(5) Zapobieganie przestępczości

Zapobieganie (profilaktyka) To działalność zmierzająca do eliminowania określonego zjawiska lub jego skutków uznawanych za niepożądane (gr. prophylaktikos – zabezpieczający przed czym, zapobiegawczy) Profilaktyka uprzedzająca – działania podejmowane przed pojawieniem się zjawiska, a więc i jego skutków Profilaktyka objawowa – jeśli zjawisko zaistniało, podejmuje się działania mające na celu usunięcie jego skutków bądź przyczyn (aby się nie powtórzyło) Uwaga: niekiedy podejmowane działania mogą łączyć cechy/cele obu profilaktyk

Zapobieganie a kontrola społeczna Zapobieganie to aspekt kontroli społecznej Kontrola społeczna to „system społecznych sankcji (negatywnych i pozytywnych) oraz agend (grup, organizacji, instytucji) stosujących te sankcje” Inaczej – kontrola społeczna to podmioty i ich działania skłaniające jednostki i grupy do przestrzegania norm społ., czyli do konformizmu Mechanizmy skłaniające do konformizmu to: uleganie identyfikacja internalizacja/eksternalizacja

Uleganie To przestrzeganie norm dla uniknięcia kary (sankcji negatywnych) lub uzyskania nagrody (sankcji pozytywnych); vide – socjalizacja; wady to: siła sprawcza zachowań – poza jednostką/grupą nietrwałość zachowań wynikających z ulegania konieczna jest świadomość możliwości zastosowania (nieuchronności) sankcji i dotkliwości niestety – dla różnych osób różne sankcje są dotkliwe lub dla tej samej osoby dana sankcja raz bywa dotkliwa, innym razem nie Występuje konieczność wspierania sankcji formalnych (kontroli formalnej) sankcjami nieformalnymi (kontrolą nieformalną)

Identyfikacja Przestrzeganie norm wynikające z chęci upodobnienia się do kogoś (jednostki, grupy) inspiracja do zachowań – poza jednostką/grupą, nie chodzi tu jednak o nacisk zewnętrzny, lecz wewnętrzną potrzebę naśladowania jednostki czy grupy (a więc o pozytywny wzór/wzorzec) trwałość identyfikacji zależy od: stosunku do osoby/grupy – wzorca (z czasem często się zmienia) stałości zachowań osoby/grupy – wzorca (a te bywają przecież zmienne) przykłady: (film „Urodzeni mordercy”)

Internalizacja/eksternalizacja Przyswojenie sobie (internalizacja) określonych wartości, uznanie ich trafności/słuszności, akceptacja norm opartych na tych wartościach, uznanie ich za swoje i uzewnętrznianie tego (eksternalizacja) w postaci odpowiednich zachowań W przypadku podjęcia działań niezgodnych z normami zinternalizowanymi – jednostka popada w stan dyskomfortu, napięcia psychicznego (dysonansu) Zinternalizowane przekonania to nic innego jak matryca tzw. sumienia, rodzaj autopolicjanta

Rozumienie wymiaru sprawiedliwości? Instytucjonalne (agendy powołane do tego, by sprawować kontrolę prawną, rozstrzygać konflikty prawne, czyli „wymierzać sprawiedliwość”) Czynnościowe (faktyczne wymierzanie sprawiedliwości za sprawą zastosowania prawa przez upoważnione do tego instytucje oraz wykonanie ich decyzji) Funkcjonalne (zasady służące funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości) Ad1. Trzy kręgi instytucji wymierzających sprawiedliwość: najwęższy (sądy) wąski (sądy, policja, prokuratura, komornicy, więziennictwo) szeroki (+ urzędy celne, skarbowe, trybunały itp.)

Działania zapobiegawcze i ich strategie To, czy i ewentualnie jakie działania profilaktyczne podejmuje się w związku z przestępczością, zależy od statusu ontycznego, jaki tej przestępczości się nadaje (jaki się z nią wiąże). Jeśli przestępczość traktuje się jak „wypadek przy pracy” w życiu społecznym (produkcję uboczną), stosowaną profilaktykę będzie się sprowadzać do działań kreatywnych. Taka wizja to jednak utopia... Jeśli zaś traktuje się przestępczość jako zjawisko nieodłącznie z życiem społecznym związane, można podejmować działania profilaktyczne idące w dwu kierunkach: kreatywnym i destruktywnym!

