Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Globalizacja i „późna nowoczesność” (społeczeństwo ponowoczesne) (WDS 2012/2013 nr 14)

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 1. Przykład: przemiany ideologii pracy (1): „de-naturalizacja” pracy - praca jako „zawód” w społeczeństwie nowoczesnym (rynkowym, kapitalistycznym): praca nie jest nie związana z naturalnym (ekologicznym) rytmem życia i natury, lecz ze zmianami na rynku; wymaga nauki zawodu (szkolenia i specjalistycznej wiedzy), dyscypliny (czas pracy) i pracy (zaangażowania); podział na „pracujących” i „nie pracujących” zostaje oparty na zatrudnieniu i kwalifikacjach (kryteria ekonomiczne); „miejskość” (urbanizacja) pracy i rola wymiany dóbr/usług; społeczne znaczenie „miejsca pracy”: pewność zatrudnienia, przeświadczenie o „długim trwaniu” zawodu i wykonywanej pracy w biografii jednostkowej; praca a biurokratyzacja życia społecznego – społeczeństwo „kontraktu” (rutyna pracy).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 2. Przykład (cdn.): przemiany ideologii pracy (2): „de-materializacja” pracy - praca jako „dobro rzadkie” w społeczeństwie postnowoczesnym; praca skoncentrowana na operowaniu „abstraktami”, informacjami oraz ideami (usługami) niż na produkcji (wytwarzaniu); zmiany społecznego charakteru pracy - płynne granice między „czasem pracy „a „czasem nie-pracy”, koncentracja na produkcji rynkowej (na rzecz konsumpcji). „elastyczny” system zatrudnienia (praca w „projektach”): ludzie „rdzenia” i stałe zatrudnienie (specjaliści, ważni dla firmy); ludzie „peryferii” (praca czasowa, niskopłatna, odtwórcza i zamykająca drogi awansu): „różowe kołnierzyki”, praca tymczasowa - „Mcpraca”, prace śmieciowe” (ang. junk jobs), „pracujący biedni”. „de-materializacja” pracy przyczynia się do indywidualizacji jednostki i jej „wyzwolenia” z uwarunkowań klasowych i zawodowych.

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 3. Nowoczesność i ponowoczesność: nowoczesność jako przyspieszenie, skupienie się na teraźniejszości (jako czegoś odmiennego od przeszłości), znaczenie wiedzy (nauki) i Europy; ponowoczesność („późna nowoczesność”): zerwanie jednoliniowości oraz „finalności” rozwojowej - docenienie innych punktów widzenia na rozwój niż „zachodni”; brak wielkich „meta-narracji” kulturowych i ideologicznych (typu: marksizm, liberalizm); podkreślenie roli wielu źródeł wiedzy oraz szczególnie wpływu władzy /”władza rozproszona”: rozstrzyga ona, że ten kto produkuje wiedzę, ustala też „prawdę”. dominacja przekonania o warunkowości wszystkiego, decydującej roli sytuacji i lokalności, wzrost wymiaru psychologicznego, np. emocji.

