Przegląd problematyki MAŁOPOLSKA Przegląd problematyki
TERMINOLOGIA pierwotna: historyczno – lingwistyczna (XIV-XV wiek oddzielenie się od Wielkopolski czyli Starej Polski) wtórna: geograficzno – administracyjna (XVIII-XIX wiek utrwalenie podziału na województwa Małopolski Zachodniej i Wschodniej)
KONTEKST HISTORYCZNY Małopolska jako prowincja historyczna obejmuje terytorium zamieszkałe do końca V wieku n.e. przez plemiona celtyckie, następnie słowiańskie. W połowie VI wieku znaczna część tej społeczności przekroczyła Karpaty i ruszyła u wybrzeżom adriatyckim dając początek południowej linii Słowian. Pozostali zwani Białymi Chorwatami pod koniec VIII wieku utworzyli państwo Wiślan ze stolicą w Krakowie lub Wiślicy. Północnowschodnią część prowincji zamieszkiwali Lędzianie, od nazwy których mieszkańców Małopolski zwano Lachami lub na Węgrzech Lendielami. Wiślanie przyjęli chrześcijaństwo jako pierwsze z plemion polskich. W IX państwo Wiślan i terytorium Lędzian zostaje podporządkowane państwu wielkomorawskiemu.
KONTEKST HISTORYCZNY Pod koniec X wieku, Małopolskę, stanowiącą część państwa czeskiego wcielili do swego państwa Polanie. Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu, natomiast za panowania Kazimierza Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą, a w 1040 roku stolicą Polski. W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W XIII wieku region został zniszczony w wyniku trzykrotnych najazdów tatarskich.
OBSZAR MAŁOPOLSKI NA PRZEŁOMIE XIII I XIV WIEKU NA TLE OBECNYCH GRANIC POLSKI
KONTEKST HISTORYCZNY Polityczne znaczenie odzyskał za Przemyślidów, dopiero jednak Władysław Łokietek, który w Krakowie koronował się na króla Polski w 1320 roku, ugruntował znaczenie Małopolski jako najważniejszej prowincji. Kazimierz Wielki nadając w 1347 roku w Wiślicy statuty prawne dla tej prowincji ugruntował jej nazwę. W I Rzeczypospolitej Małopolska składała się z Małopolski właściwej (województwo krakowskie, sandomierskie i od 1474 roku wydzielone z niego województwo lubelskie) oraz Rusi Czerwonej, Podlasia, Podola, Wołynia i Ukrainy, stanowiących od unii lubelskiej wschodnią część prowincji małopolskiej.
PROWINCJA MAŁOPOLSKA W 1648 ROKU
KONTEKST HISTORYCZNY Po I rozbiorze południowa część Małopolski właściwej z Oświęcimiem, Tarnowem i Nowym Sączem, Ruś Czerwona z Lwowem i Przemyślem oraz Podole z Tarnopolem znalazło się w granicach Austrii. Ta uznając się spadkobierczynią Królestwa Węgier przyłączyła również nie związane z Małopolską ziemie Spisza i Orawy, nadając tak utworzonej prowincji nazwę Galicja. Termin ten wywodzi się od zlatynizowanej średniowiecznej nazwy stolicy dawnej Rusi Czerwonej – Halicza.
KONTEKST HISTORYCZNY Po III rozbiorze w 1795 roku do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją – terytorium między Pilicą i Bugiem wraz z Krakowem, Radomiem, Kielcami, Lublinem, Chełmem i Białą Podlaską. Ziemie Nowej Galicji (wraz z Zamościem, będącym częścią dawnego Księstwa Włodzimierskiego, czyli łacińskiej Lodomerii) zostały w 1809 roku przyłączone do Księstwa Warszawskiego i nie wróciły już do Austrii, stając się po 1815 roku częścią Królestwa Kongresowego. Kraków na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego stał się wolnym miastem, a po 1846 roku wszedł w granice Austrii.
GALICJA
KONTEKST HISTORYCZNY W latach 1918-1944 powróciła nazwa Małopolska dla obszarów województwa krakowskiego, lubelskiego i kieleckiego. Województwo lwowskie, tarnopolskie, i stanisławowskie nosiło nazwę Małopolska Wschodnia.
MAŁOPOLSKA W II RP