Ekonomia popyt, podaż i rynek reakcje popytu na zmiany cen i dochodów Dr Robert Pater

Rynek Rynek to mechanizm koordynujący zachowania sprzedawców i nabywców, uczestniczących w procesie wymiany dóbr i usług Popyt to ilość dobra, jaką nabywcy są skłonni nabyć przy różnym poziomie ceny (zbiór możliwości nabycia przy danych cenach) Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są skłonni zaoferować przy różnym poziomie ceny (zbiór możliwości zaoferowania przy danych cenach) Wielkość popytu (podaży) – ilość dóbr nabywanych (oferowanych) przy konkretnej cenie

Podstawowe „prawa” ekonomiczne Prawo popytu mówi, że wraz ze wzrostem ceny, ceteris paribus, spada popyt na dane dobro Prawo podaży wskazuje, że wraz ze wzrostem ceny, ceteris paribus, rośnie podaż danego dobra Jakie są przykładowe „pozostałe czynniki” w przypadku wybranych rynków dóbr/usług?

Równowaga na rynku Cena równowagi oznacza cenę, przy której wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży Nadwyżka podaży – przy danej cenie wielkość podaży przekracza wielkość popytu, a przedsiębiorcy nie sprzedają wszystkich wyprodukowanych dóbr Nadwyżka popytu – przy danej cenie wielkość popytu przekracza wielkość podaży i nie wszyscy konsumenci zaspokajają swoją potrzebę Jak działa mechanizm rynkowy, gdy cena rynkowa różni się od ceny równowagi?

Krzywe popytu i podaży Krzywa popytu [D] (i podaży [S]) obrazuje zależność pomiędzy ceną, a wielkością (ilością) popytu (podaży), przy zachowaniu klauzuli ceteris paribus. odcinek AB wyznacza nadwyżkę popytu odcinek EF wyznacza nadwyżkę podaży gdy krzywe nie przecinają się produkcja nie zostanie podjęta

Pozacenowe determinanty popytu Ceny innych dóbr Wzrost cen dóbr komplementarnych powoduje spadek popytu na dane dobro Wzrost cen dóbr substytucyjnych powoduje wzrost popytu na dane dobro Dochody nabywców W przypadku dobra normalnego (zwykłego) wzrost dochodów konsumentów powoduje wzrost popytu W przypadku dobra niższego rzędu wzrost dochodów konsumentów powoduje spadek popytu Gusta nabywców Wzrost popytu – przesunięcie krzywej w prawo Spadek popytu – przesunięcie krzywej w lewo

Pozacenowe determinanty podaży Ceny czynników produkcji Wzrost cen surowców, kosztów pracy, energii, maszyn i urządzeń spowoduje spadek podaży dóbr Zmiany technologiczne Postęp technologiczny spowoduje wzrost podaży dóbr Interwencja państwa (np. zmiany regulacji prawnych) Wzrost podaży – przesunięcie krzywej w prawo Spadek podaży – przesunięcie krzywej w lewo

Statyka porównawcza Zmiany cen powodują zmiany wielkości popytu (podaży) – ruch wzdłuż krzywych Zmiany determinant popytu (podaży), a więc pozostałych czynników – przesunięcia krzywych Statyka porównawcza – zakładamy, że zmianie ulega jedna z wielkości przyjmowanych dotychczas jako stałe (jeden z „pozostałych czynników”) i badamy wpływ tej zmiany na cenę i wielkość sprzedaży równowagi Cena jest dana dla dokonania analizy powracania układu do stanu równowagi

Elastyczność cen W warunkach wolnego rynku ceny wynikają jedynie z gry popytu i podaży Giętkie (elastyczne) ceny powodują szybki powrót układu do stanu równowagi Sztywne (lepkie) ceny powodują powolny powrót układu do stanu równowagi Państwo czasem kontroluje ceny, ustalając ceny urzędowe, ich progi (ceny minimalne) lub pułapy (ceny maksymalne), co usztywnia ceny i opóźnia powrót układu do stanu równowagi.

Wpływ kontroli cen na równowagę Cena maksymalna niższa od ceny równowagi powoduje spadek wielkości podaży i powstanie nadwyżki popytu Racjonowanie dotyczy sytuacji, w której występuje nadwyżka popytu i oznacza konieczność wyboru alokacji dóbr pomiędzy określone grupy Cena minimalna wyższa od ceny równowagi powoduje spadek wielkości popytu i powstanie nadwyżki podaży

Elastyczność cenowa Elastyczność cenowa to procentowa zmiana wielkości popytu (podaży) wywołana procentową zmianą ceny {o ile należy zmienić cenę, by wywołać pewną zmianę wielkości popytu/podaży} Mieszana elastyczność cenowa popytu to procentowa zmiana wielkości popytu dobra x wywołana procentową zmianą ceny dobra y

Elastyczność cenowa popytu Elastyczność cenowa popytu na ogół maleje przy przesuwaniu się po krzywej w dół Im łatwiej zastąpić dane dobro innym, tym wyższa (co do modułu) cenowa elastyczność popytu na to dobro Elastyczność cenowa popytu jest niższa w krótkim okresie, a wyższa w długim okresie Wielkość wydatków/sprzedaży (iloczyn ceny i ilości sprzedanej) osiąga maksimum w punkcie odpowiadającym cenowej elastyczności popytu równym -1

Elastyczność dochodowa popytu Elastyczność dochodowa popytu to procentowa zmiana wielkości popytu wywołana procentową zmianą dochodu konsumenta {o ile musi wzrosnąć dochód konsumenta, by zmienił się popyt na dobra}

Elastyczność Gdy E>|1| to popyt (podaż) jest elastyczny (silnie reaguje względem danego czynnika) Gdy E<|1| to popyt (podaż) jest nieelastyczny (słabo reaguje względem danego czynnika) Gdy E=|1| to popyt (podaż) ma elastyczność równą jedności (jednostkową) Im bardziej stroma krzywa popytu/podaży, tym niższa elastyczność popytu/podaży Pionowa krzywa oznacza zerową elastyczność, a pozioma nieskończenie wysoką

Rodzaj dóbr a elastyczność dochodowa Dobra niższego rzędu Ujemna elastyczność dochodowa popytu Spadek udziału w budżecie konsumenta wraz ze wzrostem jego dochodu Dobra normalne Dodatnia elastyczność dochodowa popytu Dobra pierwszej potrzeby (podstawowe, niezbędne) Niższa od 1 (co do modułu) elastyczność dochodowa popytu Dobra luksusowe Wyższa od 1 dochodowa elastyczność popytu Wzrost udziału w budżecie konsumenta wraz ze wzrostem jego dochodu