Humea krytyka pojęć przyczynowości i substancji Andrzej Łukasik Instytut Filozofii UMCS

David Hume (1711 – 1776) Treatise on Human Nature (Traktat o naturze ludzkiej) 3 tomy (1739 – 1740) empiryzm Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo nie może być cechą czegoś.

Krytyka pojęcia substancji Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej samej substancji – kwiatu, i przypuszczamy, że dany kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby zmienił barwę i zapach. Jest to – sądzimy – wiąż ten sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy poza fakty – wnioskujemy o istnieniu niedostępnego poznaniu zmysłowemu podłoża cech. Koncepcja substancji jest oparta na wyobraźni i instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii. Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej istocie rzeczy, niedostrzegalnych przyczynach są jedynie jałową spekulacją.

krytyka pojęcia przyczynowości empiryzm: pojęcie przyczynowości nie jest dane a priori […] wszystkie prawa przyrody i wszystkie bez wyjątku zachowania się ciał znamy wyłącznie z doświadczenia […] każdy skutek jest zdarzeniem różnym od swojej przyczyny. Nie można go przeto wykryć w przyczynie, a aprioryczne na jego temat pomysły i koncepcje są czymś zupełnie dowolnym (David Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego).

pojęcie przyczynowości wykracza poza (dotychczasowe) doświadczenie Obserwujemy jedynie następstwo zdarzeń, ale post hoc non est propter hoc: […] nie można na tej tylko podstawie, że jedno zjawisko w jednym przypadku wyprzedziło inne, wyprowadzić rozumnego wniosku, że pierwsze jest przyczyną drugiego (David Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego)

[…] tym, co wobec stałego związku dwóch rzeczy, np. gorąca i płomienia, ciężaru i masy, każe nam po ukazaniu się jednego oczekiwać drugiego, jest wyłącznie przyzwyczajenie. […] jest to jedyna hipoteza, która usuwa trudność wytłumaczenia, dlaczego z tysiąca przypadków wyprowadzamy wniosek, którego nie możemy wyprowadzić z jednego przypadku, niczym od tamtych się nie różniącego (David Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego).

Hume - prekursor pozytywizmu Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX w., który postulował oparcie poznania na faktach doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i norm. A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer, następnie E. Mach i Avenarius (tzw. empiriokrytycyzm). Lata dwudzieste XX wieku - neopozytywizm, zwany też empiryzmem logicznym. Głosił program walki z metafizyką i uprawiania filozofii naukowej pojmowanej jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M. Schlick, R. Carnap, O. Neurath) oraz H. Reichenbacha, E. Nagla, A. J. Ayera.