Działania zapobiegawcze i ich strategie Drugie podejście występuje w dwóch odmianach: W pierwszej odpowiedzialną za przestępczość czyni się naturę człowieka; tym, co może człowieka powstrzymywać przed zachowaniami przestępczymi, jest (właściwa) organizacja społeczeństwa; W drugiej wizji jako odpowiedzialne za przestępczość wskazuje się społeczeństwo i jego organizację Podobieństwo podejść pozorne, konsekwencje - odmienne: w pierwszym przypadku uważa się, że społeczeństwo trzeba tak zorganizować, aby krępowało złe skłonności człowieka; w drugim – że organizacja społeczeństwa winna stwarzać możliwości kreatywnego, prorozwojowego działania – większość z tego skorzysta! Przykłady – choćby hipotetyczne (Durkheim kontra Campanella, More...) 9

Działania zapobiegawcze i ich strategie Strategia destruktywna to działania wymierzone przeciwko zwalczanym zjawiskom; ma charakter represyjny; jest sensowna zwłaszcza jako reakcja natychmiastowa... Strategia konstruktywna, nierepresyjna, obejmuje działania kreujące, rozwijające zjawiska pożądane – po to, by eliminowały zjawiska niepożądane (np. dajmy szkole fundusze na dodatkowe godziny wf, aby po lekcjach uczniowie uprawiali sport, a nie włóczyli się bez celu po mieście, popalając i popijając, a czasem i biorąc) – ma sens w dłuższym horyzoncie czasowym, wymaga przemyślanej polityki, sporych nakładów... W praktyce stosuje się obie strategie!

Działania zapobiegawcze i ich strategie Wyważenie udziału jednej i drugiej strategii w podejmowanych działaniach prewencyjnych jest ze społecznego punktu widzenia bardzo ważne; Np. zdominowanie tych działań strategią represyjną długoterminową może przynieść straty większe od skutków pozytywnych (spadku określonych rodzajów przestępstw); nasilona kontrola wszelkich przejawów życia społeczno-gospodarczego, represyjność organów państwa powodują ograniczenie aktywności społecznej Przykłady: firmy, które przed laty handlowały komputerami; prywatne wydawnictwo w Rzeszowie

Działania zapobiegawcze i ich strategie Punktem odniesienia jest oczywiście norma prawna i jej naruszenie faktyczne lub potencjalne; W związku z tym możemy mówić o (przypomnijmy): profilaktyce uprzedzającej – gdy działania wyprzedzają naruszenie normy prawnej profilaktyce objawowej – gdy działania następują po naruszeniu normy prawnej Wyróżniamy więc różne etapy działań związanych z zapobieganiem przestępczości: etap działań pierwotnych (eliminowanie warunków sprzyjających powstawaniu środowisk przestępczych) etap działań wtórnych (usuwanie warunków sprzyjających przestępczości i utrudnianie popełniania przestępstw) etap działań następczych (to już reakcje na popełnienie przestępstwa; zapobieganie recydywie, „promieniowaniu”)

Działania zapobiegawcze i ich strategie Metody strategii kreatywnej obejmują: szkolenie (przekazywanie wiedzy i umiejętności w zakresie zachowań zgodnych z obowiązującym systemem prawnym) przekonywanie (do określonych zachowań) propagowanie (komunikowanie z wykorzystaniem oddziaływania na emocje, podświadomość) informowanie (uzupełnianie wiedzy przekazanej innymi met.) przetwarzanie (środowiska na sprzyjające zachow. propraw.) Metody strategii destruktywnej polegają na: uniemożliwianiu (przestępczej działalności) tłumieniu (sankcjonowaniu/karaniu zachowań przestępczych) grożeniu (zastosowaniem sankcji, podjęciem działań restrykc. Pyt.: Jak było za PiS, jak jest za PO? Jak to się przejawia w pracy policji? 13

Reakcja na przestępczość Reakcja na przestępczość, podobnie jak kontrola, przybiera postać: niesformalizowanej (gdy reakcję tę podejmują podmioty kontroli niesformalizowanej, często ulegającej jednak instytucjonalizacji: np. „crime stoppers”); sformalizowanej (gdy reakcję tę podejmują agendy sformalizowanej kontroli prawnej) Reakcja sformalizowana, determinowana przez politykę karną, ma trójczłonowy charakter: określenie przedmiotu reakcji, tj. norm prawnych (etap legislacyjny) stosowanie przepisów prawnokarnych (proces w zw. z naruszeniem normy prawnej – etap realizacyjno-represyjny) wykonanie sankcji określonej przez sąd (inny organ – etap wykonawczy)

