Prawo karne i prawo wykroczeń

LITERATURA 1.       A. Marek, S. Waltoś, Podstawy prawa i procesu karnego, LexisNexis Warszawa 2008 2. T. Bojarski, Polskie prawo wykroczeń. Zarys wykładu, LexisNexis, Warszawa 2009 3. S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, LexisNexis, Warszawa 2009

PODSTAWOWE AKTY PRAWNE 1.       Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. 2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. Zm. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, Dz. U. z 2007, Nr 109, poz. 756 z późn. zm. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Dz. U. Nr 12, poz. 116 z późn. zm.

PODSTAWOWE AKTY PRAWNE 5.       Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy, Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, Dz. U. z 2007 r., Nr 111, poz. 765 z późn. zm. Ustawa z dnia 26 październik 1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. z 2002, Nr 11, poz. 109 ze zm.

Podstawowe pojęcia i podział prawa karnego Prawo karne dzielimy na: prawo karne powszechne i prawo karne szczególne. Prawo karne powszechne to prawo karne materialne (kk 6.06.1997 r.), prawo karne procesowe (kpk 6.6.1997 r.) i prawo karne wykonawcze (kkw 6.6.1997r.). Prawo karne szczególne to prawo karne skarbowe (kks 10.09.1999 r.) oraz prawo karne wojskowe –Część wojskowa kk i dział XV kpk.

Materialne prawo karne Zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców. Prawo karne wkracza w różne dziedziny , wszędzie tam gdzie mamy do czynienia z zamachami na stosunki społeczne i prawne. Działania te opierają się na zasadach ogólnych określonych w „Części ogólnej” Kodeksu karnego.

Natomiast poszczególne rozdziały części szczególnej KK określają poszczególne dziedziny objęte zamachem np. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, Przestępstwa przeciwko mieniu.

Prawo karne spełnia funkcje: -ochronną – chroni najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe przed zamachami przestępnymi (ochrona życia, ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa); -gwarancyjną – brak zasad gwarancyjnych lub ich łamanie prowadzi do samowoli władzy. Funkcję tę wyrażają paremie: nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege, lex retro non agit, nullum crimen sine culpa

Prawo karne spełnia także funkcje: -prewencyjno-wychowawczą – celem kary i środków karnych nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, ale też zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo. Stosowanie prawa karnego powinno zaspokajać społeczne poczucie sprawiedliwości, przewidując adekwatną reakcję na naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego

Funkcja kompensacyjna prawa karnego – uwzględnienie interesów ofiar przestępstwa. Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu (art. 46 § 1 kk, 67 § 3 kk, 72 § 2 kk)

Prawo karne procesowe Zbiór norm regulujących proces karny. Proces karny to zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary lub środków karnych oraz środków zabezpieczających. Proces to całość działań od chwili ujawnienia przestępnego zdarzenia po wykonanie wyroku.

Prawo karne wykonawcze Normy dotyczące celów i skutków wykonania kar i środków karnych. Wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym, w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia odbywa się według kodeksu karnego wykonawczego.

Prawo karne wykonawcze W postępowaniu wykonawczym skazany ma określony status prawny, na który składają się prawa i obowiązki. Zachowuje prawa i wolności obywatelskie a ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy lub z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia, co dotyczy w szczególności orzeczeń o pozbawieniu praw publicznych (art. 40 kk), zakazie zajmowania określonego stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej (art. 41 kk), zakaz prowadzenia pojazdów (art. 42kk)

Prawo karne wykonawcze W postępowaniu wykonawczym skazany jest podmiotem praw i obowiązków. Kodeks KW przewiduje szeroki katalog praw skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności m.in. prawo do kontaktów ze światem zewnętrznym, właściwe warunki odbywania kary, swoboda praktyk religijnych. Część szczególna KKW normuje wykonywanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających a także najsurowszego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

Prawo karne szczególne Prawo karne skarbowe – określone w KKS. Normy prawa karnego skarbowego chronią interes finansowy SP, jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetu Wspólnot Europejskich. Prawo karne wojskowe – w zakresie podmiotowym ogranicza się w zakresie odpowiedzialności do żołnierzy. W zakresie przedmiotowym wiąże się to prawo z zapewnieniem dyscypliny i gotowości obronnej sił zbrojnych.

