Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

POGODA I ZRÓŻNICOWANIE KLIMATYCZNE ŚWIATA Justyna Drop

Pogoda Pogoda jest to ogół zjawisk fizycznych w troposferze występujących w danej chwili lub w ciągu pewnego czasu nad danym obszarem lub w danym punkcie. Termin pogoda może odnosić się do: pojedynczych minut, godzin, dni a nawet pór roku. Pogoda zmienia się w czasie i w przestrzeni Meteorologicznymi elementami pogody są: a) temperatura, b) wilgotność powietrza, c) ciśnienie atmosferyczne d) wiatr e) zachmurzenie nieba f) opady atmosferyczne g) nasłonecznienie O określonym typie pogody mówi się wówczas, gdy przez kilka lub kilkanaście godzin, a nawet dni utrzymuje się podobny zespół elementów pogody.

0oC 10oC 20oC 30oC 40oC 50oC 60oC 70oC 80oC 90oC +27oC +26oC +24oC Temperatura należy do głównych składników pogody. Najważniejszym źródłem ciepła i światła jest promieniowanie słoneczne. Powietrze staje się cieplejsze, gdy do powierzchni gruntu dotrze odpowiednio dużo energii słonecznej. Do najważniejszych czynników warunkujących ilość energii zaliczamy: Kąt padania promieniowania słonecznego na powierzchnię Ziemi. Promienie słoneczne docierają do naszej planety pod różnym kątem. W rejonie równika kąt ten zbliżony jest do 90o i dlatego jest tam najcieplej. W rejonie biegunów kąt ten jest najmniejszy. W letnim półroczu kąt ten mierzy od 0 do 23o 27’, natomiast w półroczu zimowym Słońce w ogóle nie wschodzi ponad linię widnokręgu; stąd też w rejonie biegunów jest najzimniej. Ponadto w ciągu doby kat padania promieni słonecznych na danym obszarze ulega zmianom. O wschodzi Słońca kąt ten jest najmniejszy i wtedy temperatura jest najniższa. W południe, gdy Słońce znajduje się najwyżej powietrze się ociepla. Wieczorem temperatura się obniża, bo Słońce jest nisko. Szerokość geograficzna 0oC 10oC 20oC 30oC 40oC 50oC 60oC 70oC 80oC 90oC Średnia temperatura powietrza +27oC +26oC +24oC +20oC +14oC +6oC -2oC -10oC -20oC -25oC

Stopień zachmurzenia atmosferycznego Chmury w dużym stopniu potrafią ograniczyć przepływ energii. Warstwa chmur zatrzymuje znaczną część energii słonecznej, stąd w dni pochmurne jest chłodniej. Te same chmury również uniemożliwiają ucieczkę ciepła w kosmos z powierzchni Ziemi. Pochmurne noce są znacznie cieplejsze niż noce z gwiaździstym niebem. Z tego samego powodu w bezchmurną pogodę jest dużo cieplej w dzień ale noce są już chłodne. Obszary bezchmurne występują najczęściej na obszarach pustynnych dlatego tam jest gorąco w dzień a noce są mroźne. 3. Czas oświetlenia powierzchni Ziemi przez Słońce Na temperaturę powierzchni Ziemi wpływa również długość trwania dnia i nocy. Im dłuższy dzień tym więcej energii dotrze do powierzchni Ziemi, a wtedy będzie cieplej. Jesienią dzień trwa krócej niż noc i jest coraz zimniej, bo z dnia na dzień Ziemia traci więcej ciepła nocą, niż go otrzymuje za dnia. Wiosna dzień jest dłuższy od nocy i z dnia na dzień robi się coraz cieplej.

