Ewolucja ekonomii politycznej Olga Szumełda 11 grudnia 2005

Początki ekonomii politycznej Ekonomia polityczna wywodzi się z wczesnych stadiów ekonomii klasycznej. Miejscem jej narodzin stała się Francja i Wielka Brytania. Najwybitniejszymi przedstawicielami klasycznej ekonomii politycznej są Adam Smith i J.S Mill. Uwadze poświęcono analizę zjawisk takich jak: wzrost i funkcjonowanie gospodarki narodowej, źródła bogactwa narodów i mechanizmy jego podziału funkcjonowanie państwa i relacja miedzy autonomicznymi mechanizmami rynkowymi a instytucjonalną struktura państwa proces gospodarowania jako ważna część zjawisk społecznych

Instytucjonalizm fundamentem ekonomii politycznej Narodził się w końcu XIX wieku Uważany jest za jeden z najważniejszych nurtów ekonomii politycznej W ramach ekonomii instytucjonalnej wyodrębniły się swa kierunki: KLASYCZNA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA i drugi, podejmujący próbę wprowadzenia problematyki instytucjonalnej do neoklasycznej ekonomii – NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA jeden kontynuujący tradycje amerykańskiego instytucjonalizmu -

Klasyczna ekonomia polityczna W kręgu zainteresowań pozostawały zarówno instytucje formalne, jak i nieformalne: system prawa, normy moralne i etyczne, organizacyjna struktura państwa, stosunki własności Duże znaczenie przywiązywano do instytucjonalnych ram działalności gospodarczej

Początki ekonomii politycznej Ekonomia polityczna stała się podstawą ekonomii rozumianej jako nauki (science of political economy). Naukowe podejście do analizy procesów gospodarowania wiązało się: z uznaniem wyższości gospodarki nad innymi składnikami systemu społecznego z uznaniem gospodarki za wyodrębnioną część systemu społecznego, który ma własne mechanizmy i prawidłowości założenie o względnej autonomii gospodarki opartej na mechanizmie rynkowym

Klasyczna ekonomia instytucjonalna stanowiła próbę kontestacji teorii ekonomii bazującej na osiągnięciach ekonomii neoklasycznej przedmiotem krytyki były podstawowe założenia ortodoksyjnej ekonomii takie jak: nadmierny formalizm samoregulacja gospodarki opartej na autonomicznym mechanizmie rynkowym statyczny charakter analizy ponadhistoryczny i ponadkulturowy charakter praw ekonomicznych

Cechy instytucjonalizmu: Klasyczna ekonomia instytucjonalna interdyscyplinarność ewolucyjność systemowe i holistyczne podejście do analizy gospodarowania zmienność preferencji i zachowań ludzi w procesach gospodarowania traktowanie gospodarki jako systemu władzy zwracanie szczególnej uwagi na procesy dystrybucji dochodów i bogactwa i skutki tych procesów w dziedzinie uwarstwienia społeczeństwa docenienie pierwiastka normatywnego w ekonomii, odwoływanie się do wartości i podkreślanie znaczenia nauki ekonomii dla formułowania polityki ekonomiczno-społecznej

- wydatnie wzbogacało zakres analizy i jej jakość Nowa ekonomia instytucjonalna kierunek w ramach ekonomii instytucjonalnej powstały w latach 70. XX wieku nie kwestionowano wartości dorobku ekonomii neoklasycznej, dążono do rozszerzenia zakresu analizy ekonomicznej, zwłaszcza na struktury instytucjonalne, w jakich funkcjonuje gospodarka wprowadzenie instytucji do analizy ekonomicznej miało dwa pozytywne skutki: - stwarzało szansę powrotu ekonomii politycznej go głównego nurtu Wprowadzenie do analizy ekonomicznej instytucji Zainteresowanie innymi naukami społecznymi Interdyscyplinarne podejście do zjawisk ekonomicznych Wprowadzenie nowych narzędzi i koncepcji badawczych (analiza porównawcza)

Nowa ekonomia instytucjonalna Użyteczność podejścia interdyscyplinarnego odwoływała się do podstawowych dla ekonomisty kategorii – kosztów i efektywności Rozwój gospodarczy wiąże się ze wzrostem znaczenie kosztów transakcyjnych a najważniejszym czynnikiem determinującym wysokości tych kosztów są instytucje Zajmując się instytucjonalnymi strukturami organizacji i zarządzania można wnieść więcej pożytku do poprawy efektywności niż zajmując się gospodarowaniem rzadkimi zasobami w celu maksymalizacji wytworzonej wartości

Inne współczesne nurty ekonomii politycznej - Keynesizm jeden z najpowszechniejszych nurtów współczesnej ekonomii politycznej dużą wagę przypisywano zagadnieniom pojawiającym się w różnych odmianach ekonomii politycznej, takim jak: - zawodność rynku - stabilizująca rola państwa - znaczenie podziału dochodu narodowego między różne grupy społeczne dla wzrostu gospodarczego stanowił najpoważniejszą i najbardziej wpływową krytykę teorii neoklasycznej, tym cenniejszą iż dokonywaną „od środka” celem nie była kontestacja podstaw kapitalistycznego ładu gospodarczego a jedynie próba modyfikacji reguł gry w obrębie systemu kapitalistycznego w celu jego zachowania i wzmocnienia. Wynikiem próby pogodzenia teorii neoklasycznej z teorią Keynesa była tzw. synteza neoklasyczna.

