Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Charakter socjologii i historyczne warunki jej powstania (WDS 2012/2013 nr 1)

przedmiot kończy się egzaminem pisemnym w semestrze zimowym !!! WDS (2012/2013) wykład nr 1 1. Organizacja wykładu: celem wykładu jest wprowadzenie do podstawowych pojęć, problemów oraz koncepcji badawczych w socjologii: ma przygotować studentów do bardziej wyspecjalizowanych przedmiotów socjologicznych prowadzonych w Instytucie Socjologii; szczególny nacisk będzie położony jest na prezentację złożoności (pluralizmu) perspektywy badawczych i teoretycznych w socjologii; ukazanie głównych sporów toczących się między określonymi podejściami teoretycznymi w zakresie analizy i wyjaśniania podstawowych zjawisk społecznych, jak np. społeczeństwo, państwo, rynek, kultura itp. przedmiot kończy się egzaminem pisemnym w semestrze zimowym !!!

warunki zaliczenia wykładu i egzaminu: WDS (2012/2013) wykład nr 1 2. Warunki zaliczenia: podręcznik zalecany: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 (lub nowsze wydania) (przede wszystkim znajomość rozdziałów: I –III oraz VIII-XVIII). warunki zaliczenia wykładu i egzaminu: obowiązkowe uczęszczanie na wykład (dopuszczalne są dwie nieobecności); wykład kończy się egzaminem pisemnym w semestrze zimowym (ma on formę testu składającego się z 50 pytań oraz wymaga napisania dwóch krótkich – jednostronicowych - esejów, których temat jest wybierany z 6 propozycji).

3. Plan wykładów: WDS (2012/2013) wykład nr 1 1. Zagadnienia wstępne. Określenie przedmiotu i zarys programu wykładu, literatura i organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu.  2. Charakter socjologii oraz historyczne warunki jej powstania. Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie. Wiedza potoczna. Historyczne warunki narodzin socjologii. Socjologia jako nauka. Przedmiot socjologii, główne pojęcia i koncepcje. Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii.  3. Rzeczywistość społeczna – socjalizacja, role społeczne i kontrola społeczna. Podstawowe problemy życia społecznego istot żywych. Mechanizmy i stadia procesu socjalizacji. Pozycje i role społeczne. Spojrzenie „dramaturgiczne”. Mechanizmy kontroli społecznej. Normy i wartości. Instytucje kontroli społecznej. Konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana.  4. Rzeczywistość społeczna - grupa społeczna i więź społeczna. Pojęcie grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa. Odmiany grup społecznych. Grupy formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność lokalna. Małe grupy.  5. Rodzina i pokrewieństwo. Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje, podziały. Rodzina we współczesnym społeczeństwie polskim. Demografia i teoria przejścia demograficznego

4. Plan wykładu (cdn.): WDS (2012/2013) wykład nr 1 6. Kulturowe podstawy życia społecznego (wartości, normy, symbole). Pojęcie i sfera kultury. Kategorie kultury. Kultura dominująca, kultura uprawniona (uprawomocniona), kapitał kulturowy. Kultura masowa i kultura popularna. Telewizja i mediatyzacja kultury. Rola Internetu.  7. Religia. Religia jako regulator zachowań społecznych. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie religii. Synkretyzm religijny. Zjawisko indywidualizacji i „prywatyzacji religii”. Nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.  8. Etniczność, grupa etniczna, naród. Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Dystans i obcość kulturowa/etniczna. Stereotypy i obrazy etniczne. Zjawisko etniczności i jej przejawy. Grupa etniczna. Zagadnienie narodu w socjologii. Naród a państwo. Problem państwa narodowego. Kultura narodowa. Ethnos i demos. 9. Instytucje społeczne i organizacje (biurokracja). Socjologiczne rozumienie instytucji. Typy i rodzaje instytucji. Podejście instytucjonalne w socjologii. Instytucja a organizacja. Problem biurokracji. Teoria biurokracji Maxa Webera. .  10. Struktura społeczna i zróżnicowanie społeczne. Zróżnicowanie społeczne. Pojęcie struktury społecznej. Nierówności społeczne. Pojęcie klasy społecznej Struktura klasowa w świadomości społecznej (ujęcie St. Ossowskiego). Stratyfikacja społeczna. Ruchliwość społeczna.