Reakcja na przestępczość Etap legislacyjny od polityki karnej na tym etapie zależy zakres kryminalizacji (zbiór zachowań zaliczanych do przestępczych – świeży przykład: czy kryminalizować/penalizować zachowania „korupcyjne” bez względu na to, pomiędzy kim zachodzą, czy tylko te na styku sfery prywatnej i publicznej?) kilka pojęć: neokryminalizacja (poszerzenie zakresu kryminalizacji, objęcie sankcją nowych czynów) dekryminalizacja (zwężenie zakresu kryminalizacji) penalizacja (objęcie sankcjami prawnokarnymi, zaostrzenie sankcji w przypadku określonych przestępstw: pijani kierowcy) depenalizacja (zdjęcie sankcji, złagodzenie sankcji w przypadku określonych przestępstw)

Reakcja na przestępczość Pojęcie prewencji ogólnej (generalnej) (łac. praeventio – zapobieganie czemu, zwłaszcza przestępstwom) – powstrzymujące oddziaływanie reakcji prawnokarnej na nieokreślony krąg osób. Wyróżniamy: pozytywny wymiar prewencji ogólnej (generalnej) (internalizacyjno-eksternalizacyjny: wpojenie, że nie wolno łamać prawa, bo na jego straży stoją sankcje; jest zatem to prawo czymś ważnym, godnym szacunku – zob. hołd złożony tragicznie zmarłemu prezydentowi RP i msze z udziałem młodzieży, choć to nie było objęte sankcjami prawnokarnymi) negatywny wymiar prewencji ogólnej (represyjny - zagrożenie sankcją, zastosowanie jej, ma odstraszać od popełnienia przestępstwa: aspekt emocjonalny - strach, aspekt „ekonomiczny” - kalkulacja opłacalności)

Reakcja na przestępczość Etap realizacyjno-represyjny – cele stosowania sankcji prawnokarnych. sprawiedliwościowy (zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości) ogólnoprewencyjny (oddziaływanie na społeczeństwo) szczególnoprewencyjny (oddziaływanie na sprawcę) kompensacyjny (naprawienie/zmniejszenie wyrządzonego zła) To, czy system preferuje takie, czy inne cele, zależy od przyjętej teorii kary. Wyróżnia się: teorie absolutne teorie względne teorie mieszane

Reakcja na przestępczość w teoriach absolutnych (związek z celami sprawiedliwościowymi, z nurtem neoklasycznym) kara jest uważana za sprawiedliwą, należną odpłatę za zło w teoriach względnych (związek z celami ogólnoprewencyjnymi i szczególnoprewencyjnymi, z nurtem pozytywistycznym) kara nie ma być odwetem, lecz zapobiegać wyrządzeniu zła w przyszłości w teoriach mieszanych (związek z nurtem antynaturalistycznym) kara ma łączyć aspekty kar z dwu poprzednich teorii; sprawiedliwa odpłata nie może pomijać właściwości sprawcy...

Reakcja na przestępczość i czynniki ją nasilające Nasileniu i zaostrzeniu reakcji prawnokarnych sprzyjają: postawy odwetowe i restrykcyjne dominujące w społecz., postawy decydentów przywiązujących szczególną wagę do zaspokajania społecznego poczucia sprawiedliwości. gdy postawy te zbiegną się – wynik jest prawie przesądzony. Prawie, gdyż na drodze do zaostrzenia kar mogą stanąć przepisy rangi wyższej – jeśli wiążą dane społeczeństwo (UE) U decydentów motywacje mogą być autentyczne, ale mogą też wynikać: z chęci dyscyplinowania społeczeństwa (np. w ustroju totalitarnym) z potrzeby odwrócenia uwagi od innych problemów (zob. też rolę mediów w kreowaniu „psychozy zagrożeń”) 3. Specjaliści opowiadają się za szczególnoprewencyjnymi i kompensacyjnymi celami kary

Reakcja na przestępczość – działania szczególnoprewencyjne Aby oddziaływanie na przestępcę było skuteczne, trzeba spełnienia kilku wymagań łącznie (i z tym jest problem): rozpoznania środków i sposobów eliminowania przyczyn zachowania ocenianego negatywnie (dlaczego kobieta kradnie?) zaistnienia warunków do zastosowania tych instrumentów przede wszystkim zaś i w pierwszej kolejności – trafnego ustalenia, jakie czynniki spowodowały takie a nie inne zachowanie jednostki, a z tym jest problem, podobnie jak z ustaleniem, czy odnoszą się one tylko do tej jednostki, czy do innych także (profilaktyka dwukierunkowa, skierowana i na jednostkę, i na zbiorowość, nie zawsze się sprawdza) Działania szczególnoprewencyjne wymagają zaś rozbudowania katalogu sankcji karnych (to też problem!)