Prawo karne szczególne Odpowiedzialność karna żołnierza opiera się na tych samych zasadach co odpowiedzialność osób cywilnych, ale z uwzględnieniem specyfiki wojskowej (działanie na rozkaz, kara aresztu wojskowego). Dział XV KPK normuje postępowanie karne przed sądami wojskowymi (647 kpk).

Odpowiedzialność karna nieletnich Odpowiedzialności na podstawie KK podlegają osoby, które w czasie popełnienia czynu zabronionego ukończyły 17 lat (art. 10 § 1 KK). Jest zasadą, że wobec osób, które nie osiągnęły tego wieku (takie osoby nazywane są nieletnimi), stosuje się środki wychowawcze i poprawcze, które orzeka sąd rodzinny na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982.

Odpowiedzialność karna nieletnich Podstawą wszczęcia postępowania przed sądem rodzinnym jest nie tylko popełnienie czynu karalnego, lecz także wystąpienie przejawów demoralizacji w postępowaniu nieletniego. Środki poprawcze orzeka się wobec nieletnich, którzy po ukończeniu 13 lat dopuścili się czynu zabronionego jako przestępstwo i wykazują znaczny stopień demoralizacji, tak że same środki wychowawcze były by niecelowe.

Przepis art. 10 § 2 kk przewiduje odpowiedzialność karną nieletnich którzy po ukończeniu 15 lat dopuszczą się szczególnie ciężkich przestępstw (w tym zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, zamachy terrorystyczne). W takich przypadkach nieletni odpowiada na zasadach określonych w KK – przed sądem karnym.

Prawo wykroczeń Obok prawa karnego dotyczącego przestępstw, istnieje w prawie kategoria czynów karalnych o mniejszej społecznej szkodliwości określanych jako wykroczenia (Kodeks wykroczeń z 20 maja 1971 r.). Postępowanie sądowe w sprawach o wykroczenia normuje Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 24 sierpnia 2001 r.

Źródła prawa karnego Źródłem prawa w znaczeniu formalnym jest akt organu państwowego zawierający normy prawne. Hierarchia źródeł prawa. 1. Źródła prawa karnego materialnego: Konstytucja, ustawy a więc Kodeks karny oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe. Kodeks to ustawa o dużym stopniu skomplikowania

Źródła prawa karnego Przepisy Konstytucji: art. 40 (zakaz okrutnego traktowania), 41 ust. 1 (pozbawienie wolności tylko na zasadach ustawowych), 42 - nullum crimen sine lege, 44 - (zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do niektórych przestępstw do czasu ustania przyczyn zawieszenia) 46 – zezwala na przepadek rzeczy tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu

Źródła prawa karnego 55 – zakaz ekstradycji obywatela polskiego i cudzoziemca podejrzanego o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych, chyba że powinność wynika z umowy międzynarodowej lub aktu stanowionego przez organizację międzynarodową (np. Unia Europejska). Nullum crimen sine lege – tylko ustawa może zabronić pod groźbą kary określonych czynów. Taką ustawą jest KK ,który składa się z trzech części: Część ogólna, Część szczególna, Część wojskowa

Źródła prawa karnego Konstytucja oraz umowy międzynarodowe nie statuują zakazów karnych z sankcjami, natomiast mogą wymagać od polskiego ustawodawcy ich wprowadzenia lub wprost normować zasady odpowiedzialności karnej. Rozporządzenia wykonawcze nie są źródłami prawa karnego materialnego

Źródła prawa karnego 2. Źródła prawa karnego procesowego: Konstytucja: Art. 41 – nietykalność i wolności osobiste Art. 42 ust. 2 – prawo do obrony Art. 42 ust. 3 – zasada domniemania niewinności Art. 45 ust. 1 – prawo do sprawiedliwego, szybkiego i jawnego procesu przed niezależnym, bezstronnym, właściwym i niezawisłym sądem.

Źródła prawa karnego Art. 45 ust. 2 – dopuszczalne wyjątki od zasady jawności Art. 50 – wyjątki od nietykalności mieszkania Art. 176 ust.1 – co najmniej dwuinstancyjność postępowania sądowego. Podstawowe źródło prawa karnego procesowego to ustawa Kodeks postępowania karnego, czy też KKS, a także umowy międzynarodowe w tym orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, na podstawie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.

Źródła prawa karnego Źródłem prawa karnego procesowego mogą być także rozporządzenia. Orzecznictwo sądów nie jest źródłem prawa. Sądy nie tworzą prawa w Polsce. Jednak istnieje silne oddziaływanie orzecznictwa Sądu Najwyższego na praktykę wymiaru sprawiedliwości i organów administracji publicznej. Inaczej jest w systemie common low (np. Anglia) gdzie orzeczenia tworzą tzw. precedensy.