Inne współczesne nurty ekonomii politycznej - postkeynesizm nurt, do którego zaliczani są ekonomiści, w pracach których znaleźć można silniejsze związki z tradycją ekonomii politycznej niż u samego Keynesa główni przedstawiciele to: M. Kalecki, J. Robinson i N. Kaldor Według Kaleckiego ekonomia polityczna to „(…) nauka, która za wielkościami ekonomicznymi i współzależnościami między nimi każe widzieć stosunki społeczne, powiązania i konflikty interesów klasowych czy grupowych. Sprzeczności monopolistycznego kapitalizmu oraz treść, formy i skutki interwencjonizmu państwa kapitalistycznego można bowiem pojąć tylko wówczas, gdy analiza mechanizmów ekonomicznych sprzęgnięta zostaje z analizą sił społecznych.”

Neoklasyczna ekonomia polityczna Nurt koncentrujący się na tej części zjawisk ekonomicznych, gdzie odczuwa się zawodność rynku. Kluczowe zagadnienia: Zawodność mechanizmów rynkowych: nie precyzują i nie chronią praw własności nie rozwiązuje zagadnienia efektów zewnętrznych nie zapewnia dostarczania dóbr publicznych na odpowiednim poziomie nie zapobiegają tworzeniu monopoli i oligopoli monopole i oligopole problem dóbr publicznych analiza efektów zewnętrznych znaczenie, konkretyzacja i ochrona praw własności

Międzynarodowa ekonomia polityczna uwzględnia poza tradycyjnymi czynnikami wzrostu nowe elementy, zwłaszcza dotyczące zróżnicowania dochodów, wskaźników rozwoju społecznego i czynników instytucjonalnych najlepsza metodą wskazania znaczenia czynników instytucjonalnych jest analiza porównawcza Wnioski z analizy porównawczej Rozwój gospodarczy zależy w głównej mierze od: elementów systemowych polityki ekonomicznej rządu dystrybucji dochodu i bogactwa

Inne zastosowanie nowej ekonomii politycznej – badania Rodrika Dokonano analizy porównawczej kilku krajów pod kątem znaczenia trzech czynników: położenia geograficznego otwartości na handel zagraniczny systemu instytucjonalnego skala korzyści ze zwiększonych obrotów handlowych i inwestycji bezpośrednich zależy od rozwiązań instytucjonalnych Wniosek: decydujące znaczenie dla rozwoju mają instytucje niedogodności położenia geograficznego można przezwyciężyć przez dobór odpowiednich instytucji wprowadzenia dobrych instytucji wymaga często zwrócenia uwagi na warunki lokalne

Ekonomia polityczna – nauka pozytywna czy normatywna? Pierwiastki normatywne Odwoływanie się do wartości Przywiązywanie dużej wagi do formułowania podstaw polityki ekonomicznej Zajmowanie się zagadnieniem sprawiedliwości społecznej Pierwiastki pozytywne Poszukiwanie przyczyn nędzy Badanie przyczyn „bogactwa narodów” Badanie jakie czynniki ekonomiczne, społeczne i polityczne wpływają na wzrost i rozwój gospodarczy oraz sytuację poszczególnych grup społecznych

Ekonomia polityczna a ekonomia ortodoksyjna Ekonomia polityczna Ekonomia ortodoksyjna Traktowanie gospodarki jako części szerokiego systemu społeczno politycznego Zakłada, iż nie można wyjaśnić funkcjonowania gospodarki bez odwoływania się do sfery społecznej Bardziej prawdziwa, mniej precyzyjna Bardziej uniwersalna, łatwiej poddaje się modelowaniu Traktowanie gospodarki jako autonomicznego systemu Funkcjonowanie gospodarki można analizować za pomocą niewielu założeń i niewielkiej liczby zmiennych

Podsumowanie Ekonomia polityczna jest znacznie trudniejszą nauką niż ekonomia typu neoklasycznego Interdyscyplinarność jest jedną z ważniejszych podstaw metodologicznych Ekonomia nie-polityczna jest prostsza, bardziej elegancka a dzięki zaawansowanej matematyzacji przypomina nauki „twarde” Ekonomia polityczna w wersji klasycznego instytucjonalizmu była kontestacją głównego nurtu i dążyła do zastąpienia tej ekonomii inną teorią Nowa ekonomia instytucjonalna dążyła do komplementarności czy wręcz syntezy ekonomii neoklasycznej i instytucjonalizmu