Przestępczość a działania ją redukujące W tzw. konsensualnej wizji społeczeństwa (zakładającej jakiś typ umowy, zgody co do jego funkcjonowania) przestępczość jest przypisywana jednostkom z różnych względów niedostosowanym do obowiązujących norm, regulacji. W myśl tej wizji źródła aspołeczności jednostek trzeba poznać i wyeliminować. W konfliktowej wizji społeczeństwa konflikt – jako źródło zachowań przestępczych - jest w społeczeństwo wpisany. Nie można go wyeliminować, można co najwyżej kontrolować, a mówiąc wprost – tłumić. Jak? np. przez represjonowanie środowisk postrzeganych jako zaostrzające istniejący konflikt! przez odwracanie uwagi od konfliktu właściwego i zaostrzanie represji wobec przestępców pospolitych (powszechnie potępianych, stąd zgoda na to jest pewna)

Przestępczość a działania ją redukujące Czy to niezbędne/jedyne rozwiązanie? doświadczenie pokazuje, że nasilanie represyjności, poszerzanie zakresu kryminalizacji nie jest rozwiązaniem w każdej sytuacji (np. w sytuacji dekoniunktury przestępczość i tak rośnie, bo szereg osób nie ma wyjścia, a agendy kontroli społecznej i tak nie są w stanie podołać kolejnym zadaniom); skutkuje też, w perspektywie, zjawiskami negatywnymi. co więcej – instrumentalne stosowanie tych środków pokazuje, że nieraz nie służą temu, co oficjalnie się głosi. warto więc próbować zwrócić uwagę na sam konflikt i próbować go łagodzić (zob. plan Edwarda Gierka); warto też stosować tzw. wentyle bezpieczeństwa (zgoda na zachowania nie zagrażające stabilności systemu: np. kabarety, Jarocin itp. zjawiska…)

Przestępczość a działania ją redukujące Schodząc z poziomu konfliktów ideologicznych, skutkujących kryminalizacją niektórych zachowań i represyjnością skierowaną na określone środowiska, nie należy tracić z pola widzenia faktu, że wyrastające z takiego czy innego konfliktu przestępstwa obejmują dwie strony: przestępcę i pokrzywdzonego. Zamiast sankcji w postaci pozbawienia wolności, można próbować tworzyć instrumenty prawne służące kompensowaniu strat: wyrównywaniu szkód, zmniejszaniu skutków przestępstw, jednaniu z poszkodowanymi... Chodzi zatem o tworzenie większego zestawu środków szczególnoprewencyjnych, umożliwiających indywidualne podejście do sprawców (warunkowe nieorzekanie kar, częściowe lub całkowite wstrzymanie ich wykonywania - na próbę, nałożenie obowiązków, nadzór kuratora itp.)

Przestępczość a działania ją redukujące Podejście kompensacyjno-szczególnoprewencyjne nie oznacza też jednak zerwania z karą w rozumieniu prawa karnego - jako sposobem reakcji na przestępstwo!!! Nie oznacza również pomijania innych celów kary – np. ogólnoprewencyjnych; dlatego jest to rozwiązanie stosowane generalnie w przypadku przestępstw drobnych, sporadycznie – w przypadku przestępstw poważnych. Oczywiście sięganie po te środki zależne jest od realizowanej polityki karnej, co widać choćby po naszych sądach, raz restrykcyjnych, innym razem łagodnych…

Przestępczość a działania ją redukujące - abolicjonizm Podejście abolicjonistyczne charakteryzują dwa założenia: jak najmniej państwa w reakcjach na zachowania szkodzące innym ludziom jak najmniej wyrządzania dolegliwości przy reagowaniu na zachowania szkodzące innym W postaci skrajnej abolicjonizm postuluje likwidację prawa karnego (znikają przestępstwa, pojawiają się co najwyżej dewiacje), wyklucza pozbawianie wolności. W postaci umiarkowanej – dopuszcza działalność agend kontroli społecznej, ale postuluje „prywatyzację” ich reakcji, minimalizację stygmatyzacji sprawcy, a pozbawienie wolności dopuszcza tylko w celach terapeutycznych. Krytyka: społeczeństwo nie może przyzwolić na zachowania destruktywne; nie może przystać na nierozróżnianie czynów pożądanych i niepożądanych, bo to grozi rozkładem wspólnot (opartych o systemy norm) i brakiem odpowiedzialności za nie

