Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

LUDNOŚĆ POLSKI Justyna Drop

Metody ustalania liczby ludności Demografia- jest nauką zajmującą się stanem liczebnym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci, strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Demografia zajmuje się także opisem zmian zachodzącym w stanie liczebnym ludności, w jej strukturze i w rozmieszczeniu na Ziemi, zarówno w ujęciu historycznym, jak i prognostycznym. Metody ustalania liczby ludności. Liczbę ludności zaczęto ustalać w miarę rozwoju potrzeb społecznych. Początkowo na podstawie rejestru zgonów, urodzeń, małżeństw i innych, które prowadzili właściciele niewolników, właściciele ziemscy, kościoły, wojsko i administracje państwowe. W drugiej połowie XVIII w., po opracowaniu technik spisywania ludności świata można było myśleć o dokładniejszym ustaleniu jej liczby. Pierwszy spis miast w Polsce odbył się w 1777 roku a w 1787 r. ustalono liczbę ludności Warszawy. Obecnie przy ustalaniu liczby ludności stosuje się: rejestr ludności ( prowadzony przez Urzędy Stanu Cywilnego, kościoły i inne instytucje) spis powszechny – metoda liczenia ludności oraz innych policzalnych elementów społeczno- gospodarczych, stosowana w ściśle określonym czasie – co 5 lub 10 lat. Podstawą spisu są zbiorowe kwestionariusze spisowe dla wszystkich mieszkańców danego mieszkania. W przeprowadzeniu spisu obowiązują 3 zasady: powszechność, jednoczesność( w tym samym dniu), i imienność, to znaczy każdą osobę spisuje się z imienia i nazwiska wraz z jej charakterystyką szacunek ludności oparty na szacunku prawdopodobieństwa.

Ludność Polski W końcu 2008 roku wynosiła 38 135 876 miliona osób, w tym: 18 414 926 mln mężczyzn 19 720 950 mln kobiet 23 288 181 mln osób mieszkających w miastach Rok 2008 był pierwszym od 11 lat, kiedy odnotowano dodatni przyrost rzeczywisty ludności - było to spowodowane znacznym wzrostem liczby urodzeń. Nadal maleje liczba i udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności kraju. Obecnie ludność miejska stanowi niewiele ponad 61 procent, natomiast sukcesywnie rośnie liczba ludności mieszkającej na obszarach wiejskich. Ze wstępnych danych wynika, że w minionym roku liczba ludności zwiększyła się w 9 województwach. Do 1998 roku liczba ludności Polski zbliżała się systematycznie do 39 milionów, co dawało nam 8. miejsce w Europie i 29. na świecie. Na koniec ubiegłego roku ludność Polski liczyła niewiele ponad 38 milionów 635 tysięcy osób. To według danych GUS ponad 450 tysięcy więcej niż na początku lat 90., ale o 9 tysięcy mniej niż w roku 2000. Po II wojnie światowej liczba mieszkańców naszego kraju wynosiła 23 miliony 640 tysięcy.    Pod względem ludności Polska zajmuje 8 miejsce w Europie, 6 w Unii Europejskiej i 32 w świecie. Około 12 milionów Polaków żyje poza granicami naszego kraju. Największe skupiska polonijne znajdują się: w Stanach Zjednoczonych (9 mln) w Niemczech (1,5 mln) we Francji (1,0 mln)

Gęstość zaludnienia w Polsce Liczba mieszkańców na 1 km2 Powyżej 200 100-200 60-100 40-60 20-40 Poniżej 20 Liczba mieszkańców w miastach Powyżej 1 000 000 500-1 000 000 250 000-500 000 100 000-250 000 50 000-100 000 25 000- 50 000 10 000 -25 000