Podstawowe typy pogody nad obszarem Polski 1. Pogoda typu cyklonalnego pochodzenia północnoatlantyckiego; cechuje ją duże zachmurzenie i duża wilgotność powietrza, małe dobowe wahania temperatury i silne wiatry. Pojawia się latem i zimą, jest bardzo chwiejna. 2. Pogoda typu antycyklonalnego w odmianie ciepłej, pochodząca z rejonów Azorów, bądź północno-wschodniej Afryki, Azji Mniejszej i Bałkanów. Pojawia się niemal wyłącznie latem i odznacza się małą wilgotnością, upalnymi dniami i ciepłymi nocami; w odmianie zimnej występującej głównie w półroczu zimowym. Pochodzi z Europy wschodniej oraz znad Nowej Ziemi i Morza Barentsa. Charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem, czasem występują wysoko zalegające mgły, ponad którymi powietrze jest przejrzyste. 3. Pogoda „wiosenna” pojawia się gdy nad ciepły już ląd wkracza chłodna, wilgotna masa powietrza znad Morza grenlandzkiego. Silna jest wówczas turbulencja powietrza i częste przelotne opady chłodnego deszczu, mokrego śniegu lub krupy. 4. Pogoda deszczów nawalnych występuje latem; związana jest z oddziaływaniem niżów barycznych znad Morza Śródziemnego bądź Morza Czarnego. Dają one silne deszcze przemieszczające się z południowego zachodu lub południowego wschodu. Im dalej na północ tym intensywność deszczów maleje.

Klimat Klimat jest to wieloletni, normalny dla danego miejsca na powierzchni Ziemi przebieg stanów pogody. W celu określenia klimatu wykorzystuje się pomiary i obserwacje meteorologiczne przynajmniej z okresu 10 lat. KLIMAT Szerokość geograficzna Wysokość n.p.m Rozmieszczenie lądów i mórz Prądy oceaniczne Ukształtowanie terenu Pokrycie powierzchni Ziemi Czynniki geograficzne kształtujące klimat

Charakterystyka czynników klimatotwórczych szerokość geograficzna - na obszarach o niskich szerokościach geograficznych (między zwrotnikami) występuje zwiększone usłonecznienie, co powoduje podwyższenie temperatury; z kolei w rejonie wysokich szerokości geograficznych (strefy okołobiegunowe) usłonecznienie jest małe i stąd niskie tam temperatury; jest to wynikiem różnego kąta padania promieni słonecznych – im jest on większy tym Ziemia bardziej się ogrzewa; Prądy oceaniczne – woda w morzach i oceanach przemieszcza się, tworząc wielkie wewnętrzne „rzeki” , które przenoszą z miejsca na miejsce ciepłe lub zimne masy wody. Są one odpowiedzialne za przenoszenie ciepła lub zimna z jednych rejonów Ziemi do drugich. Ciepłe prądy morskie wpływają na klimat wybrzeży i znacznych części kontynentów obok których przepływają. Zimne prądy niosą ochłodzenie klimatu. Dodatkowo ciepłe prądy zwiększają ilość opadów na wybrzeżach a zimne redukują opady.

Oddziaływanie lądów i mórz - czynnik ten ma wpływ na ilość i rozkład opadów w ciągu roku oraz wielkość temperatury powietrza. Zbiorniki wodne łagodzą klimat. Podczas chłodniejszej części roku nad wodą jest cieplej. Amplitudy temperatur nie są duże, zarówno roczne, jak i dobowe. Im dalej od oceanu, tym mniej opadów. Temperatura latem wzrasta a zimą bardzo mocno maleje. Takie cechy klimatyczne związane z dużą odległością od oceanów nazywamy kontynentalizmem klimatu. Wysokość nad poziomem morza i ukształtowanie terenu - im wyżej tym jest chłodniej i więcej opadów. Wraz ze wzrostem wysokości następuje : spadek ciśnienia atmosferycznego, spadek temperatury, wzrost opadów. Przy bardzo dużych wysokościach ilość opadów się zmniejsza, ponieważ szczyty gór mogą wznosić się ponad zalegające w danym rejonie warstwy chmur. Pasma górskie mogą wpływać na zmianę kierunku przepływu mas powietrza. Im są wyższe i potężniejsze, tym im wpływ na klimat regionów leżących w bezpośredniej bliskości jest wyraźniejszy. Pokrywa powierzchni Ziemi – szata roślinna również ma wpływ na klimat. Roślinność zmniejsza wahania dobowej temperatury powietrza oraz wpływa na wzrost jego wilgotności. Brak roślinności ma skutek odwrotny. Wahania temperatury w ciągu doby są większe, w dzień jest bardzo ciepło, a nocą zimno. Na obszarach pozbawionych szaty roślinnej też jest sucho. Pokrywa lodowa i śnieżna silnie odbija promieniowanie słoneczne w dzień więc powierzchnia Ziemi bardzo słabo się nagrzewa. Natomiast nocą następuje silne oziębianie otoczenia. Wiosną podczas topnienia śniegu i lodu pochłaniana jest duża ilość ciepła z otoczenia. Z tego powodu, mimo trwania długich dni, wczesną wiosną nadal jest zimno.

