Jan III Sobieski - Lew Lechistanu

Jan III Sobieski herbu Janina (ur Jan III Sobieski herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 w Olesku, 72 km od Lwowa, zm. 17 czerwca 1696 w Wilanowie) – król Polski od 1674, hetman wielki koronny od 1668, hetman polny koronny od 1666, marszałek wielki koronny od 1665, chorąży wielki koronny od 1656. Przez Turków bywał zwany Lwem Lechistanu, a przez chrześcijan Obrońcą Wiary.

Życiorys Jana Sobieskiego (do elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego)   Jan Sobieski całą młodość i edukację spędził wraz ze starszym o rok bratem Markiem. Naukę rozpoczął w Collegium Nowodworskiego w Krakowie, następnie uczęszczał do Akademii Krakowskiej. W 1646 roku obaj bracia wyruszyli w podróż po zachodniej Europie – był to ważny element wykształcenia magnackich dzieci w I połowie XVII wieku. Sobiescy zwiedzili Niemcy, Francję, Niderlandy a także Rzym. Podróży nie przerwano nawet wówczas, gdy w czerwcu 1646 roku zmarł ojciec Marka i Jana. Powrót do ojczyzny przypadł na burzliwe lata powstania Chmielnickiego. Jan Sobieski z matką i bratem

Powstanie Chmielnickiego

Do kraju bracia wrócili w 1648, na wieść o wybuchu powstania Chmielnickiego. Obaj zaciągnęli się do wojska i jako rotmistrze, na czele własnych chorągwi husarskiej i kozackiej przeszli chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. Brał udział w randze pułkownika w bitwie pod Beresteczkiem w 1651, gdzie został ciężko raniony w głowę. W 1653 walczył z Tatarami pod Żwańcem, w randze pułkownika chorągwi kozackiej, gdzie też brał potem udział w rokowaniach i był zakładnikiem strony polskiej. Od 29 marca do 21 maja 1654 przebywał z poselstwem polskim w Stambule, gdzie poznał język turecki i tatarski.

Kariera wojskowa i polityczna

W bitwie pod Batohem Jan nie brał udziału z niewyjaśnionych przyczyn i dzięki temu ocalił życie, zginął jednak jego brat. Brał udział w bitwie z połączonymi wojskami kozacko – moskiewskimi pod Ochmatowem w 1654 r. Wcześniej prawdopodobnie był obecny w poselstwie Bieganowskiego do Stambułu. W tym okresie poznał pannę z fraucymeru królowej Ludwiki Marii – Marię Kazimierę d’Arquien jednak początki miłości nie są dokładnie znane.

Zaraz na początku potopu szwedzkiego poddał się pod protekcję Karola X Gustawa. W marcu 1656 powrócił do Jana Kazimierza, następnie walczył pod Warszawą i dalej z najazdem Jerzego Rakoczego. We wrześniu 1660 r. Sobieski walczył w bitwie pod Lubarem z armią moskiewską Szeremietiewa. Sobieski okresu końca potopu to jeszcze nie mąż stanu ani wyróżniający się urzędnik ziemski, ale znakomity i oddany żołnierz oraz dbający o swoje interesy magnat – w 1660 roku urządził zajazd na starostwo stryjskie nadane mu przez J. Kazimierza, ale dożywotnio należące do wdowy po Koniecpolskim. W listopadzie 1661 roku umiera matka Jana. Niewiele ponad pół roku później Sobieski zawarł traktat ze swoją siostrą K. Radziwiłłową o podziale majątku. Dopiero wówczas Sobieski stał się w pełni samodzielną i odpowiedzialną postacią na scenie politycznej Rzeczypospolitej.