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 4. Ponowoczesność („późna nowoczesność”, „druga nowoczesność”): społeczeństwo postindustrialne (Daniel Bell, Alain Touraine, John Naisbitt): gospodarka: przejście od przemysłu do usług (trzeci sektor), społeczeństwo klasy usługowej (R. Dahrendorf); wzrost „technologii intelektu” (high–tech; przetwarzanie bardziej informacji niż surowców i energii); zdobywanie kwalifikacji staje się centralnym elementem systemem wartości jednostki oraz jej życia codziennego. nacisk na ochronę środowiska naturalnego (ruch ekologiczny); koncepcje mówiące o nowym porządku społecznym - „posthistoria” i „postcywilizacja”; zaufanie, ryzyko („społeczeństwo ryzyka”), poczucie ciągłych zmian (Z. Bauman, „płynna nowoczesność”), nowe technologie informatyczne („społeczeństwo sieci’).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 5. Cechy kulturowe charakterystyczne społeczeństwa ponowoczesnego: pluralizm wartości i norm (społeczeństwo pluralistyczne) - z jednej strony osłabienie tradycyjnych więzi i przymusów społecznych, a z drugiej strony wzrost przestrzeni osobistej (indywidualizacja): przesunięcie na skali wartości od autorytatywności (obowiązek, odpowiedzialność, ofiarność, uległość) do wartości zindywidualizowanych (osobiste spełnienie, intensywność doznań, sukces, wolność, samorealizacja); kult różnorodności i kreowanie inności (życie jako stany „teraz”); dominacja przynależności z wyboru i „na określony czas”; słabnięcie wartości uniwersalnych: Peter Berger – dominuje „kultura miękka” – tworzymy własną tożsamość moralną „na własna rękę”, indywidualna tożsamość moralna jest tylko „naszą” tożsamością; akcentowanie dobra i interesu jednostki a nie dobra (interesu) ogółu (społeczeństwo indywidualistyczne).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 6. Anthony Giddens - koncepcja „późnej nowoczesności”: „żyjemy w fazie radykalizacji nowoczesności”, a jej cechy to: zaufanie, ryzyko, „nieprzejrzystość” i globalizacja; 1) zaufanie – do „abstrakcyjnych systemów” wiedzy, które nie są zrozumiałe dla wszystkich (skomplikowane), a są konieczne do życia; 2) ryzyko- pojawienie się w odczuciach potocznych poczucia „ryzyka”: jest ono nowe jakościowo (niepewność co do skutków podejmowanych działań); jego cechy to uniwersalizacja (może dotknąć każdego), globalizacja (dotyka wielkie segmenty populacji), instytucjonalizacja (pewne organizacje są z natury bardziej „ryzykowne”, np. rynki finansowe) oraz zwrotny charakter (efekt bumerangowy); w wymiarze subiektywnym - zmiany świadomości ryzyka (wrażliwość i poczucie niedostatków wiedzy).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 7. Anthony Giddens – koncepcja „późnej nowoczesności” (cdn.): 3) „nie przejrzystość” nowoczesności (jej niepewny i płynny charakter) - źródła niepewności to najczęściej: błędy „konstrukcyjne” i „operatorów”; nieuchronność nieplanowanych i żywiołowych skutków; refleksyjność wiedzy społecznej – społeczne skutki ciągłego „namysłu” nad życiem społecznym; zwiększona rola indywidualnych „wyborów” tam, gdzie były one regulowane dotychczas „tradycją”. 4) globalizacja - rozszerzenie sieci relacji społecznych i gospodarczych w skali globu: rozchodzenie się czasu i przestrzeni (globalizacja daje możliwości budowy nowych form lokalności); łączenie „intymności i bezosobowości” (dzięki nowym technologiom można utrzymywać intymne kontakty w układzie globalnym).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 8. Ulrich Beck - globalizacja a ryzyko („społeczeństwo ryzyka”): ryzyko a „druga nowoczesność”: oznacza ona globalizację instytucji nowoczesnych oraz wyzwolenie się z tradycji i obyczaju; tam, gdzie post-moderniści widzą „chaos’” tam jest przede wszystkim „ryzyko” i „niepewność”. rozumienie „ryzyka” - brak przestrzennych, czasowych i społecznych granic zagrożenia: ryzyko jest tworzone przez człowieka (przy pomocy wiedzy i techniki): ryzyko związane ze środowiskiem naturalnym; ryzyko zdrowotne. globalizacja przyczynia się do tworzenia „społeczeństwa ryzyka” i z tym są związane wyzwania dotyczące pojawienia się: „glokalnych” państw „drugiej nowoczesności”; „nowych” ruchów społecznych.