Wpływ człowieka na klimat W ciągu ostatnich 50 lat, po raz pierwszy w historii stało się dla nas jasne, że aktywność człowieka zmienia środowisko całej planety; stwarzamy problemy o zasięgu już nie tylko lokalnym, lecz również globalnym. Jednym z takich globalnych problemów jest ryzyko niebezpieczeństwo występowania zmian klimatu wywołanych działalnością człowieka, znane pod nazwą globalnego ocieplenia. Globalne zmiany klimatu Zmiany klimatu wywołane działalnością człowieka są spowodowane emisją gazów cieplarnianych do atmosfery. Pochodzą one z wielu źródeł, takich jak: fabryki i rolnictwo, elektrownie, samochody i samoloty. Gazy cieplarniane zmieniają klimat Ziemi, zwiększając natężenie efektu cieplarnianego -  naturalnego zjawiska, w którym para wodna, dwutlenek węgla oraz inne gazy obecne w atmosferze, pozwalają przedostać się promieniom słonecznym do powierzchni Ziemi, lecz potem pochłaniają ogromną część tej energii, wypromieniowywanej z powrotem przez ziemię, ale w postaci ciepła. Gdyby nie gazy cieplarniane, energia ta trafiałaby w przestrzeń kosmiczną. Gdyby nie naturalny efekt cieplarniany, średnia temperatura Ziemi wynosiłaby około (-18°C), a ziemia nie nadawałaby się do zamieszkania.

Miejska wyspa ciepła – Nowy Jork Również za sprawą człowieka temperatura powietrza w miastach jest wyraźnie wyższa od temperatury obszarów otaczających je. Latem różnice te są kilku stopniowe, od 3-4oC, ale zimą przy bardzo dużych mrozach mogą sięgać 10oC i więcej. Dzieje się tak dlatego, że ogrzewamy nasze domy a one oddają ciepło powietrza wokół nich. Latem drogi i mury również się ogrzewają i oddają ciepło otoczeniu. Miasto zbudowane jest przede wszystkim z betonu, asfaltu, cegły, czy kamienia. Ponieważ temperatura powietrza w danym miejscu w dużej mierze zależy od rodzaju powierzchni (pokrycia terenu) - temperatura w mieście jest wyższa niż na terenie pozamiejskim. Tworzeniu się tzw. miejskiej wyspy ciepła sprzyjają też m.in. duża liczba mieszkańców i emisja ciepła antropogenicznego. Miejska wyspa ciepła – Nowy Jork