Źródła prawa karnego Jedynie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ust. 1 Konstytucji RP). Wyrok TK o niezgodności z Konstytucją umowy międzynarodowej lub ustawy albo innego aktu prawnego jest źródłem prawa. Orzeczenie to kasuje dotychczasowy stan prawny. Zwyczaj nie jest źródłem prawa, ale wywiera wpływ na jego stosowanie. Pewne poglądy bierze się pod uwagę w praktyce sądowej oceniając znamiona przestępstwa np. 216 kk – znieważenie. Podobnie przy interpretacji pojęcia społeczna szkodliwość czynu np. wręczenie kwiatów, napiwku kelnerowi nie stanowi szkodliwości społecznej.

Źródła prawa karnego Na sali sądowej przyjął się zwyczaj, że sąd mówi do świadka „proszę świadka” a do oskarżonego „proszę oskarżonego” a nie „proszę pana”.

Zasady - lex criminalis retro non agit – ustawa karna nie działa wstecz (art. 1§1 KK). Także art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, - zmiana ustawy (prawo intertemporalne) – art. 4 § 1 kk – jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Zasady - res iudicata– powaga rzeczy osądzonej. Od tej zasady wyjątki (art. 4§2, 3, 4 KK). Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

Zasady Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa (depenalizacja całkowita).

Miejsce i czas popełnienia przestępstwa Zasada terytorialności – za czyn zabroniony popełniony na terytorium RP, polskim statku wodnym lub powietrznym odpowiada każdy sprawca bez względu na to czy jest obywatelem polskim czy cudzoziemcem (art. 5 KK). Wyjątek od tej zasady może wynikać z umowy międzynarodowej, której RP jest stroną. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić (art. 6§2 KK).

Miejsce i czas popełnienia przestępstwa Terytorium RP – obszar ziemi oddzielony granicami państwa, słup powietrza i ziemia w głąb oraz morskie wody terytorialne obejmujące pas 12 mil morskich od linii brzegowej. Stosowanie zasady terytorialności rozciąga się także na statki wodne i powietrzne. Statek nie jest częścią terytorium państwa a jedynie jurysdykcja polska rozciąga się na te statki. O przynależności statku decyduje rejestracja w porcie macierzyńskim.

Miejsce i czas popełnienia przestępstwa Art. 31 § 1, 2, 3 KPK Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, a powyższej zasady nie można zastosować, właściwy jest sąd macierzystego portu statku. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Miejsce i czas popełnienia przestępstwa Art. 32. § 1 KPK  Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w którego okręgu: 1) ujawniono przestępstwo, 2) ujęto oskarżonego, 3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał - zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Miejsce i czas popełnienia przestępstwa Niezwykle istotne jest ustalenie czasu popełnienia przestępstwa. Chodzi o ustalenie czy czyn był zabroniony przez ustawę karną w czasie jego popełnienia, jaką ustawę należy stosować gdy była zmiana przepisów oraz czy sprawca czynu osiągnął odpowiedni wiek. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany (nie istotne jest kiedy nastąpiło ich dokonanie, czyli kiedy zaistniał skutek).

Wykładnia Wykładnia to interpretacja prawa. Rodzaje wykładni ze względu na podmiot interpretujący prawo: autentyczna (pochodzi od autora tekstu np. słowniczek), sądowa (stosowana przez sąd orzekający), naukowa (doktrynalna) dokonywana jest w pracach naukowych. Metody wykładni - językowa, - logiczna np. a minore ad maius – jeżeli nie wolno czynić niewielkiego zła to tym bardziej nie wolno czynić większego zła, a contrario – skoro to tylko jest zakazane to inna

Wykładnia jest dozwolona, systemowa – wyjaśnianie normy prawnej przez odwołanie się do miejsca w którym się znajduje, historyczna – poszukiwanie sensu normy w jej historii, celowościowa – poszukiwanie sensu normy w celu jaki przyświecał ustawodawcy przy jej tworzeniu.

Analogia w prawie karnym Analogia polega na wypełnianiu luki prawnej przez stosowanie normy prawnej najbardziej zbliżonej do danej sytuacji. Zakazana jest analogia w prawie karnym materialnym na niekorzyść sprawcy. W prawie karnym procesowym analogia co do zasady jest dopuszczalna, ale pod warunkiem, że nie będzie powodować ograniczenia lub zniesienia praw obywatelskich.

