Wybory prezydenckie * 9 XII 1922 r. prezydentem został Gabriel Narutowicz (kandydat PSL „Wyzwolenie") • sprzeciwiła mu się endecja Narutowicz został zamordowany 16 XII 1922 r. nowym prezydentem został 20 XII 1922 r. Stanisław Wojciechowski (kandydat PSL ,,Piast") poparty przez PSL „Wyzwolenie" i PPS

Gabriel Narutowicz …

…i jego zabójca: Eligiusz Niewiadomski

Słabość systemu demokracji parlamentarnej II Rzeczypospolitej (1921-1926): przewaga sejmu w stosunku do osłabionej władzy wykonawczej niestałość rządów wynikająca z politycznej odpowiedzialności rządów przed parlamentem, w którym ścierały się interesy wielu partii politycznych » duża ilość partii w sejmie - słabość sejmu, rywalizacja stronnictw, brak większości parlamentarnej, stąd częste zmiany rządów

ograniczenie ustawodawstwa społecznego Pakt lanckoroński (17 V 1923 r.) endecji, ChD, PSL „Piast" - rząd Chjeno-Piasta na czele z Wincentym Witosem ograniczenie ustawodawstwa społecznego XI 1923 r. strajk w Krakowie krwawo stłumiony przez rząd Witosa Wincenty Witos

» brak ostatecznych rozwiązań w sprawie chłopskiej żądania autonomii przez mniejszości narodowe konstytucja zapowiadała swobody, ale jednocześnie dala katolikom uprzywilejowaną pozycję » próbą stabilizacji było tworzenie rządów pozaparlamentarnych (np.. 19 XII 1923 r rząd Władysława Grabskiego) niezależnych od składu parlamentu, ale mających jego zaufanie

Przyczyny kryzysu politycznego * klęska polityki zagranicznej 1925 r. - Locarno Niemcy zagwarantowały nienaruszalność granic Francji i Belgii uznano to za zgodę na rewizję granicy polskiej Niemcy zaproszono uroczyście do napaści na wschód, żeby za tę cenę kupić sobie pokój na zachodzie. (Józef Beck)

* kryzys gospodarczy wojna celna z Niemcami ujemny bilans handlowy bezrobocie, „druga inflacja" nie rozwiązano problemu małorolnych i bezrolnych chłopów

* trudna sytuacja na Kresach akcje terrorystyczne wymierzone w polskich urzędników w 1924 r. powołano Korpus Ochrony Pogranicza

* kryzys polityczny „rządy sejmokracji" upadek rządu Władysława Grabskiego skandale polityczne korupcja domagano się zmian w konstytucji

* powołanie rządu Chjeno-Piasta z Wincentym Witosem (5 V 1926 r.) • oburzenie społeczeństwa, pamiętającego rządy prawicy w 1923 r. (krwawa rozprawa z robotnikami w Krakowie)

Rząd Chjeno-Piasta powołany 10 maja 1926 roku

* opozycja pozaparlamentarna z Józefem Piłsudskim na czele poparcie środowisk kombatanckich wywodzących się z POW i Legionów część armii publicznie podporządkowała się Marszałkowi

Przewrót majowy - 12 V 1926 r.

Około godziny 17. na moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim. Mjr Porwit, po przybyciu na wiadukt mostu, złożył meldunek prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu, a następnie zameldował się Józefowi Piłsudskiemu i był świadkiem rozmowy obu dygnitarzy. Marszałek chciał ustąpienia gabinetu Witosa, prezydent żądał natomiast kapitulacji przeciwnika. Po załamaniu się pertraktacji i odjeździe prezydenta mjr Porwit odmówił marszałkowi Piłsudskiemu przepuszczenia go przez most i zajął most. Natomiast nie udało się obsadzić, lojalnym wobec rządu 30 Pułkiem Piechoty, mostu Kierbedzia. Przez ten most przechodziły do Warszawy wojska współdziałające z Piłsudskim.

