opracowała: Barbara Bilińska Lekcja oglądania filmu oraz dzieła malarskiego na zajęciach języka polskiego w gimnazjum opracowała: Barbara Bilińska

Oglądam film Analizując film, najczęściej po prostu go opowiadamy, streszczamy fabułę, wzbogacając to ewentualnie własnymi komentarzami. Tymczasem istnieje ogromne bogactwo środków, dzięki którym artysta filmowy buduje nastrój, tempo, wywołuje określone wrażenia, sprawia, że całość podoba się nam lub nie.

Oglądam film Dlatego warto poznać film od kuchni, przyswoić sobie kilka podstawowych pojęć, opanować fachową terminologię, by odkryć za pomocą, jakich zabiegów reżyser osiągnął określony efekt.

Oglądam film Poloniści nie powinni obawiać się podejmowania treści związanych z filmem, nie czynią tego bowiem jako filmoznawcy, lecz humaniści – odbiorcy sztuki, otwarci na różne formy przekazu, różne konwencje, tworzywa sztuki, obiegi kultury.

Oglądam film Film jest sztuką wielowarstwową; na tworzywo dzieła filmowego składają się tworzywa innych sztuk. Środki wyrazowe w filmie na ogół uchodzą uwadze widza pochłoniętego śledzeniem fabuły. Tymczasem dobra publiczność powinna nie tylko znać filmowe środki wyrazu, ale i sposoby ich używania.

Roman Ingarden o filmie widowisko filmowe jest pokrewne z jednej strony utworowi literackiemu, z drugiej dziełu malarskiemu, a zarazem zbliża się do widowiska teatralnego, choć różni się od niego w sposób istotny, a wreszcie zawiera w sobie elementy utworu muzycznego Można zatem ustalić najprostszą definicję filmu: FILM = OBRAZ + DIALOG + MUZYKA.

Oglądam film Określenie tworzyw, jakimi posługuje się film jest proste, są to: słowo, obraz, muzyka i dźwięki naturalne, środki techniczne.

Oglądam film Słowo – pełni funkcję informacyjną; jest nośnikiem treści i warstwą organizującą kompozycję dzieła.

Oglądam film Obraz, tj. wizualna warstwa filmu – zespół rzekomych widoków tworzących zrozumiałą całość; najbardziej intensywnie oddziałuje na odbiorcę; obraz jest tworzony przez: ruch, barwę, scenografię, plenery, wnętrza, kostiumy, rekwizyty, oświetlenie.

Oglądam film Muzyka i dźwięki naturalne, tj. dźwiękowa warstwa filmu.

Oglądam film Punkty widzenia kamery ustawienia statyczne, nieruchome - spojrzenie frontalne (na wprost); - spojrzenie z góry, tzw. ptasia perspektywa – pomniejsza obiekt spłaszcza go i jakby bagatelizuje; - spojrzenie z dołu – tzw. żabia perspektywa – powiększa, nadaje charakter patetyczny, monumentalny; eksponuje dominację, grozę itp.; - spojrzenie ukośne – zniekształca obiekt.

Oglądam film Punkty widzenia kamery ustawienia dynamiczne - najazdy kamery (zbliżanie)- ujawniają szczegóły, wyodrębniają postać z tła; - odjazdy(oddalanie)- zacierają szczegóły, obiekt wtapia się w tło; - panoramy- powolny obroty kamery na statywie wokół własnej osi w kierunku poziomym, pionowym lub ukośnym.; pełnią funkcję opisową, np. prezentowanie pejzażu, ludzi, wnętrza pomieszczenia; - szwank- bardzo szybka, najczęściej pozioma panorama; nagły zwrot kamery; szwank daje efekt zaskoczenia; - long- take – bardzo długie ujęcie realizowane np. poprzez skokowy najazd kamery; - travelling- ujęcie filmowane kamerą będącą w ruchu towarzyszącą ruchomemu obiektowi. - zdjęcia trickowe – takie, w których zamierzone i potrzebne efekty uzyskuje się przy pomocy różnego rodzaju zabiegów technicznych: czynią film atrakcyjnym.

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką kadr, ujęcie, sekwencja, plany filmowe, ruchy kamery, spojrzenie kamery, rodzaje montażu.

