Przez dzieje teatru

Narodziny teatru  Teatr europejski narodził się w antycznej Grecji. Tam, w Atenach odbywały się cztery ważne święta ku czci boga Dionizosa (boga urodzaju, narodzin, hucznej zabawy i wina). Obrzędom religijnym towarzyszyły śpiewy, tańce, uczty, zawody sportowe Dla historii teatru ważne są dwa spośród tych świąt – Wielkie i Małe Dionizje.

Wielkie DIONIZJE  Obchodzono   w miastach, w końcu marca i z początkiem kwietnia. Trwały pięć, a potem sześć dni. Miały charakter poważny, podniosłego misterium. odbywały się w niezwykłej chwili, bo w porze zrównania dnia z nocą      Wielkie Dionizje zapoczątkowały tragedię – utwór oparty na historii najczęściej dotyczącej cierpienia i nieszczęścia. Motorem akcji był konflikt (niezgodność, spór) postaw (wartości) reprezentowanych przez bohaterów.

MAŁE DIONIZJE Odbywały się jesienią Obchodzone były na wsiach Miały charakter wesołej, ludowej zabawy Małe Dionizje dały początek komedii - bohaterowie przedstawiają wydarzenia w sposób wesoły, często satyryczny.

Najważniejszym punktem Dionizji był dytyramb czyli dialog koryfeusza (przodownika) z chórem (uczestnikami ubranymi w koźlęce skóry). Właśnie ta wymiana zdań dała początek dramatowi, bo przecież dialog jest w teatrze najważniejszy. Z czasem przybierała ona postać coraz bardziej dramatycznej i literackiej formy. Wprowadzono oprócz śpiewu wiersze, mity związane z osobą Dionizosa zastąpiono innymi, miejsce chóru satyrów zajął chór złożony z postaci związanych z treścią przedstawianych wydarzeń, wprowadzono aktora najpierw jednego, potem drugiego, trzeciego…,pojawiały się też rozmaite gatunki dramatyczne.

AKTORZY   Aktorzy,   tylko mężczyźni, występowali przeważnie   w bardzo jaskrawych strojach,     w maskach i na koturnach. 

Skąd się wzięli aktorzy? Początkowo na scenie   w ogóle nie występowali aktorzy, tylko chór i jego przewodnik. Aktorzy byli wprowadzani na scenę stopniowo: pierwszego wprowadził Tespis drugiego – Ajschylos trzeciego – Sofokles. W tragedii na scenie mogło występować jednocześnie tylko trzech aktorów.

Jak wyglądał teatr grecki? W starożytnej Grecji spektakle teatralne odbywały się na powietrzu, pod gołym niebem (pozwalał na to ciepły klimat). Stąd nazwa „amfiteatr” — budowli przeznaczonej do odgrywania przedstawień teatralnych.

środek teatru stanowiła orchestra (tanecznia), na której chór (najwyżej piętnaście osób) śpiewał i tańczył (a raczej wykonywał rytmiczne ruchy w takt swego śpiewu). Za orchestrą była scena zwana proscenium, na której grali aktorzy.

Za proscenium znajdowała się SCENE – ściana, dzięki której głosy odbijały się i rozchodziły na całą widownię.   Służyła ona też za garderobę i miejsce do wieszania dekoracji.

Widzowie początkowo oglądali przedstawienia siedząc na trawie, później zasiadali na ławach (najpierw drewnianych, następnie kamiennych) wznoszących się stopniowo w górę (wykorzystywano naturalne zbocza). Miejsca, z których oglądali przedstawienia, nazywano theatronem. Stąd pochodzi nazwa teatr.

Jak rozwijał się teatr? W teatrze antycznym przedstawienia odbywały się na powietrzu, w amfiteatrze. Amfiteatry tak sytuowano, aby nawet widz w ostatnim rzędzie słyszał wszystko, co zostało powiedziane na scenie. Treść tragedii nigdy nie była zupełnie nieznana widzom — autorzy bowiem poruszali w swych sztukach tematy znane z mitologii. A mimo to przedstawienia wywoływały u widzów bardzo silne emocje, określane jako katharsis (oczyszczenie). Aktorzy występowali w maskach, które określały charakter granej przez nich postaci (zły, dobry, tchórzliwy, okrutny). Aby być dobrze widocznym nawet z daleka, aktor zakładał buty na koturnie i jaskrawy kostium. Wszystkie role, nawet kobiece, grane były przez mężczyzn.

Teatr średniowieczny zdominowany był przez tematykę religijną. Wystawiano przede wszystkim misteria, czyli sztuki prezentujące fragmenty historii biblijnych. Te epizody byty, oczywiście, doskonale znane publiczności. Oprócz nich grano też moralitety — utwory, których zadanie polegało na pouczeniu publiczności, wskazaniu ideałów i wartości, jakimi powinien kierować się człowiek wierzący. Bohaterem moralitetu był zwykły człowiek, który musiał dokonać wyboru między dobrem i złem, a później ponieść konsekwencje swoich decyzji. Aktorami nadal pozostawali jedynie mężczyźni. Rozrywce w średniowiecznej Europie służyły występy wędrownych artystów, zwanych wiłami. Prezentowali oni sztuki akrobatyczne, śpiewali, dokazywali. I dostawali za to pieniądze od zgromadzonych widzów.

Teatr elżbietański Teatr elżbietański - za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok 1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain i The Rose - a po nich przyszły następne (Globe Theatre).

Teatr THE GLOBE („Pod kulą ziemską”)

Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Sceną było podwyższenie, otoczone z trzech stron przez widzów i nieodgrodzone od nich barierą. Aktorzy często zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski kontakt. Podobnie sami widzowie pozostawali w interakcji z działaniami aktorów. Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych klas społecznych, bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję przedstawienia. W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet - w przypadku skrajnego znudzenia spektaklem - rzucanie w grających drobnymi kamieniami.

Dekoracji było niewiele, często zastępował je napis głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie zamkowej. Brak dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok sceny zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi budowano niewielki ganek, galerię (były one miejscem rozgrywania scen balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy słupami zawieszano kotarę. Dzieliła ona scenę na przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie było. Przedstawieniom towarzyszyła muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało wykorzystywanie efektów świetlnych.

Najważniejszymi elementami widowiska były gra aktorska i tekst dramatu Najważniejszymi elementami widowiska były gra aktorska i tekst dramatu. Aktorzy byli zawodowcami, dbali o wymowę, każdym gestem i ruchem starali się uzyskać wrażenie prawdopodobieństwa. Ważne były też kostiumy i rekwizyty, którymi się posługiwali by stworzyć iluzję przedstawionej rzeczywistości. Był to teatr gwiazdorski. Dobrzy aktorzy cieszyli się zasłużoną sławą, byli szanowanymi, zamożnymi ludźmi. W teatrze tym nie występowały kobiety, role kobiece grali młodzi, urodziwi mężczyźni.

Przedstawienia musiały wzruszać, bawić, budzić grozę, obfitować w niezwykłe i sensacyjne wydarzenia. Powinny one być tajemnicze, zawikłane, krwawe. Postacie bohaterów, grane przez ulubionych aktorów, także musiały być interesujące: miały ostrzegać, służyć przykładem, podbudowywać

Współczesny teatr Kolebką współczesnego teatru były Włochy. Wzorem starożytnych uważano tam, że teatr jest odbiciem świata i panującego w nim porządku. W bogatych pałacach i na dworach książąt i papieży wystawiano dawne sztuki greckie i rzymskie, a także nowe – pisane na ich wzór. Teatr stał się rozrywką.

„Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają W. Szekspir