U boku króla W tym samym czasie zaczynają się kreować dynastyczne i reformatorskie plany Jana Kazimierza i Ludwiki Marii, Jan Sobieski przyłączył się do obozu regalistów. Na czele ruchu republikańskiego stanął hetman wielki koronny, marszałek polny koronny i jeden z najbogatszych magnatów w Rzeczypospolitej – Jerzy Sebastian Lubomirski. Jego antyabsolutystycznej postawie sprzyjała konfederacja wojska, która oprócz wypłaty zaległego żołdu wysunęła także pewne postulaty reform. król Jan Kazimierz

W 1663 roku dwór królewski dokonał chwilowego uspokojenia nastrojów i zimą mogła odbyć się wyprawa na Moskwę, która zakończyła się fiaskiem. Jan Sobieski służy wtedy pod Stefanem Czarnieckim, w marcu 1664 roku dochodzi nawet pod Nowogród Siewierski. Po tym ostatnim antymoskiewskim czynie militarnym w XVII wieku miała miejsce eskalacja konfliktu pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami reform królewskich. Rozpoczął się rokosz Lubomirskiego. Jerzy Lubomirski

Pod koniec 1664 roku odbył się sąd sejmowy nad Lubomirskim zakończony skazaniem oskarżonego na śmierć, utratę czci i konfiskatę majątku. Marszałek zdołał uciec i zaczął organizować rokosz. Urząd Marszałka Wielkiego, nie bez oporów przyjął Jan Sobieski. Jeszcze w kwietniu 1665 umarł mąż Marysieńki – „Sobiepan” Zamoyski i w głowie Jana zaświtała nadzieja na małżeństwo z ukochaną. W maju zawarto potajemny ślub, kiedy trwał jeszcze okres żałoby po Zamoyskim, sprawa jednak się wydała i wywołała obyczajowy skandal. Dopiero w lipcu Jan Sobieski oficjalnie pojął za żonę Marysieńkę, choć sprawa majątku po jej mężu ciągnęła się jeszcze przez długie lata. Marysieńka

Bitwa pod Podhajcami 1667 roku – pierwszy sprawdzian z dowodzenia!

Przebieg walk: Czambuły Krym Gireja zaatakowały lewe skrzydło polskie, którym Sobieski rzucił większą część odwodów. Istotny bój rozegrał się jednak na prawym skrzydle. Zaskoczony twardą obroną Girej zdecydował się na powrót do klasycznej taktyki – trzymania w oblężeniu głównej części wojska wroga. m jazda polska pod dowództwem Leszczyńskiego rozbiła Tatarów, a ruchy chorągwi Hohola, Potockiego i Silnickiego na tyłach przeciwnika pozbawiały go swobody poruszania się.

Ugoda   16 października podpisano układ między stroną polską a tatarską. Tatarzy mieli powrócić do swych siedzib, a pomiędzy obiema stronami miała zapanować zgoda. Tatarzy mieli wyjednać u chana zwrot jeńców spod Braiłowa, Jan Kazimierz miał uwolnić jeńców tatarskich, chan miał dostawać coroczny upominek i w zamian za to nie tylko nie najeżdżać Rzeczypospolitej, ale także powstrzymać od tego inne ordy. Wszystkie punkty były tylko kurtuazyjnym ukłonem dyplomatycznym, jednak dwa ustalenia były rzeczywiste: wycofanie się czambułów, oraz Zgoda Sobieskiego na powrót ordy z jasyrem na Krym. Była to cena zwycięstwa, cena odstąpienia Doroszenki i cena słabych sił, jakimi dysponował Sobieski. 19 X podpisano podobny traktat z Kozakami, który miał przywrócić nad nimi zwierzchnictwo.

Na czele opozycji 5 II 1668 Jan Kazimierz nominował Jana Sobieskiego na hetmana wielkiego koronnego, tym samym stał się on jedną z najważniejszych osobistości w państwie. Po abdykacji ostatniego z Wazów Jan Sobieski wraz z prymasem Mikołajem Prażmowskim stanęli na czele stronnictwa profrancuskiego. Od chwili elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który wraz z podkanclerzym Olszowskim prowadził politykę proaustriacką Sobieski i całe stronnictwo profrancuskie stanęli w opozycji do dworu. Zaczął się kontrowersyjny okres w życiu Sobieskiego, który jako Malkontent nieraz prowadził tak niezależną politykę, że ocierała się ona o zdradę…