Przestępczość a działania ją redukujące - diversion Terminem diversion (obejście, skierowanie na inną drogę) określa się inne niż abolicjonizm koncepcje racjonalizowania reakcji na zachowania naruszające normy prawa karnego. Koncepcje spod znaku diversion postulują więc możliwie szerokie unikanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności, zwłaszcza krótkoterminowej, i odebranie takiej karze waloru miernika (bo oznacza to „naznaczanie” kogoś w sposób z góry przyjęty jako kogoś gorszego niż ci, którzy takiej karze nie zostali poddani). Zamiast pozbawiania wolności zwolennicy tego podejścia postulują nieizolacyjne, a zarazem kreacyjne sposoby reakcji na czyny przestępcze (szkolenia, naprawianie szkód, inne formy kompensacji). Nie domagają się jednak zniesienia zinstytucjonalizowanych form reakcji na czyny naruszające normy prawa karnego!

Rola środowiska przy zapobieganiu przestępczości Syndrom „rozbitych okien” - jak jedna rozbita szyba może być sygnałem braku reakcji na czyn, który to spowodował, i zachętą do kolejnych, tak inne zachowania: żebractwo, zaczepianie przechodniów, klientów przed sklepami mogą stać się – jeśli nie spotkają się z reakcją – zachętą do jeszcze poważniejszych naruszeń norm. O ile więc nie należy lekceważyć nawet działań osób naruszających normy niefundamentalne, ani społecznych obaw wynikających z egzystowania w zdewastowanym środowisku – kwestią dyskusyjną pozostaje, jak na to reagować – czy w stylu policji nowojorskiej, która za Rudolpha Giulianiego działała pod hasłem „zero tolerancji”, czy jednak w sposób bardziej zrównoważony, angażując lokalną społeczność?

Rola środowiska przy zapobieganiu przestępczości Działania podobne kampanii „Zero tolerancji” oznaczają postępowanie skrajnie rygorystyczne, piętnowanie najdrobniejszego przejawu odstępstwa od norm, sankcjonowanie i etykietowanie mianem przestępcy nawet jednostki, która dopuszcza się jednorazowego wybryku (np. w młodości, choć na co dzień żyje przykładnie). Grozi to nie eliminowaniem skłonności przestępczych, lecz utrwalaniem. W aurze powszechnej represji pod paragraf mogą zacząć podpadać zjawiska nie mające z naruszeniem prawa nic wspólnego, a tylko źle społecznie odbierane (ubiór, uczesanie) Zwrot w kierunku społeczeństwa represyjnego może przynieść więcej szkód niż pożytku. Postaw autorytarnych nie sposób ograniczyć do jednej dziedziny. Rozlewają się na inne. To zaś zabija ludzką aktywność, inwencję (zob. rzeszowianie); i może odbić się na bezpieczeństwie [biernej] zbiorowości...

Rola środowiska w zapobieganiu przestępczości Aktywizacja obywateli zasadza się na założeniu, że „nieformalna kontrola społeczna, sprawowana przez zbiorowości lokalne złożone z jednostek pozostających ze sobą w przestrzennej bliskości (...), może tworzyć pole ochronne, w którym każda jednostka, czy choćby część z nich, może pełnić rolę czujnika, sygnalizującego wystąpienie zagrożenia przestępstwem albo popełnienie przestępstwa” (Błachut i in., Kryminologia, s. 495) Aby system ten działał, muszą być spełnione nast. warunki: ukształtowanie środowiska (umożliwiające kontrolę miejsc najbardziej zagrożonych, postrzeganie zdarzeń - zagrożeń) organizacja przestrzenna (prowspólnotowa) gotowość współpracy z formalnymi agendami kontroli społ. czytelność reguł prawnych, przekonanie zbiorowości o potrzebie ich stosowania (np. wykluczenie samosądów)

