Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Ruchy społeczne: perspektywa socjologiczna (WDS 2008/2009 nr 16)

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 1. Powtórzenie: „magiczne nazwisko socjologii” - wpływ prac Maxa Webera na rozwój (charakter?) współczesnej socjologii; zaangażowanie publiczne (problemy i wyzwania) - etyka przekonań a etyka odpowiedzialności; ideał „nauki wolnej od wartościowania” i „rozumienie”; typ idealny jako narzędzie badawcze (przykład „biurokracji”); przewidywania - świat w biurokratycznej „żelaznej klatce racjonalności”?; „biurokracja”, socjologia organizacji, zarządzanie oraz perspektywa instytucjonalna w naukach społecznych; instytucje a ruchy społeczne (doświadczenie „stałości” i „zmiany”).

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 2. Ruchy społeczne jako forma zachowań zbiorowych: trwają dłużej, są lepiej zorganizowane i mają szerszy zasięg społeczny; realizują się(i swoje cele) poza sferą instytucji (organizacji); nastawione są na realizację wspólnego celu, dokonanie lub popieranie zmian lub stanowią (rodzą) opór wobec tych zmian; różne rozumienia pojęcia „ruchu społecznego”: forma spontanicznie rozszerzającego się protestu społecznego lub reakcji na ogólnie odczuwane zagrożenie lub istnienie problemu społecznego; forma protestu przeciwko dominacji kulturowej (intelektualnej) lub publicznej nie zinstytucjonalizowany aktor zmiany społecznej.

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 3. Typy ruchów społecznych: różne typy klasyfikacji; ruchy nastawione na jednostkę (jednostki): ruchy alternatywne (np. „AA”, trzeźwości) ruchy „odkupieńcze” (np. nowe ruchy religijne); ruchy nastawione na społeczeństwo: konserwatywne (fundamentalistyczne, „wsteczne”); reformatorskie (np. ekologiczne, feministyczne, konsumenckie); rewolucyjne (np. klasowe/proletariackie, polityczne, studenckie z lat 60-tych XX wieku); utopijne (np. kontr-kulturowe, New Age).

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 4. Wszystkie ruchy społeczne mają swoje „części składowe” (elementy): ideologię: zbiór poglądów uzasadniających dane działanie, opór wobec zmian lub ich potrzebę itp. organizację: zawsze są przywódcy, aktywni członkowie oraz ich zwolennicy; mogą także obejmować „federację” różnych formalnych organizacji; taktykę: metody prowadzące do osiągnięcia celu ruchu przez: mobilizację poparcia społecznego; zmianę postaw ludzi (demonstracja); użycie przemocy.

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 5. Elementy współczesnych ruchów społecznych: „nieformalna sieć powiązań” między osobami zaangażowanymi w ruch - sieci od „zamkniętych” do „otwartych”, funkcje sieci: wspierają jednostki, przekazują informacje, mobilizują do działania i zasoby; uczestników ruchu łączy zbiór podzielanych poglądów i zasada wewnętrznej solidarności - akceptują oni wartości, które przekładają się na ich styl życia i tożsamość społeczną; ruch rodzi konflikt - dotyczy on rozwiązania konkretnego problemu społecznego, ale jednocześnie dąży do zmiany lub zachowania jakiegoś elementu systemu wartości; ruch posługuje się protestem dla realizacji obranych celów oraz intensywnie odwołuje się do opinii publicznej dla zdobycia poparcia społecznego dla ich realizacji.

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 6. Każdy ruch społeczny jest niepowtarzalny, ale można wskazać na jego cztery fazy rozwoju („cyklu życiowego”): faza I) „powstanie” (ruchy powstają w „danej” sytuacji społecznej, na określone zapotrzebowanie społeczne); faza II) „jednoczenie” (polityka i taktyka ruchu, przyciąganie zwolenników, zebranie informacyjne i demonstracje, itp.); faza III) „biurokratyzacja” ruchu (nabywanie cech organizacji formalnej); faza IV) „schyłek” ruchu (dlaczego?): cele ruchu zostały zrealizowane; pojawiały się silne podziały wewnątrz ruchu; nastąpił jego spadek znaczenia społecznego; nastąpiła jego nadmierna biurokratyzacja („skostnienie”); negatywny stosunek władz (zdławienie ruchu siłą itp.).