Zbrojny zamach stanu walki w Warszawie (379 zabitych, 900 rannych)

Pogrzeb ofiar bratobójczych walk …

Poparcie dla Józefa Piłsudskiego: PPS Stronnictwo Chłopskie PSL „Wyzwolenie" KPP („błąd majowy") Ugrupowania lewicowe zorganizowały strajki kolejarzy, które uniemożliwiły dotarcie wojsk wiernych rządowi do stolicy. • ziemiaństwo: • X 1926 r. spotkanie Piłsudskiego z arystokracją w Nieświeżu

dymisja premiera Wincentego Witosa i prezydenta Stanisława Wojciechowskiego marszałek sejmu Maciej Rataj powierzył tekę premiera Kazimierzowi Bartlowi, prezydentem został Ignacy Mościcki (reelekcja w 1933 r.)

Prezydent Ignacy Mościcki Premier Kazimierz Bartel

Nowela sierpniowa (2 VIII 1926 r.) * prezydent mógł rozwiązać parlament miał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy wzmocniono pozycję rządu w sprawach budżetowych sejm nie mógł rozpatrywać wniosku o wotum nieufności dla rządu na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony

* Rządy sanacji - „sanacja", czyli uzdrowienie systemu władzy * ograniczenie roli partii endecja utraciła pozycję, więc nasiliła pracę z młodzieżą o nastawieniu nacjonalistycznym partie, które poparły przewrót majowy, przeszły do opozycji, ponieważ nie uzyskały spodziewanej pozycji i wpływu na władzę

* Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928 r.) z Walerym Sławkiem komitet wyborczy zwolenników Józefa Piłsudskiego, do którego przystąpiły różne organizacje i grupy polityczne w wyborach w 1928 r. BBWR uzyskał 27 % mandatów w 1929 r. lewica wystąpiła z wnioskiem o postawienie ministra skarbu Gabriela Czechowicza przed Trybunałem Stanu za finansowanie kampanii BBWR z budżetu państwa

Walery Sławek

Ulotka wyborcza BBWR

rządy „pułkowników" z płk Kazimierzem Świtalskim (1929 r * rządy „pułkowników" z płk Kazimierzem Świtalskim (1929 r.) i Walerym Sławkiem (1930 r.) tłumienie opozycji wprowadzenie do sejmu w czasie debaty budżetowej w 1929 r. wojska ograniczenie swobód obywatelskich

Wzrost zaufania do Polski ze strony obcego kapitału pożyczki stabilizacyjne USA i Wielkiej Brytanii układy gospodarcze z Niemcami lata 1926-1929 były najlepszym okresem w dziejach gospodarczych IIRP * Polska podpisała pakt Brianda-Kellogga o wyrzeczeniu się wojny (1928 r. l a w 1929 r. protokół Litwinowa o niestosowaniu przemocy w dochodzeniu pretensji terytorialnych

Opozycja wobec sanacji * stronnictwa centrum i lewicy sejmowej utworzyły 9 IX 1929 r. Centrolew (PSL „Piast", ChD, Narodowa Partia Robotnicza, Stronnictwo Chłopskie, PSL „Wyzwolenie", PPS) • Centrolew zorganizował Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu i wszedł na drogę działalności pozaparlamentarnej

w VI 1930 r. odbył się kongres w Krakowie – zakończony zamieszkami w VIII 1930 r. Józef Piłsudski został premierem prezydent Mościcki rozwiązał parlament na polecenie Józefa Piłsudskiego aresztowano przywódców Centrolewu i uwięziono ich w Brześciu nad Bugiem

w latach 1931-1933 przeprowadzono proces działaczy Centrolewu 16 XI 1930 r. odbyły się wybory do sejmu zwane „brzeskimi", w których BBWR uzyskał 55% głosów fałszowanie wyników unieważniono listy Centrolewu

Brama twierdzy w Brzesciu n/Bugiem

Miejsce Odosobnienia w Berezie Kartuskiej – obóz dla więźniów politycznych działający w latach 1934-1939 w Berezie Kartuskiej

w III 1931 r. powstało Stronnictwo Ludowe na czele z Wincentym Witosem przebywającym na emigracji i Maciejem Ratajem w kraju postulowało przeprowadzenie radykalnej reformy rolnej i powrót do rządów demokracji parlamentarnej z inicjatywy endecji w 1926 r. powstał Obóz Wielkiej Polski z Romanem Dmowskim organizacja typu faszystowskiego, którą władze rozwiązały w 1933 r. członkowie utworzyli Obóz Narodowo-Radykalny z hasłami faszystowskimi ONR „Falanga" z Bolesławem Piaseckim na czele - program radykalny, antysemicki i nacjonalistyczny ONR „ABC" - dążący do ugody ze „starymi" z endecji