prawne (4.3.2.) Inne kryteria Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1.) Polityka środowiskowa (4.2.) Wymagania prawne (4.3.2.) Informacja (4.4.3.) zewnętrzna wewnętrzne Zidentyfikowane sytuacje awaryjne (4.4.7) Cele i zadania (4.3.3.)

Znaczące aspekty środowiskowe (4.3.1.) Procedury i kryteria operacyjne (4.4.6.) Monitoring i pomiary (4.5.1. ) Audit SZŚ (4.5.4.) Zapisy (4.5.3. ) Zapisy (4.5.3. ) Niezgodności i działania korygujące i zapobiegawcze (4.5.2. ) Zapisy (4.5.3. )

! Ciągła poprawa Systematyczne ograniczania oddziaływania na środowisko jest obowiązkiem przedsiębiorstwa, w którym działa system zarządzania środowiskowego. System zarządzania środowiskowego jest środkiem osiągania poprawy a nie celem samym w sobie.