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 9. Koncepcja „społeczeństwa ryzyka”: społeczeństwo ryzyka jako nowa forma organizacji społeczeństwa (jest przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu); „stare” społeczeństwo klasowe: zasada organizacji to „kolektywizacja” plus rodzina, główne forma nierówności to pozycje klasowe, a spory dotyczą rzadkich zasobów (bogactwa), projekty utopijne są skierowane na „eliminację niedoborów”; „nowe” społeczeństwo ryzyka: zasadą społecznej organizacji jest indywidualizacja jednostki plus refleksyjność, główną formą nierówności stają się „pozycje ryzyka”, spór dotyczy potencjalnych zagrożeń i „niechcianych szkód”, a projekty utopijne są nakierowane na „eliminację ryzyka”; społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie: konieczność globalnej - politycznej kontroli nad poziomami ryzyka ekologicznego (emisji zanieczyszczeń przemysłowych); wyłanianie się wspólnot łączących ludzi o podobnych położeniach wobec ryzyka (często ponad granicami państwowymi).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 10. Postmodernistyczne wyzwania dla socjologii – Zygmunt Bauman (1925): krytyka „nowoczesności”, a jej przedmiotem krytyki jest : zdominowanie życia społecznego przez racjonalistyczny funkcjonalizm i uniwersalizm, wiedzę naukową , optymizm poznawczy i wiarę w postęp, „metanarracje („wielkie powieści”) przynoszące wewnętrzny porządek, linearne pojmowanie historii (ma ona swój „sens” i „logikę”). społeczeństwo ponowoczesne – punkty główne: konsumpcja, obieg informacji, brak społecznego przywiązania (ludzie jako „koczownicy”), wzrost potęgi mediów, zmiana natury władzy (ona nie rządzi, lecz „uwodzi” obywateli przy pomocy mediów), zanik metanarracji i jednolitego kanonu kultury, kryzys społecznych tożsamości, społeczeństwo przestaje być widziane jako „całość”.

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 11. Zygmunt Bauman – koncepcja „płynnej nowoczesności” („późnej nowoczesności”): „płynna nowoczesność” jest kontynuacją i jednocześnie przeciwstawieniem się nowoczesności (społeczeństwo jako proces); konsumpcja jako „nowe społeczne powołanie” – zamiast etyki pracy to imperatywem stało się indywidualne poszukiwanie przyjemnych wrażeń; nacisk na życie „tu i teraz” (niechęć do planów i odłożonej gratyfikacji); nowoczesne Ja (tożsamość jednostki) jest mniej stabilne i zakotwiczone, bez długotrwałych zobowiązań (poczucie fragmentaryczności i epizodyczności); brak zaufania do „wielkich projektów” rozwojowych; niebezpieczeństwa po-nowoczesności: autonomizacja seksu, kryminalizacja biedy, re-stratyfikacja społeczna.

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 12. Termin „globalizacja” (globalność, globalizm): stopniowe rozszerzanie w skali globu podziału pracy, wymiany rynkowej i powiązań między wszystkimi społecznościami ludzkimi; zwiększanie tempa przepływu techniki, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, środków komunikacji, informacji w skali światowej; globalizacja rodzi „kurczenie się świata”, jak i jednocześnie narastanie „całościowej” jego wizji (globalizacja jako „przestrzeń globalna”). główne konteksty ujmowania (definiowania) globalizacji (procesów):       gospodarczy („umiędzynarodowienie” procesów gospodarczych); polityczny („wspólne problemy” - „wspólna odpowiedź”); społeczno-kulturowy (od strony społeczeństwa): „glokalizacja” – adaptacja globalnych idei i działań do lokalnych warunków (nacisk w kierunku autonomii lokalnej i regionalnej tożsamości kulturowej).

Nowoczesność i „późna nowoczesność” (WDS 2012/2013 nr 14) 13. Główne punkty sporne o rozumienie „globalizacji”: jak „stara” („tradycyjna”) jest globalizacja?: globalizacja a historyczne tworzenie „systemu światowego” (daty – symbole 1492, 1648, 1815, 1892, 1919, 1945, 1989); postawy wobec globalizacji (spór o globalizację „idealną” i „realną”); czy globalizacja jest rzeczywiście tak „globalna” (powszechna)?: globalizacja jako projekt i „stan rzeczy”; nierówności a podziały globalne. „nie/bezpieczeństwo” globalizacji ze względu na wzrost roli technologii informatycznych: zbyt dużo zbieranych informacji oraz zbyt łatwy do nich dostęp dla instytucji państwowych i komercyjnych w celu politycznego i gospodarczego wykorzystania (słabnie ochrona prywatności).