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 7. Teorie powstawania ruchów społecznych (przykłady): upośledzenia - względnej deprywacji (i „wzrastających oczekiwań”); społeczeństwa masowego - uczestnictwo w ruchu daje szansę jednostce na przełamania jej poczucia izolacji i bezsilności; „napięcia strukturalnego” – o powstaniu ruchu społecznego decydują następujące czynniki oraz ich połączenie: „gotowość” strukturalna (problem społeczny) i „napięcie” strukturalne (widoczność i odczuwalność tego problemu); upowszechnianie informacji o problemie i sposobach jego rozwiązania czynniki inicjujące (musi się wydarzyć „zdarzenie”, event); mobilizacja ludzi do działania oraz reakcja władzy. mobilizacji zasobów: dostępność środków, znaczenie „pomocy z zewnątrz”.

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 8. „Stare” i „nowe” ruchy społeczne: „stare” ruchy społeczne (były one masowe): odnoszą się do okresu od XIX wieku do lat 60-tych XX wieku; były ograniczone klasowo, zhierarchizowane i zinstytucjonalizowane (często przeradzały się w partie polityczne lub duże organizacje). „nowe” ruchy społeczne: ich początek datuje się od lat 1960- tych; pozostają niejednolite społecznie, płynne w organizacji, skupiają się na pozycji lub wewnętrznej „przemianie” jednostki (np. ruch feministyczny, nowe ruchy religijne itp..) lub na sprawach globalnych (ekologia, pacyfizm).

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 9. Ruchy społeczne w Polsce (przykłady i ich badanie): NSZZ „Solidarność” i jego interpretacje: klasyczny, klasowy ruch robotniczy; ruch narodowy z silnymi elementami religijnymi; zapowiedź i próba realizacji społeczeństwa obywatelskiego; „wielostronny” ruch społeczny (związkowy, politycznie emancypacyjny i „narodowowyzwoleńczy”). ruch pacyfistyczny - anarchistyczny (Wolność i Pokój); ekologiczny (federacja różnych ruchów i organizacji);   feministyczny, gejowsko-lesbijski i alter-globalistyczny; ruch Radia Maryja (charyzmatyczny lider, elementy religijne i populizm); Polacy wobec ruchów społecznych.

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 10. Powtórzenie I semestru – rozumienie socjologii: socjologia dąży nie tylko do opisu, ale także do wyjaśnienia zjawisk społecznych; postępuje się według pewnych uznanych reguł: problem badawczy, zbieranie danych zgodnie z metodami badawczymi, logiczne wnioskowanie, odpowiedzialność za słowo, jawność warsztatu; odróżniania twierdzeń opartych na faktach od hipotez; neutralność i powstrzymanie się od wartościowania: głębszy ogląd w terminach ogólnych (nie indywidualnych); podważenie tego, co „utrwalone” i zastane; wiedza „krytyczna” i „niewygodna”. problemy wiedzy socjologicznej (brak kumulacji osiągnięć poznawczych i „niedojrzałość”/ wieczna „młodość” socjologii).

Ruchy społeczne (WDS 2008/2009 nr 16) 11. Powtórzenie I semestru - wybrane problemy teoretyczne: struktura a działanie E. Durkheim („fakty społeczne” i „przymus społeczny”): czy „fakty społeczne” tylko determinują?; zjawiska społeczne nie są tylko „rzeczami”, lecz są wyposażone w „znaczenia” kulturowe (w życiu przez te znaczenia praktycznie odtwarzamy i tworzymy „fakty społeczne”). konsensus (równowaga) a konflikt w społeczeństwie: podejście „funkcjonalne”: trwanie (stabilizacja) - społeczeństwo jest traktowane jako „spójna całość”; podejście „konfliktowe”: rozwój (zmiana) - społeczeństwo pełne jest napięć (problem „niestabilnej” równowagi.)