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką Kadr - najważniejsza, elementarna część filmu; jest to obraz, który zawiera w sobie i pokazuje na ekranie pojedyncza klatka naświetlonej taśmy; Ujęcie - nieprzerwane zdjęcie filmowe od uruchomienia kamery do jej zatrzymania, to jakby spojrzenie kamery trwające przeciętnie kilkanaście sekund; Scena - seria ujęć pokazujących to, co dzieje się w jednym miejscu i czasie; Sekwencja - całość złożona z kilku scen.

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką Plan filmowy - wartość wizualna typu kompozycyjnego zawierająca określone pole widzenia; odnosi się do sposobu ukazania przestrzeni w kadrze filmowym.

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką Rodzaje: a) plan podstawowy (średni) plan amerykański - ukazuje postać tak, jak widzi ją oko; sylwetka od kolan w górę b) plany koncentrujące uwagę:      półzbliżenie - plan ukazujący popiersie człowieka (ukazanie osobowości człowieka poprzez ukazanie jego mimiki i gestykulacji)      zbliżenie - cały ekran wypełnia twarz, przedmiot (ukazanie stanu psychicznego człowieka)      detal - wielkie zbliżenie części ludzkiej twarzy, ręki, oka itp.

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką c) plany rozszerzające uwagę  daleki (totalny) - polegający na pokazaniu miejsca akcji; ma za zadanie przedstawić w atrakcyjny sposób miejsce wydarzeń, natomiast bohaterowie są tutaj najmniej istotni, a sylwetki bohaterów nie są rozpoznawalne; spełnia w filmie przeważnie rolę informacyjną (za pomocą nawet krótkiego ujęcia można określić miejsce akcji, porę roku, dnia, warunki pogodowe itp.); wykorzystywany raczej na początku lub końcu filmu oraz do przedstawiania malowniczych pejzaży (np. w westernach);  ogólny - sposób kadrowania planu filmowego polegający na pokazaniu miejsca akcji; sylwetki bohaterów są widoczne z daleka i nie są na ogół rozpoznawalne; w przeciwieństwie do planu totalnego ukazuje zależność między postaciami, a ich aktualnym otoczeniem; Widz informowany jest, kto z bohaterów gdzie się znajduje i co robi;  

Oglądam film Środki wyrazu związane z techniką pełny - pozwala rozpoznać postać, zidentyfikować czynności przez nią wykonywane; zapewnia też czytelność tła, umożliwia widzowi zapoznanie się z nim; daje to widzowi możliwość zdobycia wiedzy na temat postaci dzięki jej zachowaniu w środowisku, w którym się znajduje; stosowany jest w sztuce filmowej rzadko, zazwyczaj jako plan przejściowy pomiędzy planem ogólnym a planami bliższymi; niekiedy używany jest w zastępstwie planu ogólnego; d) plany kombinowane

Oglądam film Montaż Montaż – definicja pojęcia - proces łączenia i komponowania utrwalonych na taśmie filmowej ujęć zgodnie z założeniami scenopisu i koncepcją reżysera oraz dostosowanie do ich układu zapisu dźwiękowego.

Oglądam film montaż - rodzaje  - montaż poziomy – łączenie jednostek należących do tej samej warstwy (przede wszystkim jednostek obrazowych). montaż pionowy – dopasowanie do siebie jednostek różnych warstw (obrazów, efektów akustycznych, słów, fraz muzycznych) montaż twardy – cięcie, styk tematycznie różnych obrazów; jakby „mrugniecie okiem”; montaż miękki – przenikanie (stopniowe zanikanie obrazu z jednoczesnym wyłanianiem się drugiego), zaciemnienie (zakończenie ujęcia stopniowym ściemnianiem obrazu aż do czerni) montaż wewnątrzujęciowy – łączenie różnych planów bez przerywania ciągłości akcji (ruch kamery lub ruch osób, które zmieniają swoje usytuowanie w stosunku do pola widzenia obiektywu).

Oglądam film Montaż Figury montażowe: - insert – krótkie ujęcie typu informacyjnego wklejone w środek sceny (np. obraz tarczy zegara wtrącony montażowo w środek sceny oczekiwania); - roletka - przejście z jednego ujęcia na drugie za pomocą linii, która jakby ściera z ekranu poprzedni obraz, ukazując następny.