5. Plan wykładu (cdn.): WDS (2012/2013) wykład nr 1 11. Ubóstwo, płeć i wiek w społeczeństwie Bogactwo i bieda. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i marginalizacji społecznej. Związki miedzy wykluczeniem społecznym a ubóstwem. Wiek i płeć jako kategorie zróżnicowania społecznego.  12. Władza i polityka (demokracja i państwo). Socjologiczne rozumienie polityki i władzy. Pojęcie „biowładzy”. Władza prawomocna. Instytucjonalizacja władzy i systemu politycznego. Rozumienie demokracji i jej typy.  13. Gospodarka i rynek (porządek ekonomiczny w społeczeństwie). Stosunki ekonomiczne jako stosunki społeczne. Typy ładu ekonomicznego. Instytucja rynku w myśli społecznej. Gospodarka rynkowa w społeczeństwie. Produkcja i konsumpcja.  14. Rozwój społeczny, nowoczesność („późna nowoczesność”) i globalizacja Klasyczne teorie rozwoju i zmiany społecznej Kryteria rozwoju społecznego (Human Development Index). Nowoczesność, pojęcie „globalizacji” i „nowej lokalności”..  15. Podsumowanie wykładu Podsumowanie wykładu. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii współczesnej. Klasycy a współczesność. Zaangażowanie socjologii w życie publiczne. Perspektywy rozwoju dyscypliny. Socjologia światowa a socjologia polska. Specyfika socjologii w Polsce. Socjologia na Uniwersytecie Warszawskim. Główni polscy socjologowie.

WDS (2012/2013) wykład nr 1 6. Powstanie socjologii: wprowadzenie nazwy „socjologia” do publicznego obiegu August Comte (1798-1857): „socjologia” – połączenie: socius i logos: „socjologia ... to pojęcie, które wynalazłem na określenie fizyki społecznej” (1830-1842); twierdzenie: „wiedzieć, przewidywać, kontrolować” (1838/1839); metody badawcze: obserwacja, eksperyment, porównanie i metoda historyczna (jako czwarta?); próba spojrzenia na społeczeństwo z perspektywy „statyki” i „dynamiki” społecznej; socjologia a filozofia pozytywistyczna to ścisłe reguły postępowania: badać fakty, szukać związków między nimi, ustalać prawa ogólne. socjologia Comte’a: perspektywa „makro”, dynamiczna, związana z praktyką społeczną.

7. Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie: WDS (2012/2013) wykład nr 1 7. Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie: „nauka, która się boi zapomnieć swoich twórców, jest zgubiona” (Alfred N. Whitehead, 1917 r.); przed-socjologiczna wiedza stanowiła część ogólniejszej refleksji filozoficznej o świecie: miała charakter normatywny: odpowiadała na pytanie jak być powinno, a nie jak jest rzeczywiście?; miała charakter „woluntarystyczny”: odpowiadała na pytanie „kto jest odpowiedzialny za życie społeczne? – natura, Opatrzność, władcy, ludzie itp.?; głównym sprawcą zdarzeń czyniona jest władza (państwo itp.).   odwoływała się do pojęcia „tradycji” i przeciwstawiała ją zmianom społecznym („nowoczesności”).

8. Socjologia a „wiedza potoczna”: WDS (2012/2013) wykład nr 1 8. Socjologia a „wiedza potoczna”: ma charakter „naturalny”, spontaniczny (przysłowia) i wartościujący (jest to wiedza emocjonalna, „gorąca”); opiera się na dychotomicznych ujęciach („dobrzy” – „źli”) oraz pochopnych uogólnieniach i stereotypach. socjologia wobec „wiedzy potocznej” różni się użyciem : metod badawczych: nacisk na określenie problemu badawczego, zbieranie danych według uznanych reguł (warsztat socjologiczny) i odróżnianie „domysłów” od „faktów”. stawianiem pytań badawczych i prób odpowiedzenia na nie w sposób systematyczny: jak jest „naprawdę”?; dlaczego tak jest tak, jak jest?; co należy robić, aby zmienić daną sytuację?

9. Narodziny socjologii (przełom XVIII – XIX wieku): WDS (2012/2013) wykład nr 1 9. Narodziny socjologii (przełom XVIII – XIX wieku): aby socjologia mogła się narodzić jako dyscyplina naukowa niezbędne było pojawienie się nowego sposobu myślenia o społeczeństwie; dlaczego wtedy zrodziła się „naukowa” refleksja nad społeczeństwem?: rewolucje polityczne (zmiana relacji między państwem i społeczeństwem – pojawia się państwo, obywatel, wybory oraz kwestia utrzymania/naprawy „porządku społecznego”); rewolucja przemysłowa (wolny rynek, industrializacja, konieczność „pracy” zarobkowej) i rodzące się tam konflikty społeczne; socjalizm i pojawienie się kwestii socjalnych, jak bezrobocie, ubóstwo, bezdomność itp. (potrzeba ich rozwiązań, ale w jaki sposób?); urbanizacja (przeludnienie, zanieczyszczenie , patologie itp., miasto jako główne „laboratorium” socjologiczne); zmiana postaw wobec religii (sekularyzacja) i rozwój nauki (scjentyzm); wpływ Oświecenia i konserwatywnej reakcji anty-oświeceniowej (znaczenie „rozumu”, badań empirycznych, potrzeba lepszego i bardziej racjonalnie „ułożonego” świata); kwestia feminizmu (pierwsze ruchy emancypacyjne kobiet, konserwatyzm stanowy, kobiety w socjologii).