Najgęściej zaludnione są województwa centralnej i południowej część kraju:   Śląskie - 398 osób na km2  Małopolskie - 212 osób na km2  Dolnośląskie - 150 osób na km2  Łódzkie - 147 osób na km2  Mazowieckie - 142 osób na km2 Najsłabiej zaludnione są województwa wschodnie i północne:   Warmińsko - Mazurskie - 60 osób na km2  Podlaskie - 61 osób na km2  Lubuskie - 73 osób na km2  Zachodniopomorskie - 76 osób na km2  Lubelskie - 89 osób na km2 Przyczyny niskiej gęstości zaludnienia:  słaby rozwój miast i przemysłu  słabe warunki naturalne - niekorzystne dla rolnictwa (zbielicowane gleby, urozmaicona rzeźba terenu, krótki okres wegetacji, dużo jezior, duża lesistość) Przyczyny wysokiej gęstości zaludnienia:  warunki naturalne (rozmieszczenie surowców, zasoby wodne, warunki klimatyczne, gleby)  warunki polityczne i społeczne Czynniki kształtujące wielkość zaludnienia:  przyrost naturalny czyli różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych, a liczbą zgonów w danym okresie.  ruch wędrówkowy - migracje zewnętrzne      Polska zaliczana jest do krajów Europy o średnim poziomie gęstości zaludnienia - 122 osoby na km2. W miastach około 1090 os/km2, na terenach wiejskich nieco ponad 50. Wskaźnik ten jest około 3 razy niższy niż w Holandii (370 osób na km2), a 6 razy wyższy niż w Szwecji (20 osób na km2).

Zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny światowej Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej liczba ludności Polski była ok. 30% niższa niż w okresie przedwojennym. Wynikało to głównie: ze strat wojennych – Polska na skutek bezpośrednich działań wojennych i eksterminacji ludności utraciła 6,7 mln mieszkańców, czyli ok. 19% przedwojennego stanu ludności z powojennych zmian terytorialnych – na skutek przesunięcia granic państwa poza obecnym terytorium kraju znalazło się ponad 5,6 mln osób. Do strat nie bezpośrednich można zaliczyć spadek liczby urodzeń. Według szacunków w latach 1939-1945 wyniósł on ponad 1 milion. Z bilansów ludności opracowanych przez GUS ( Główny Urząd Statystyczny) wynika, iż w latach 1945-2000 przyrost rzeczywisty w Polsce wyniósł ponad 15 milionów ( prawie 62%). Złożyło się na to: przyrost naturalny, wynoszący w tym okresie łącznie 17 mln, oraz ujemne saldo migracji – 2 mln osób. Lata 1946-1950 1951-1955 1956-1960 1961-1965 1966-1970 1971-1975 1976-1980 1981-1985 1986-1990 1991-1995 1996-2000 Przyrost naturalny ( w tyś.) 2160,0 2510,0 2473,3 1759,2 1397,7 1601,4 1764,7 1718,9 1041,1 506,4 106,4 Saldo migracji Zagranicznych ( w tyś.) -1043,7 -1,3 -98,4 -105,5 -93,9 -75,6 -133,9 -113,3 -136,1 -80,2 -71,9 Przyrost rzeczywisty 1116,3 2508,7 2374,9 1653,6 1303,8 1525,8 1630,8 1605,6 905,0 426,2 34,5

Migracje    O wielkości zasobów ludzkich, ich strukturze decydują obok przyrostu naturalnego migracje.  Migracją- nazywamy wędrówkę, przemieszczanie się ludności w celu zmiany miejsca stałego pobytu lub okresowo, zarówno w granicach kraju, jak i poza jego granicami. Możemy je podzielić: a) wg kryterium czasu: stałe, okresowe, wahadłowe b) wg zasięgu: zewnętrzne (międzykontynentalne, międzynarodowe), wewnętrzne (między-wojewódzkie, wewnątrz-wojewódzkie) c) wg rodzaju jednostek osadniczych: Miasto-Miasto, Miasto-Wieś, Wieś-Wieś, d) wg przyczyny: ekonomiczne (otrzymanie ziemi, pracy, mieszkania) polityczne – represje polityczne, repatriacje, deportacje (wysiedlenia) społeczne – łączenie się rodzin, zawieranie małżeństw religijne – pielgrzymki do miejsc kultu religijnego, ucieczka przed prześladowaniami religijnymi przyrodnicze – kataklizmy naturalne (częste posuchy w Brazylii), ekologiczne (Afryka) turystyczne służbowe