Główne strefy klimatyczne Strefa klimatów równikowych Wysokie, średnie miesięczne temperatury powietrza występujące stale w ciągu całego roku. Przekraczają one +20oC . W tej strefie jest zawsze bardzo ciepło, dużo cieplej niż w najgorętszym miesiącu w Polsce Występują tu pory deszczowe, które wiążą się z górowaniem Słońca w zenicie (efektem tego są codzienne deszcze zenitalne). Strefa klimatów podzwrotnikowych Nie występują tu ujemne średnie miesięczne temperatury powietrza, czyli nie ma klimatycznej zimy. Temperatury najchłodniejszych miesięcy są dodatnie a najcieplejsze osiągają wartości znacznie powyżej 20oC. Opady występują tu przeważnie w półroczu chłodnym Strefa klimatów zwrotnikowych Ma wyraźne zróżnicowanie średnich miesięcznych temperatur powietrza. W najchłodniejszych miesiącach temp. Powietrza może spaść nawet do +12oC. W najcieplejszych miesiącach jest upalnie, średnie temp przekraczają 20oC a nawet 30oC Strefa klimatów umiarkowanych Strefa klimatów okołobiegunowych Jest najbardziej zróżnicowaną strefą klimatyczną. Amplituda roczna temp. Powietrza może być bardzo duża. Temperatury najcieplejszych miesięcy mieszczą się w granicach od 12 do 20oC a w miesiącach najzimniejszych wahają się od ok. 0oC do -30oC. Występują w niej wszystkie klimatyczne pory roku. W najcieplejszych miesiącach temp. Może, ale nie musi wzrastać powyżej 0oC . Nie ma tu klimatycznego lata, najcieplejszy okres to tzw. Lato polarne, które odpowiada warunkom jakie mamy w Polsce w marcu.

Strefy klimatyczne na Ziemi równikowa podzwrotnikowa równikowa zwrotnikowa podzwrotnikowa umiarkowana polarna

Odmiany klimatów w strefie równikowej W strefie klimatu równikowego wyróżniamy 2 główne odmiany klimatu: Klimat równikowy wybitnie wilgotny przy całorocznych wysokich temperaturach występują obfite opady – deszcze zenitalne. Panują tu bardzo korzystne warunki do rozwoju bujnej roślinności, która tworzy wiecznie zielone, wilgotne lasy równikowe Klimat podrównikowy – czyli klimat równikowy okresowo suchy. Opady występują tylko w części roku (pora deszczowa). W pozostałym czasie (pora sucha) opadów prawie nie ma. W tych warunkach najlepiej radzą sobie trawy sukulenty – rośliny gromadzące wodę w wyspecjalizowanych tkankach, np. łodygach, liściach w celu przetrwania długiego okresu suszy. Wśród nich najbardziej znane są baobaby i akacje. Rosliny te tworzą sawannę.

Odmiany klimatów w strefie zwrotnikowej Zwrotnikowy wilgotny – przypomina klimat równikowy wybitnie wilgotny, ale jest trochę chłodniejszy. Opady są obfite przez cały rok. Rozwija się tu bujna roślinność – wilgotne lasy zwrotnikowe, podobne do tych, które są na równiku. Zwrotnikowy monsunowy Występują bardzo obfite opady w części roku(monsun letni), a w pozostałej jest sucho (monsun zimowy) Zwrotnikowy suchy i wybitnie suchy Odznacza się skrajnie małymi opadami, poniżej 200 mm rocznie

Odmiany klimatów w strefie podzwrotnikowej Klimat podzwrotnikowy kontynentalny opady są niewielkie, klimat jest suchy. Występują tu duże różnice między temperaturami w ciągu dnia. Suchy klimat uniemożliwia tworzenie roślinności. Poza ubogimi trawami i sukulentami nie rośnie tu nic więcej. Jest to obszar pustyń i półpustyń. Klimat podzwrotnikowy morski nazywany także śródziemnomorskim. Jest ciepły z całorocznymi opadami, choć w najgorętszych miesiącach są one bardzo małe. Lata są gorące i suche, zimy łagodne. Klimat ten spotykamy najczęściej nad morzami lub oceanami. W klimacie tym występuje makia- czyli suche, kolczaste i twardolistne zarośla, roślinność krzewiasta z niewielkimi drzewami i ziołami.

Odmiany klimatów w strefie umiarkowanej Klimat umiarkowany ciepły morski Obfite opady są całoroczne, z przewagą jesienią i zimą. Zimy są łagodne Rozwijają się lasy liściaste, które niestety są wycinane, a tereny na których rosły przeznacza się pod uprawę. Klimat umiarkowany ciepły kontynentalny Większe wahania temperatury w ciągu roku Opady są całoroczne, z przewagą w ciepłym okresie; roślinność ma w tym klimacie trudne warunki do rozwoju. Zimy są mroźne a lata zbyt suche, najlepiej radzą tu sobie trawy, rośliny cebulkowe i zioła Klimat umiarkowany chłodny Opady są niewielkie, całoroczne, z przewagą w ciepłym półroczu. Klimat ten jest bardziej wilgotny, ze względu na mniejsze parowanie spowodowane niższymi temperaturami. Zima jest długa i bardzo mroźna. Do takich warunków klimatycznych przystosowały się drzewa iglaste, tworząc tajgę – lasy iglaste strefy umiarkowanej chłodnej.