Analogia w prawie karnym W zakresie prawa karnego procesowego niedopuszczalne jest stosowanie w drodze analogii środków przymusu procesowego (zakres przedmiotowy) i niedopuszczalna jest analogia na niekorzyść oskarżonego i innych stron procesowych (zakres podmiotowy).

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Od zarania dziejów ludzie wchodzili w stosunki rodzinne. W ramach takich grup społecznych (np. rodów) ustalane były pewne wzorce postępowania, akceptowane powszechnie poprzez oddziaływanie zasad moralnych i wierzeń religijnych. Odstępstwo od tych wzorców spotykało się z ujemną oceną i powodowało określone reakcje ze strony rodu. Wynikiem naruszenia ogólnie uznawanego dobra było poczucie krzywdy oraz reakcja wynikająca z instynktu samoobrony czy odpłaty za krzywdę.

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Drobne przekroczenia powodowały łagodniejsze sankcje egzekwowane siłą autorytetu rodu, najpoważniejsze ekscesy godzące w interes całego rodu pociągały nawet wykluczenie sprawcy ze wspólnoty a tym samym pozbawienie ochrony rodu co z reguły równało się śmierci. Krzywda wyrządzona jednostce przez członka innego rodu prowadziła do walki międzyplemiennej. Typowy sposób załatwienia konfliktu to krwawa zemsta.

Zarys historii prawa karnego Prawo prymitywne Podział na klasy społeczne, narastanie konfliktów, walka w obronie interesów uprzywilejowanych grup społecznych, utrudniał a z czasem uniemożliwił likwidację konfliktów tylko poprzez siłę autorytetów rodowo-plemiennych. Pojawia się aparat przymusu wyodrębniony ze społeczeństwa. Pewne reguły zachowań stawały się zwyczajami a te stawały się regułami prawnymi. Dawne sankcje realizowane siłami rodu były wykonywane przez wyspecjalizowany aparat państwowy.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Kodeks Hammurabiego – zbiór praw pochodzących z czasów państwa starobabilońskiego, wydany przez Hammurabiego panującego w latach 1728 – 1686 p.n.e. Zaczyna się od prologu wywodzącego prawo z wiecznego porządku ustanowionego przez bogów. W epilogu było natomiast napisane, że król kazał wyryć prawa „by kraj prawem się rządził”.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Część normatywna zawiera wyrywkowo ujęte normy, które można zaliczyć dziś do różnych gałęzi prawa zarówno materialnego, jak i procesowego. Brak norm ogólnych i pojęć abstrakcyjnych. Charakterystyczna cecha to kazuistyka czyli posługiwanie się konkretnymi przypadkami. Sposobem zachowania równowagi pomiędzy przestępstwem a karą była zasada talionu, która polegała na powtórzeniu wobec sprawcy dolegliwości, która została przez niego zadana.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Przykłady: jeżeli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, wyrwą mu oko; złamał kość to złamią mu kość. Gdy jednak wyrwał oko poddanego albo złamał kość poddanego zapłaci jedną minę srebra. W tym miejscu ujawnia się też klasowy charakter prawa, którą ochronę i skalę ochrony uzależniało od statusu w społecznej hierarchii. Zabicie niewolnika jak zabicie zwierzęcia, powodowało obowiązek naprawienia szkody właścicielowi.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Charakterystyczne dla kodeksu Hammurabiego były także kary odzwierciedlające, których celem było unaocznienie sposobu popełnienia przestępstwa np. jeżeli syn uderzy ojca utną mu rękę. Ta sama kara dla lekarza za nieumiejętne obcięcie ręki.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Przepisy Biblii - to też powiązanie norm prawnych z nakazami religii. Zwraca uwagę ewolucja przepisów karnych, które odchodzą od krwawej zemsty w kierunku publicznego wymiaru sprawiedliwości w postaci sądownictwa kapłanów, a zabójcą przyznają ochronę przed zemstą krwawą w postaci azylu tj. miejsc gdzie mogli szukać schronienia. Odejście także od odpowiedzialności zbiorowej „nie będą zabici ojcowie za synów, ale każdy za grzech swój umrze.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Wśród kar dominowała zasada talionu „oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę, noga za nogę (np. Exodus, XXI, 24). Przejawem wkracza norm etycznych były przepisy Biblii łagodzące czas trwania niewoli, czy zakazu lichwy.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo greckie – źródła prawa greckiego są fragmentaryczne. Z uwagi na rozczłonkowanie polityczne Grecji, utrzymywały się liczne odrębności. Trwałym dziedzictwem myśli prawniczej było opracowanie filozoficznych i ogólnoteoretycznych pojęć, na których opiera się prawo. Teoria sprawiedliwości Sokratesa rozwinięta przez Platona – prawo wartość absolutna, wyrażająca idee obiektywnego ładu. Wydawane normy prawne regulujące zachowania ludzkie są tym bardziej sprawiedliwe im bardziej