WDS (2012/2013) wykład nr 1 10. „Nowoczesność” jako główny temat socjologii: socjologia jako „naukowa samoświadomość nowoczesności (społeczeństwa nowoczesnego)”: „nowoczesność” – jej rozumienie w klasycznej socjologii: historyczne: nowoczesność jest związana z konkretnym czasem i miejscem (pojawia się od wieku XVI do XIX, wpływ rewolucji francuskiej i amerykańskiej, znaczenie rewolucji przemysłowej - Wielka Brytania). analityczne: jakie cechy związane są z „nowoczesnością”? (nowoczesność jako przeciwieństwo tradycji/tradycjonalizmu): indywidualizm („triumf jednostki”); postępujące zróżnicowanie społeczne (dyferencjacja i złożoność); racjonalność (dominuje kalkulacja i bezosobowość); ekonomizm (cele i kryteria efektywnościowe); ekspansywność nowoczesności (rozszerzanie jej zasięgu geograficznego i społecznego „w głąb”).

WDS (2012/2013) wykład nr 1 11. „Nowoczesność” jako WIELKI TEMAT klasycznej socjologii (przykłady): „wiedzieć, przewidywać, kontrolować”: kontrola rzeczywistości jako temat A. Comte’a. formacje społeczno-ekonomiczne i wyzysk klasowy: nierówności społeczne jako temat K. Marksa. więź „mechaniczna” i „organiczna”: organizacja życia społecznego w mieście (urbanizm) jako temat E. Durkheima. „wspólnota” i „zrzeszenie”(w jaki sposób „należymy” do społeczeństwa?): „samotny tłum” jako temat F. Tonniesa. biurokratyzacja życia społecznego („żelazna klatka racjonalności”): nowoczesna polityka i administracja jako temat M. Webera.

12. Socjologiczna krytyka „nowoczesności” - główne jej tematy to: WDS (2012/2013) wykład nr 1 12. Socjologiczna krytyka „nowoczesności” - główne jej tematy to: alienacja: nie tylko w dziedzinie pracy, ale w również w innych dziedzinach życia (polityka, edukacja, kultura itp.). anomia: postępujący rozkład norm i wartości, sprzyja zagubieniu i rozwojowi przestępczości (dewiacjom). dezintegrujące skutki społeczeństwa masowego („rozkład wspólnoty”): negatywne skutki uprzemysłowienia, urbanizacji i demokratyzacji na poziomie „makro” i „mikro”. ekologia: bariery wzrostu i potrzeba rozwoju zrównoważonego (kontrolowanego) ze względu na środowisko naturalne. nierówności światowe (globalne): teorie zależności i systemu światowego; podział: Północ wobec Południa. skala wojen i militaryzacji społeczeństw: niespotykana wcześniej skala, brutalizacja i destrukcyjność wojen w epoce nowoczesnej.

13. Socjologia jako „nowa nauka z długą przeszłością”: WDS (2012/2013) wykład nr 1 13. Socjologia jako „nowa nauka z długą przeszłością”:  dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśniania („zrozumienia”); postępowanie badawcze opiera się na uznanych regułach postępowania; neutralność i powstrzymanie się od wartościowania: socjologia daje głębszy” ogląd rzeczywistości w terminach naukowych, ogólnych. problemy wiedzy socjologicznej: brak kumulacji osiągnięć poznawczych; stała „niedojrzałość” wiedzy socjologicznej (?). ewolucja ujęć (perspektyw) socjologicznych: od „socjologii strukturalnej” do „socjologii działania” ; socjologia życia codziennego (analiza tego, co stanowi „sedno” egzystencji społecznej ludzi).

WDS (2012/2013) wykład nr 1 14. Czy socjologia jest „gorsza” od innych dyscyplin naukowych? - kryteria porównania: ·  niezmienność obserwacji (brak możliwości powtarzalności obserwacji);   · obiektywność obserwacji i wyjaśnień (wpływ wartości na badacza oraz potrzeba zachowania bezstronności); · sprawdzalność hipotez (trudności w przeprowadzeniu eksperymentów); · dokładność wyników (potrzeba powiązania abstrakcyjnych pojęć z rzeczywistością); · mierzalność zjawisk (socjologia zajmuje się badaniem „znaczenia” badanych faktów społecznych); · stałe liczbowe (jest ich brak w socjologii); · przewidywalność przyszłych wydarzeń (jest to bardzo trudne); · dystans od potocznego doświadczenia (socjologia przede wszystkim nim się zajmuje).

15. Socjologia jako jedna z dziedzin nauk społecznych– porównanie do: WDS (2012/2013) wykład nr 1 15. Socjologia jako jedna z dziedzin nauk społecznych– porównanie do: historii (podział na nauki nomotetyczne i idiograficzne): socjologia historyczna/historia społeczna. antropologii: antropologia fizyczna i kulturowa/społeczna. psychologii (psychologia społeczna); ekonomii: „koszty” i „zyski” w zachowaniach społecznych, kategorie „racjonalności”, „wymiany”, „kapitału” w socjologii - socjologia ekonomiczna. nauk politycznych: władza/państwo, prawo, instytucje (socjologia polityki). innych nauk: matematyka (socjologia matematyczna), socjobiologia itp.