Odmiany klimatów strefy okołobiegunowej Klimat subpolarny (podbiegunowy) przez kilka miesięcy lata polarnego występują temperatury dodatnie. Przez pozostałych 8-9 miesięcy trwa zima polarna. W tym czasie panuje też noc polarna. Warunki dla rozwoju rolnictwa są bardzo trudne. Mogą rosnąć jedynie mchy, porosty, rośliny zielne – w tym trawy i krzewinki. Tworzą one tundrę. Klimat polarny właściwie nie występują tu temperatury dodatnie. Rok dzieli się na dzień polarny –kiedy Słońce jest stale nad horyzontem i noc polarną – Słońce nie wschodzi w ogóle.

Klimatogramy Klimatogram jest to graficzny diagram służący do zilustrowania cech klimatu dla danego miejsca. Klimatogram może prezentować roczny przebieg wybranych elementów klimatu, np. opadu i temperatury, albo zależność dwóch elementów od siebie. A) strefa równikowa Klimatogramy prezentujące roczny przebieg temperatury i opadów pomagają w odczytaniu podstawowych informacji dotyczących klimatu danej strefy. Analizując np. klimat podrównikowy suchy w strefie równikowej widzimy, iż temperatura powietrza utrzymuje się przez cały rok powyżej 20oC, a w miesiącu kwietniu, maju i czerwcu jest ponad 30oC. Natomiast największe opady są w miesiącu sierpniu i wynoszą 200 mm, ale ogólnie opadów w ciągu całego jest niewiele, w miesiącach: styczeń, luty, marzec, kwiecień, maj, październik, listopad i grudzień opady są dużo mniejsze niż 50 mm

Przykłady klimatogramów w innych strefach B) Strefa podzwrotnikowa C) Strefa zwrotnikowa

D) Strefa umiarkowana E) Strefa okołobiegunowa

Klimaty astrefowe  Jeżeli większy wpływ na klimat maja takie czynniki jak rozkład mórz i lądów, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie powierzchni, odległość od morza, prądy morskie, szata roślinna i działalność człowieka mówimy o klimacie astrefowym. Klimaty astrefowe  to przede wszystkim górska i monsunowa odmiana różnych typów klimatu. Klimaty górskie charakteryzują się obniżonymi temperaturami w stosunku do sąsiednich terenów nizinnych. Opady są większe, ale tylko do pewnej wysokości, powyżej której następuje inwersja, czyli w tym przypadku zmniejszanie ilości opadów. W Himalajach wysokość ta wynosi około 1300 m n.p.m., w Alpach ok. 2000 m, a w Tatrach 1800-2000 m n.p.m. (w zimie niżej). Klimat monsunowy obejmuje swym zasięgiem południowe i wschodnie wybrzeża Azji (niekiedy jego wpływy docierają też do północnych krańców Australii i Półwyspu Somalijskiego w Afryce). Oddziałuje praktycznie tak samo na każdy typ klimatu (od umiarkowanego chłodnego morskiego po zwrotnikowy wilgotny) - latem przynosi duże opady, a zimą w znacznym stopniu je ogranicza.

Mikroklimat Mikroklimat jest to klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących, np. wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym mikroklimatem może się charakteryzować zarówno obszar geograficzny (np. miejscowość, kotlina, czy wąwóz), jak i twór sztuczny zbudowany przez człowieka (wnętrze samochodu, mieszkanie, hala produkcyjna). Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć temperaturę powietrza, wilgotność, ruch powietrza, promieniowanie cieplne, ciśnienie atmosferyczne. Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie człowieka, jego sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie dobrego stanu zdrowia. Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu.