Ruch Wikimedia – projekty i społeczność Agnieszka Kwiecień Stowarzyszenie Wikimedia Polska

„Wyobraź sobie świat, w którym każda osoba na planecie ma dostęp do sumy wiedzy całej ludzkości. Do tego właśnie dążymy” Jimmy Wales, współzałożyciel Wikipedii

Od czego się zaczęło? marzec 2000 - Jimmy Wales i Larry Sanger zakładają projekt Nupedia pisana przez ekspertów, 7-stopniowy peer-review, efekt: 24 artykuły gotowe, 74 w rozwoju, projekt zamknięto we wrześniu 2003 r.; licencja NOCL - później GNU FDL. 15 stycznia 2001 - uruchomienie Wikipedii otwarta, na licencji GNU FDL. Wikipedia powstaje początkowo w wersji angielskiej, później w wielu wersjach językowych 26 września 2001 - polska wersja Wikipedii Krzysztof Jasiutowicz i Paweł Jochym tworzą polski odpowiednik Wikipedii, który 12 stycznia 2002 staje się częścią międzynarodowej Wikipedii Definicja: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia to wielojęzyczny projekt internetowej encyklopedii open content. Działa w oparciu o oprogramowanie wiki, dzięki czemu pozwala na edycję każdemu użytkownikowi odwiedzającemu stronę. Słowo Wikipedia to połączenie wyrazów wiki i encyklopedia. Wikipedia powstała 15 stycznia 2001 roku jako projekt pomocniczy pisanej przez ekspertów i aktualnie już nieistniejącej Nupedii. Obecnie zarządzana jest przez organizację non-profit Fundację Wikimedia. Wikipedia ma ponad 4 600 000 artykułów we wszystkich edycjach językowych, włączając w to ponad 1,3 mln artykułów w wersji angielskiej oraz około 290 tys. haseł w wersji polskiej. Istnieje ponad 200 edycji językowych Wikipedii, z czego czternaście z nich ma ponad 50 tys. haseł. Niemiecka Wikipedia została również wydana na płycie DVD-ROM. Istnieją również propozycje wydania angielskiej edycji Wikipedii na płycie DVD lub w edycji papierowej oraz polskiej w edycji płytowej. Od początku istnienia Wikipedia zdobywa coraz większą popularność[1] i uruchomiła różne siostrzane projekty. Powołując się na Alexę, Wikipedia jest jedną z 20 najczęściej odwiedzanych stron internetowych, a wiele stron uruchomiło jej mirrory lub forki. Współzałożyciel Wikipedii, Jimmy Wales, nazwał ją "próbą stworzenia i rozpowszechnienia wielojęzycznej wolnej encyklopedii o najwyższym możliwym poziomie dla każdej osoby na Ziemi w jej własnym języku[2]". Jednakże kontrowersyjną sprawą jest wiarygodność i dokładność Wikipedii ze względu na podatność na wandalizowanie treści, nierówną jakość i niejednolitość artykułów, faworyzowanie i preferowanie konsensusu lub popularności nad pismami oficjalnymi. Z drugiej strony możliwość dowolnej dystrybucji jej treści, ciągłe poprawki, duży zasięg i liczba edycji językowych spowodowały, że Wikipedia jest jednym z najczęściej cytowanych źródeł w Internecie. Motto Wikipedii to "wolna encyklopedia, którą każdy może edytować". Zostało to umożliwione dzięki oprogramowaniu typu "wiki", wywodzącego się z koncepcjiWikiWikiWeb. Wiki wiki w języku hawajskim oznacza "szybko". Jimmy Wales chciałby, aby Wikipedia ostatecznie osiągnęła poziom jakości "Britanniki lub lepszy" i aby została wydana jej papierowa edycja. Pomimo tego, że istnieją (bądź istniały) inne projekty internetowych encyklopedii, żaden z nich nie osiągnął wielkości i popularności Wikipedii. Wiele encyklopedii internetowych, na przykład Stanford Encyclopedia of Philosophy, (nieistniejącej teraz) Nupedia czy h2g2 i Everything2, różnią się od Wikipedii tym, że ich mechanizm wymusza pisanie artykułów przez jedną osobę, które są później recenzowane przez rady redakcyjne. W projektach, takich jak Wikipedia, Susning.nu, Enciclopedia Libre, WikiZnanie artykuły mogą być pisane przez wielu autorów, a wynik ich pracy jest widoczny od razu, bez czekania na formalny proces recenzji artykułów. Wikipedia stała się największą encyklopedyczną wiki zarówno według liczby artykułów jaki i zawartych w nich wyrazów. W przeciwieństwie do większości encyklopedii jej treść udostępniana jest na licencji GNU Free Documentation License (GFDL). Wikipedia ma odpowiednie wytyczne dotyczące treści i tytułów artykułów oraz ich przydatności, popularności i tym podobnych kwestii. Zalecenia te często są cytowane w dyskusjach o tym, czy dany fragment powinien zostać dodany, zmieniony, usunięty czy przeniesiony do któregoś z projektów siostrzanych. Jedną z głównych zasad Wikipedii jest "neutralny punkt widzenia", który obowiązuje wszystkie artykuły. Dzięki "neutralnemu punktowi widzenia", artykuły muszą opisywać nie tylko jedną stronę zagadnienia, lecz także podać inne informacje tak, aby artykuł obrazował pełny, akutalny stan wiedzy i dysputy na opisywany temat. Wolna treść GNU FDL, licencja, na której udostępniana jest treść artykułów, jest jedną z wielu licencji praw autorskich typu copyleft, które pozwalają na dowolną redystrybucję, tworzenie prac pochodnych i komercyjne wykorzystanie zawartości. Gdy użytkownik wprowadza własną treść do projektu, prawo autorskie do tego tekstu dalej ma on, lecz jednocześnie zgadza się bezwarunkowo i na zawsze na udostępnienie własnej pracy na licencji GFDL. Dzięki temu Wikipedia może zawierać teksty i ich modyfikacje z innych źródeł, które używają tej samej licencji. Pomimo tego, że cały tekst Wikipedii jest dostępny na wolnej licencji, pewien procent grafik i dźwięków w niektórych Wikipediach nie jest udostępniany w oparciu o wolne licencje. Przykładami są loga korporacji, próbki piosenek czy chronione prawem autorskim zdjęcia nowych wiadomości. Wszystkie "niewolne" materiały używane są zgodnie z amerykańskim prawem fair use.[3] Jednakże Wikipedia polska, niemiecka, portugalska oraz duńska zabraniają korzystania z materiałów, które nie są objęte wolnymi licencjami. W polskiej Wikipedii trwała debata czy nie pozwolić na umieszczanie grafik zgodnie z polskim prawem dozwolonego użytku, lecz po konsultacji z prawnikami okazało się to niemożliwe. Zawartość Wikipedii była cytowana oraz kopiowana przez setki stron dzięki kopiom baz danych oraz używana na wykładach, w książkach i konferencjach. Treść Wikipedii wykorzystana była w sądzie amerykańskim[4] oraz na stronie internetowej parlamentu Kanady (na stronie o ustawie Civil Marriage Act w liście "więcej informacji" znajduje się link do artykułu w angielskiej Wikipedii, same-sex marriage)[5]. Niektórzy użytkownicy Wikipedii, Wikipedyści, tworzą ogólną listę takich użyć[6].

Organizacja społeczności 20 marca 2003 - powstaje Wikimedia Foundation Fundacja sprawuje opiekę nad Wikipedią i powstałymi wokół niej projektami opartymi o technologię Wiki. 15 listopada 2005 - rejestracja Stowarzyszenia Wikimedia Polska Stowarzyszenie zostało założone przez 26 wikipedystów. W marcu 2007 r. stowarzyszenie liczy 51 członków (w tym 2 wspierających). Do zadań stowarzyszenia należy m.in.: opieka nad polskimi projektami Fundacji Wikimedia, organizacja zlotów, promocja projektów Wikimedia w Polsce, wsparcie techniczno-prawne projektów Wikimedia. Stowarzyszenie prowadzi także Wikikonkurs – wspierając finansowo inicjatywy wzbogacające projekty w treść.

Powstanie i rozwój projektów

Wikipedia – stan obecny ponad 360 000 artykułów w polskiej Wikipedii niemal 1,7 miliona artykułów w angielskiej Wikipedii ponad 5,5 miliona artykułów we wszystkich językach ok. 950 tys. mediów w Wikimedia Commons 250 wersji językowych 9. pod względem popularności serwis w Internecie (wg Alexa, 26 lutego 2007) polska wersja – 4. pod względem ilości artykułów

Wikipedia – przyrost artykułów

Pięć filarów Wikipedii Wikipedia to encyklopedia (brak twórczości własnej, weryfikowalność) Neutralny punkt widzenia (NPOV, wiarygodne źródła) Wolne źródło wiedzy (licencja GFDL, nie naruszać praw autorskich) Wikietykieta (żadnych osobistych ataków, chłodne nastawienie) Brak sztywnych zasad (śmiało modyfikuj strony, otwartość) Pięć filarów ( http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Pi%C4%99%C4%87_filar%C3%B3w ) Encyklopedyczność (to encyklopedia, nie słownik, (NOR)) NPW (NPOV) Wolne źródło wiedzy (wolna licencja GNU FDL, nie naruszać praw autorskich) Wikietykieta (żadnych osobistych ataków, chłodne nastawienie) Brak sztywnych zasad (śmiało modyfikuj strony)

Społeczność Wikipedii - początki mało formalizmów – kryterium zdrowego rozsądku większość sporów rozstrzygano w krótkiej dyskusji decyzje podejmowane na drodze konsensusu mała popularność – mniej problemów ale i mniej rąk do pracy

Społeczność Wikipedii - obecnie wielu uczestników – wiele punktów widzenia nadal stosuje się kryterium zdrowego rozsądku, jednak powstaje wiele regulaminów i zaleceń mających regulować najczęstsze kwestie sporne większość sporów prowadzi do długich dyskusji w rozstrzyganiu sporów pomagają inni wikipedyści, można poprosić społeczność o komentarz; trwają dyskusje nad potrzebą powołania komitetu arbitrażowego decyzje podejmowane na drodze konsensusu lub przez głosowanie wiele ustaleń podejmowanych jest poprzez osiągnięcie porozumienia w trakcie dyskusji, w sytuacji braku ogólnej zgody przeprowadzane są głosowania duża popularność – wiele problemów ale też więcej rąk do pracy

Społeczność Wikipedii - liczby wikipedyści ok. 200 nowych dziennie Aktywni: ok. 2 tys. (edytują min. 5 razy w miesiącu) Bardzo aktywni ok. 350 (edytują min. 100 razy w miesiącu) wiek (zadeklarowany) zakres: 10 - 71 50% 18-27 lat, 20% 28-37 lat, 20% 14-17 lat wykształcenie (zadeklarowane) zakres: szkoła podstawowa – profesor belwederski najliczniejszą grupę stanowią absolwenci studiów magisterskich i studenci następnie uczniowie liceów, gimnazjów i doktorzy

Społeczność Wikipedii - osobowości użytkownicy budują swój wizerunek i zdobywają zaufanie innych poprzez wkład jaki wnoszą w rozwój projektu bardzo szeroki zakres osobowości, zainteresowań, zachowań typy osobowości w Wikipedii: mrówki kultywatorzy społeczności policjanci, tropiciele wandalizmu organizatorzy sprzątacze szukający konfliktu wandale trolle Współtworzyć Wikipedię mogą wszyscy. Najbardziej pożądani są uczestnicy wnoszący pozytywny wkład w projekt. Jednak na negatywnych przypadkach wiele można się nauczyć. Po zaistnieniu sytuacji problematycznych społeczność poszukuje sposobów radzenia sobie z nimi i uczy się jak im przeciwdziałać.

Problemy wandalizm mistyfikacje, ang. hoaxes naruszenia neutralności naruszenia praw autorskich wiki-spamming, reklamy wątpliwa encyklopedyczność niektórych treści wykorzystanie do przeprowadzenia phishingu konflikty wewnątrz społeczności trudności w utrzymaniu ekspertów charakter work-in-progress Wandalizm - to świadome działania dokonywane w złej wierze i mające na celu obniżenie jakości Wikipedii. (wulgaryzmy, treści obraźliwe lub nie związane z tematem art.) Mistyfikacje – celowe wprowadzanie w błąd przez wpisywanie nieprawdziwych informacji w połączeniu z działaniami mającymi je uwiarygodnić Trolling - to wysyłanie wrogich, obraźliwych lub kontrowersyjnych wiadomości w celu wzniecenia kłótni. Spamowanie – artykułów linkami reklamowymi, stron dyskusyjnych użytkowników

Problemy - wandalizm przykład rozwiązania usunięcie treści artykułu -> BugBot, weryfikacja użytkownika utworzenie artykułu o wulgarnej treści -> AutoBot, weryfikacja użytkownika rozwiązania śledzenie ostatnich zmian i obserwowanych, sprawdzanie wkładu użytkowników boty wykrywające i oznaczające najprostsze przypadki edukacja i zestaw ostrzeżeń {{test}} blokady adresów IP i kont, z których dokonywany jest wandalizm zabezpieczanie artykułów przed edycją stopniowanie zabezpieczeń i uprawnień (propozycja „zaufanego użytkownika”)

Problemy - mistyfikacje przykład fikcyjna postać - Henryk Batuta rozwiązania śledzenie ostatnich zmian i obserwowanych, sprawdzanie wkładu użytkowników egzekwowanie wymogu podawania wiarygodnych źródeł nacisk na weryfikowalność treści Postać Henryka Batuty została zmyślona, niemniej hasło o niej pozostawało niezauważone w Wikipedii przez blisko piętnaście miesięcy – od 8 listopada 2004 do 20 stycznia 2006, kiedy to po raz pierwszy zgłoszono je do usunięcia. Po ponownym zgłoszeniu 1 lutego i dyskusji na odpowiedniej stronie artykuł został skasowany 5 lutego, na trzy dni przed pojawieniem się artykułów prasowych na ten temat. Przed usunięciem Batuta występował jako jeden z trzech przykładowych więźniów obozu w Berezie Kartuskiej, jeden z siedmiu głównych działaczy Komunistycznej Partii Polski, jeden z sześciu założycieli Związku Patriotów Polskich, „jedyny polski akcent” w twórczości Ernesta Hemingwaya itp. Jego fikcyjna biografia została oparta na faktach z życia Karola Świerczewskiego. Przez piętnaście miesięcy można było przeczytać, że warszawska ulica Batuty jest w rzeczywistości ulicą Henryka Batuty. Tymczasem jest to nazwa związana z muzyką, podobnie jak nazwy innych ulic Służewa nad Dolinką (np. Sonaty, Bacha i Mozarta). Po wykryciu mistyfikacji i umieszczeniu strony na liście stron do usunięcia anonimowi internauci nadal starali się nadać mu cechy rzeczywistości: na Wikipedię przesłano fałszywkę w postaci zdjęcia tabliczki informacyjnej pochodzącej rzekomo z ulicy "Henryka Batuty". Ponadto, z tego samego zakresu adresów IP sfałszowano kilka innych haseł, umieszczając w nich w różnym kontekście informację o Henryku Batucie, aby uwiarygodnić jego istnienie.