Techniczny aspekt zapobiegania przestępczości Aktywizacja społeczności lokalnych bywa zadaniem trudnym (więzi wspólnotowe w niejednej zbiorowości dawno zostały zerwane), nadto krytycy tego podejścia twierdzą, że spadek przestępczości na danym terenie nie oznacza spadku przestępczości w ogóle, lecz jej przemieszczenie (dyskusyjne!) Ostatnią deską ratunku zostają więc techniczne środki zapobiegania/blokowania przestępczości i utrudnienia prawne: zapory fizyczne (zamki, blokady, szyby antywł.) systemy alarmowe (odstraszające, powiadamiające) reorganizacja niebezpiecznych miejsc (na drogach, osiedlach – np. oświetlenie, w obrębie budynków) ograniczanie dostępności niebezpiecznych narzędzi niedopuszczanie do działalności osób nie nadających się

Funkcje kary pozbawienia wolności Kara pozbawienia wolności to, niestety, główny środek reakcji prawnokarnej w Polsce. Pełni funkcje nie tylko szczególnoprewencyjne (w odniesieniu do sprawcy), ale też ogólnoprewencyjne (w odniesieniu do zbiorowości, której sprawca jest członkiem). Chodzi tu nie tylko o etap rozpoznawczo-represyjny, ale też wykonawczy reakcji na przestępstwo. Pytanie zasadnicze á propos resocjalizacyjnego oddziaływania kary pozbawienia wolności brzmi: czy człowiek izolowany może zostać przygotowany do życia na wolności? Badania dowodzą destruktywnego wpływu na psychikę więźnia tego, że wiele jego potrzeb, jako człowieka, jest stale niezaspokajanych, co przeszkadza w wytworzeniu nawyków niezbędnych do życia w innych warunkach.

Funkcje kary pozbawienia wolności – instytucje totalne Cechy instytucji totalnych wg Ervinga Goffmana życie w grupie (wszystkie czynności codzienne odbywają się w grupie złożonej z tych samych osób) ograniczenie ruchliwości (wszystkie sprawy życiowe pensjonariuszy odbywają się na niewielkiej przestrzeni; poruszanie się poza wyznaczoną strefą jest zabronione) „dwuczłonowe zarządzanie” (wyraźny podział na tych, którzy rządzą, i tych, którzy im podlegają, bez możliwości wpływania na warunki funkcjon.; ta dychotomia i stosowane mechanizmy sprawiają, że strony postrzegają się negatywnie) „perspektywa instytucjonalna” (ogólny reżim postępowania, także harmonogram dnia, są uważane za konieczne z punktu widzenia celów, do jakich instytucja ta została stworzona) Sankcje negatywne, jako narzędzie wykonywania władzy, mają charakter uniwersalny i globalny (za przewinienie w jednej sferze można ponieść karę w innej)

Funkcje kary pozbawienia wolności – instytucje totalne Skazani na Shawshank Tim Robbins i Morgan Freeman Funkcje kary pozbawienia wolności – instytucje totalne W instytucjach totalnych jednolite postępowanie z podopiecznymi ułatwiają m.in. następujące mechanizmy: Obnażanie (stripping) – chodzi o depersonalizację, a w następnej kolejności uniformizację szeroko rozumiane, o pozbawienie wszystkiego, co stanowiło o dotychczasowej tożsamości człowieka (to kwestia ubioru, imienia/nazwiska, prawo dopytywania o najintymniejsze sfery życia, konieczność zwracania się o pozwolenie wykonania element. czynności); Kontrola środków (generalnie kontrola informacji dotyczących pensjonariusza, ale i instytucji) Zdepersonalizowani i jednakowo postrzegani przez personel, pensjonariusze dokonują nieformalnej stratyfikacji (zastępczej) Ta stratyfikacja nie przystaje do tej z życia na wolności i nie pozwala też personelowi osiągać cele resocjalizacyjne

Kara pozbawienia wolności – koncepcje stosowania Skrajny abolicjonizm to jedna z takich koncepcji (odrzucona) Koncepcje „prewencyjne”, kwestionujące karę pozbawienia wolności jako podstawowy środek reakcji karnej i postulujące łagodzenie jej ujemnych następstw. Postulaty te poszły w dwu kierunkach: redukcji totalitarności zakładu karnego (ograniczenie kontroli do niezbędnych obszarów życia więziennego, umożliwienie kontaktów ze światem zewnętrznym, także o charakterze intymnym – listy, telefony, niekiedy czasowego przebywania poza zakładem karnym itp.) zastępowania kary pozbawienia wolności nieizolacyjnymi środkami reakcji karnej Koncepcje „retrybutywne”; kara więzienia ma być odpłatą i ograniczać się do izolowania (bo „naprawić” ich nie sposób) osobników groźnych dla porządku; !wzrost liczby osadzonych