Oglądam film Montaż Funkcje montażu: montaż określa kompozycję dzieła (porządek świata przedstawionego); wyznacza kolejność i długość poszczególnych scen; jest sposobem filmowego opowiadania i opisu; organizuje w filmie czas i przestrzeń; tworzy metafory i symbole.

Oglądam film Muzyka pogłębianie wrażenia wizualnego; komentowanie wydarzenia; tworzenie nastroju; podkreślenie rytmu; dynamizowanie lub spowalnianie akcji;

Oglądam film Dźwięki naturalne Warstwa dźwięków naturalnych – obejmuje wszelkie formy słyszalności nie będące ani mową ludzką ani muzyką. Dźwięki towarzyszą obrazowi na zasadzie: • uzupełnienia widoku (widać i słychać) • rozszerzania widoku (np. widać wnętrze pokoju, słychać turkot tramwaju) • zastępowania widoku (zamiast widoku np. słychać stukot maszyny do pisania)

Recenzja filmowa Przykładowe elementy, które można ocenić reżyseria scenariusz scenografia kostiumy gra aktorów praca statystów, kaskaderów muzyka montaż dźwięk dubbing efekty specjalne nastrój

Budowa recenzji filmowej Recenzja filmowa Budowa recenzji filmowej Tytuł recenzji– ciekawy, zachęcający do dalszego czytania; Tytuł filmu, imię i nazwisko reżysera (jeśli jest to adaptacja lub ekranizacja dzieła literackiego, to nawiązujemy do tekstu oraz jego twórcy); Podanie obsady aktorskiej oraz imion i nazwisk pozostałych twórców filmu; Przedstawienie problematyki filmu (gatunek filmowy, główne problemy zawarte w filmie; unikamy streszczania); Ocena gry aktorskiej oraz innych elementów filmu, np.: scenografii, muzyki, montażu; można zwrócić uwagę na wyjątkową wartość filmu, szczególnie na cechy poznawcze, emocjonalne (np. wzrusza, bulwersuje itp.), psychologiczne, estetyczne, kompozycyjne; Recenzja może zakończyć się zachętą do kontaktu z danym dziełem bądź odradzeniem spotkania z nim.

Film w charakterze kontekstu pomocniczego lub interpretacyjnego Wykorzystanie filmu w charakterze kontekstu polega na przywołaniu (odtworzeniu) filmu lub jego fragmentu w zestawieniu z omawianym dziełem literackim. Działanie takie może mieć miejsce na dowolnym etapie rozważań o tekście, czyli wewnątrz dowolnego ogniwa lekcji.

Film w charakterze kontekstu pomocniczego lub interpretacyjnego I. Wprowadzenie Film jako mobilizacja woli i zainteresowania uczniów, tworzenie sprzyjającej atmosfery, zachęty do podjęcia tematu. Film lub fragment jako materiał merytoryczny do rozmowy czy dyskusji korzystnej w perspektywie omawianego utworu czy zagadnienia.

Film w charakterze kontekstu pomocniczego lub interpretacyjnego II. Opracowanie materiału Należy rozważyć potrzebę wykorzystanie kontekstu z punktu widzenia jego funkcjonalności.

Film w charakterze kontekstu pomocniczego lub interpretacyjnego Na tym etapie odwołanie do filmu powinno: umożliwić odczytanie utworu literackiego; ułatwić odczytanie utworu literackiego; pogłębić odczytanie utworu literackiego.

Film w charakterze kontekstu pomocniczego lub interpretacyjnego III. Etap utrwalania materiału Film może wzbogacić (poszerzyć, pogłębić) refleksje płynące z kontaktu z dziełem literackim, a także zachęcić do zweryfikowania tego, co do tej pory wiedzieliśmy, odczuwaliśmy.

Gatunki filmowe Film fabularny – komedia, dramat, melodramat, western, horror, musical, thriller, film sensacyjny, film gangsterski, kryminał, film science fiction, film fantasy, film płaszcza i szpady, film historyczny, komedia romantyczna, film psychologiczny, film wojenny, film szpiegowski, film familijny, film sportowy, film kostiumowy, film animowany