Problemy – naruszenie neutralności przykład używanie zwrotów wartościujących np.: „niestety”, „na szczęście”, „najistotniejszy” rozwiązania spisanie regulacji o niestosowaniu zwrotów wartościujących egzekwowanie wymogu podawania wiarygodnych źródeł powoływanie się na autorytety w danej dziedzinie w przypadku kwestii kontrowersyjnych – prezentacja argumentów różnych stron bez wartościowania tworzenie automatycznych list haseł zawierających niepożądane zwroty problem trudny do uniknięcia w przypadku np. opisu dzieł sztuki czy literatury Wandalizm - to świadome działania dokonywane w złej wierze i mające na celu obniżenie jakości Wikipedii. (wulgaryzmy, treści obraźliwe lub nie związane z tematem art.) Trolling - to wysyłanie wrogich, obraźliwych lub kontrowersyjnych wiadomości na jedno z publicznych "miejsc" w Internecie (grupy i listy dyskusyjne, fora internetowe, czaty itp.) w celu wzniecenia kłótni. Spamowanie – artykułów linkami reklamowymi, stron dyskusyjnych użytkowników Wojna edycyjna - to sytuacja, gdy dwóch lub więcej wikipedystów nie zgadza się co do treści jakiegoś hasła i ciągle zmienia treść hasła wg własnego uznania. Wojna edycyjna może przyjmować formę uporczywych rewertów lub ciągłego zmieniania kontrowersyjnych fragmentów tekstu.

Problemy – konflikty przykład rozwiązania używanie nieortograficznych i niezrozumiałych opisów zmian rozwiązania Próby porozumienia na stronach dyskusji użytkowników skonfliktowanych dyskusje na kanale IRC, liście dyskusyjnej, próby mediacji prośba o komentarz społeczności (RFC) spisanie zaleceń dla opisów zmian czasowa blokada za nieprzestrzeganie zaleceń (prowadzi czasem do odejścia z projektu) rozszerzenie funkcjonalności oprogramowania – pasek z typowymi opisami zmian Wandalizm - to świadome działania dokonywane w złej wierze i mające na celu obniżenie jakości Wikipedii. (wulgaryzmy, treści obraźliwe lub nie związane z tematem art.) Trolling - to wysyłanie wrogich, obraźliwych lub kontrowersyjnych wiadomości na jedno z publicznych "miejsc" w Internecie (grupy i listy dyskusyjne, fora internetowe, czaty itp.) w celu wzniecenia kłótni. Spamowanie – artykułów linkami reklamowymi, stron dyskusyjnych użytkowników Wojna edycyjna - to sytuacja, gdy dwóch lub więcej wikipedystów nie zgadza się co do treści jakiegoś hasła i ciągle zmienia treść hasła wg własnego uznania. Wojna edycyjna może przyjmować formę uporczywych rewertów lub ciągłego zmieniania kontrowersyjnych fragmentów tekstu.

Motywacje poczucie misji, radość z uczestniczenia w tworzeniu czegoś wielkiego możliwość dzielenia się posiadaną wiedzą możliwość zdobywania i poszerzania własnej wiedzy ambicje społeczne możliwość odgrywania ról „policjantów”, „organizatorów”, „sprzątaczy” zacieranie różnic społecznych

Wikipedia „To nie jest tylko encyklopedia. To nowy etap ewolucji kulturowej. Jesteśmy na zakręcie historii.” Sebastian Skolik Członek Zarządu Stowarzyszenia Wikimedia Polska, socjolog (wikipedysta:Przykuta)

Dziękuję Kontakt: agnieszka.kwiecien@gmail.com Podziękowania za pomoc i wsparcie dla Polimerka i Blueshade’a Treść niniejszej prezentacji udostępniona jest na licencjach: Creative Commons Attribution Share-Alike (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/) oraz GNU Free Documentation License (http://www.gnu.org/licenses/fdl.txt) W prezentacji wykorzystane zostały fragmenty: „Wikipedia – open content w praktyce”, Przemysław Idzkiewicz Logo i nazwa „Wikipedia” są zastrzeżonymi znakami Wikimedia Foundation, Inc.