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności ucieleśniają obiektywne wartości. Pojęcie słuszności – według Arystotelesa sprawiedliwość to zgodność z prawem. Reguła prawna to formuła oderwana i ogólna a jej praktyczna realizacja może być niezgodna z poczuciem słuszności. Idea słuszności może służyć korygowaniu norm prawnych ale i uzupełnianiu tam gdzie ich nie ma.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (antyczne): Ustawa XII tablic – V w p.n.e.- sukces mieszkańców Rzymu którzy toczyli walkę z członkami uprzywilejowanych 300 rodów rzymskich. Najpoważniejsze przestępstwa tu opisane to ciężkie uszkodzenie ciała – ugoda albo zemsta prywatna; kradzież ewidentna – chłosta i złodziej był oddawany pokrzywdzonemu który mógł go zabić

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (klasyczne) od schyłku republiki do III n.e. – znaczący rozwój prawa. Obok prawa stanowionego wielka rola interpretatorów i znawców prawa. Pojawia się grupa przestępstw naruszających interes ogółu. Źródło ma w zakazach sakralnych, ale teraz na straży stoi państwo. Kształtują się przestępstwa publiczne sądzone przez odrębne trybunały. Wzrost liczby przestępstw, ale też system kar wykazuje rosnące okrucieństwo represji karnej (ukrzyżowanie, rzucanie na pożarcie dzikim zwierzętom, topienie w worku wraz ze zwierzętami domowymi.

Zarys historii prawa karnego Prawo w Starożytności Prawo rzymskie (Kodyfikacja justyniańska- VI wiek n.e.) – najważniejsza część to Digesta złożone z 50 ksiąg. Księgi 47 i 48 odnosiły się do prawa karnego. Surowość karania była tak duża, że nazywano je libri terribiles tj. straszliwe księgi.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Podstawowy podział przestępstw w Średniowieczu to przestępstwa ścigane z urzędu i na podstawie skargi prywatnej. Z urzędu ścigano przestępstwa p-ko panującemu, interesom państwa i religii panującej. Im władza silniejsza tym zakres ścigania z urzędu większy. W okresie rozbicia dzielnicowego kiedy władza była słaba powszechne były wojny prywatne zwane wróżdami albo zwadami.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Ściganie z urzędu umożliwiała konstrukcja miru (ręka pańska, której strażnikiem był król). Naruszenie miru było groźne dla porządku i bezpieczeństwa publicznego. Bardzo daleko idący związek przyczynowy – gdy ktoś spadł z drzewa odpowiadał właściciel drzewa. W XIII wieku odróżniano już zabójstwo umyślne od zabójstwa z przypadku.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Nasilenie złej woli było okolicznością obciążającą (wina). Przestępstwa ścigane ze skargi prywatnej to uszkodzenie ciała zranienie (rany krwawe i sine) i okaleczenie (obcięcie części ciała), obraza czci, gwałty, kradzieże. Odpowiedzialność co do zasady była indywidualna czyli karę na życiu i ciele ponosił sprawca, natomiast kary pieniężne spadały na całą rodzinę.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Odpowiedzialność zbiorowa, czyli osób które nie brały udziału w przestępstwie, tylko za najcięższe przestępstwa np. przeciwko panującemu. Kary: wróżda – zabójstwo rycerza powodowało stan wróżdy między rodzinami i uprawniało do odwetu, ale mogła załagodzić to pokora (pojednanie).