Piorun Turkom - bitwa pod Chocimiem 1673

Była to pierwsza wielka bitwa lądowa, w której chrześcijanie rozgromili Turków. Zaszczytne miano tych, którzy tego dokonali przypadło Polakom i Litwinom pod dowództwem Jana Sobieskiego. W bitwie tej Jan Sobieski doszczętnie rozbił Husseina Baszę, zajął ważną twierdzę Chocim, spowodował zamknięcie się w Kamieńcu Podolskim oddziałów H. Baszy, a na wieść o piorunującym zwycięstwie idący z odsieczą Kapłan Basza zawrócił spod Cecory pragnąc uniknąć bitwy. Sytuacja militarna po Chocimie wyglądała tak, że zwycięska Turcja, która rok wcześniej zajęła klucz do południowych ziem Rzeczypospolitej – całe Podole – obecnie straciła realną kontrolę nad gospodarstwem Mołdawii, nie dysponowała w pobliżu żadną poważniejszą siłą militarną i nie była przygotowana do działań wojennych na następny rok.      Paradoksalnie zarówno dla Sobieskiego jak i dla Turcji korzystna okazała się śmierć króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Jan Sobieski w chwale zwycięzcy mógł zdobyć koronę i z większymi możliwościami przygotować się do wojny, zaś Turcja skorzystała z typowego w Rzeczypospolitej zamętu i odzyskała inicjatywę militarną.      Zwycięstwo chocimskie 1673 roku było po mistrzowsku rozegraną bitwą, stoczoną w typowy dla Sobieskiego sposób – odważnie, z wykorzystaniem wszystkich walorów polskiej sztuki wojennej.

Koronacja Jana Sobieskiego Koronacja na króla hetmana Sobieskiego w 1676, płaskorzeźba na pałacu w Wilanowie Korona majestatyczna Jana III Sobieskiego

Mecenat Sobieski zasłynął jako mecenas kultury. Roztoczył opiekę nad zdolnymi architektami, humanistami, matematykami i astronomami. Wielu z nich indygenował i nobilitował. Zgromadził dużą bibliotekę. Wybudował pałac w Wilanowie, ufundował kościół kapucynów i kościół św. Kazimierza na Nowym Mieście w Warszawie oraz Kaplicę Królewską w Gdańsku. Przebudował również jedną z kamienic na lwowskim rynku. Był honorowym członkiem pierwszego na świecie towarzystwa geograficznego Accademia cosmografica degli argonauti, założonego przez weneckiego franciszkanina Vincenza Marię Coronelliego.

Kaplica królewska w Gdańsku

Pałac w Wilanowie

Kościół św. Kazimierza w Warszawie

Ostatnie chwile Jana Sobieskiego 2 czerwca rada senatu wyraziła zgodę, by król opuścił granicę państwa i udał się do wód leczniczych. Ale królowi było już wszystko jedno. Jeszcze 17 czerwca kazał się nosić po swoich wspaniałych ogrodach, napił się wina, wysłuchał mszy. Koło godziny szóstej po południu, podczas rozmowy z królową, biskupem płockim i opatem Bonportu Melchiorem de Polignac padł nieruchomo na posadzkę, a z ust wytoczyła mu się piana. Przerażeni rozmówcy początkowo wpadli w panikę, dopiero wezwana potem służba z trudem ułożyła nieprzytomnego króla na pościeli. Koniec był bliski.

    Zdążył jeszcze wezwać synów – Aleksandra i Konstantego. Pobłogosławił ich i wyraził swoją ostatnią wolę: aby dbali o matkę, a w życiu kierowali się sprawiedliwością. Między godziną 8 a 9 wieczór, dnia 17 czerwca 1696 roku, w swojej ukochanej rezydencji, w Wilanowie, ostatni wielki król Rzeczypospolitej wydał ostatnie tchnienie.    Królowa jeszcze spała, gdy tragiczną wieść przyniósł jej biskup Załuski. Maria Kazimiera zaniosła się płaczem, również królewicze byli „serdecznie utrapieni”. Został pochowany w katedrze na Wawelu.

Następstwo Tron po Janie III Sobieskim przypadł Augustowi II Mocnemu, z saskiej dynastii Wettinów.

Prezentacje wykonała Aleksandra Skotniczna kl. 2c