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Kara śmierci – początkowo przez kamieniowanie, gdy nie było instytucji kata. Kara śmierci mogła być zwykła (ścięcie, powieszenie) lub kwalifikowana czyli połączona ze szczególnym udręczeniem np. kara dla biskupa krakowskiego Stanisława wymierzona przez Bolesława Śmiałego. Kara proskrypcji – wyrok zaoczny, osoba fikcyjnie ginęła, traciła majątek, w razie schwytania należało go zabić. Kara wygnania (banicji)

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Konfiskata majątku Kary mutylacyjne – okaleczenia – ucięcie nosa, języka, napiętnowanie rozpalonym żelazem. Kary pieniężne – oznaczone w srebrnych grzywnach.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie przygotowawcze: - instytucja śladu - rola kasztelanów - środek zapobiegawczy – areszt, rękojmia

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie sądowe: - ustne i jawne; - dowody – przysięga (opierała się na przeświadczeniu, że krzywoprzysięstwo spowoduje karę boską), przysięga złożona przez kilka osób, ordalia (sądy boże – próba wody zimnej i gorącej, próba żelaza), świadkowie. - wyrok od II połowie XIII wieku można było uzyskać także w formie pisemnej.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Postępowanie odwoławcze: - remisja – przekazanie sprawy do sądy wyższego rzędu, - apelacja znana dopiero od XVI wieku jako uchylenie i zmiana wyroku. Wcześniej była instytucja nagany sędziego czyli skarga że sędzia nie sądził sprawiedliwie. Rozpoczynał się wtedy proces z sędzią.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce W Rzeczpospolitej szlacheckiej przestępstwa dzielą się na publiczne (przeciwko panującemu, państwu, instytucjom publicznym, religii) i prywatne przeciwko osobom prywatnym (przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności i czci, porwanie, przeciwko mieniu). Bardziej obiektywny związek przyczynowy – zranienie może być przyczyną śmierci, gdy rana była poważna. Rozróżnienie umyślności od nieumyślności przy zabójstwie. Zabójstwo kryminalne (umyślne) – ścięcie, zabójstwo nieumyślne – 1 rok i 6 tygodni kary wieży dolnej.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Od końca XV wieku zaostrzenie represji karnej poprzez rozpowszechnienie kary śmierci także kwalifikowanej. Kary działające na wyobraźnię w tym publiczne wykonywanie kary śmierci i kar cielesnych. Kara śmierci – zwykłe – ścięcie (szlachecka), powieszenie (hańbiąca), utopienie (dla kobiet), rozstrzelanie i kwalifikowane – spalenie na stosie, wbicie na pal, zakopanie żywcem i przebicie kołem, ćwiartowanie, łamanie kończyn, wplecenie w koło.

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Kary mutylacyjne Infamia i banicja - infamia surowsza, banita nie tracił czci, zabicie banity nie było nagradzane; Kara pręgierza Kara pozbawienia wolności Konfiskata majątku

Zarys historii prawa karnego Prawo karne w Polsce Środki dowodowe – mniejsza rola przysięgi. Duża rola skrutynium czyli śledztwa prowadzonego przez specjalnego urzędnika który zbierał materiały dla sądu. Tortury. (Pojawia się też proces inkwizycyjny – połączenie w ręku sędziego funkcji śledztwa i wyrokowania. Główny dowód to przyznanie się oskarżonego – królowa dowodów. Powszechne tortury). Wyrok pisemny wpisywano do księgi. Środki odwoławcze – w XVI wieku pojawia się apelacja

Zarys historii prawa karnego Pod wpływem filozofów Oświecenia (Montesquieu), w czasie Rewolucji Francuskiej powstał nowy model prawa i procesu karnego zapoczątkowany DPCiO z 1789 r., przeniesiony do Europy przez armię Napoleona. Podstawowy zasady modelu francuskiego zwanego klasycznym modelem prawa karnego materialnego są: nullum crimen sine lege zasada równości wszystkich wobec prawa zasada odp. tylko za czyn zawiniony

Zarys historii prawa karnego zasada odpowiedzialności za czyn nie za myśli podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia. Zasady procesu karnego: - postępowanie przygotowawcze podzielone na śledztwo bardziej formalne i za poważniejsze czyny czyli zbrodnie i niektóre występki oraz dochodzenie o inne występki; - postępowanie sądowe uzależnione od wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora

Zarys historii prawa karnego - rozprawa o zbrodnie przed sądem z udziałem 12 osobowej ławy przysięgłych. Sąd tylko kwalifikacja i wymierzenie kary. - co do zasady dwa środki odwoławcze – apelacja i kasacja.

Zarys historii prawa karnego Polskie kodyfikacje prawa karnego : 1928 KPK, 1932 KK, 1969 KK, KPK, KKW 6 czerwiec 1997 KK, KPK, KKW

Nauki pokrewne Kryminalistyka, Kryminologia, Wiktymologia

Dziękuję za uwagę