Saldo migracji Saldo migracji - różnica między napływem (imigracja) a odpływem (emigracja) ludności z danego obszaru w określonym czasie. Wzór na wskaźnik salda migracji: SM = E- I   SM - wskaźnik salda migracji  E - liczba emigrantów  I - liczba imigrantów  L - liczba ludności 1000 ‰ * L

Formy migracji emigracja opuszczanie kraju rodzimego, na okres stały lub czasowy oraz osiedlenie się za granicą imigracja - napływanie ludności obcej do innego kraju dla osiedlania się na pobyt czasowy lub stały reemigracja - powrót emigrantów do ojczyzny uchodźstwo - proces opuszczania stałego miejsca zamieszkania przez osoby zagrożone prześladowaniami będącymi wynikiem konfliktów zbrojnych - zewnętrznych i wewnętrznych, polityki państwa itp. ewakuacja - to zorganizowane przemieszczenie ludzi, czasem wraz z dobytkiem, z miejsca, w którym występuje zagrożenie, na obszar bezpieczny repatriacja - powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn niezależnych od siebie znalazły się poza jego granicami. Dotyczy to np. jeńców wojennych, przesiedleńców przesiedlenie - przesiedlenie obywateli danego państwa w ramach jego granicy deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na peryferie danego państwa lub poza jego granice

Migracje zagraniczne – kierunki i przyczyny Ruchy migracyjne znane są w każdym wieku dziejów Polski, jednakże migracje na większą skalę można zauważyć dopiero u schyłku XVIII wieku. Czas, okres Główne przyczyny migracji Główne kierunki migracji Od 1795 roku Polityczne: Klęski po powstaniach oraz obawy zesłania w głąb Rosji czy przymusowe prace w armii radzieckiej Europa Zachodnia Druga połowa XIX w Ekonomiczne: „wyjazdy za chlebem” Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Argentyna i Australia; a z krajów europejskich – Niemcy, Okres międzywojenny ekonomiczne Palestyna, Francja, Belgia, Niemcy, Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Argentyna i Australia Okres II wojny światowej Polityczne: ewakuacja i ucieczka ludności cywilnej, przymusowe wysiedlenia z terenów przyłączonych do III Rzeszy, deportacje w głąb Rosji, wywóz jeńców, osób aresztowanych, przymusowych robotników i dzieci, które miały być poddane germanizacji Stany Zjednoczone, Europa Zachodnia, przymusowo: Niemcy, Rosja Okres bezpośrednio po II wojnie światowej polityczne USA, powroty Polaków z Europy Zachodniej i z ZSRR, a także wyjazdy Białorusinów, Litwinów, Ukraińców i Niemców 1956-59 Polityczne, akcja „łączenia rodzin” dotycząca głownie Niemców Niemcy wyjeżdżali do Niemiec, Polacy wracali z ZSRR Od lat 60 XX w Polityczne, ekonomiczne Niemcy, Stany Zjednoczone, Kanada, Wielka Brytania, Irlandia obecnie Ekonomiczne, Turystyczne, Zdrowotne Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania

Główne kierunki migracji po spisie w 2002 roku Główne kraje emigracji Polaków: Niemcy 72,7% USA 10,0% Kanada 5,0% Austria 3,4% Australia i Oceania 1,3% Francja 1,2% Włochy  1% Wielka Brytania 0,7% Holandia 0,7% Pozostałe 4%

Migracje zagraniczne - liczby Najwięcej ludzi wyemigrowało podczas II wojny światowej (1939-1945), w tak krótkim czasie wyjechało około 5 milionów osób. Były to przeważnie migracje przymusowe, między innymi do pracy w Niemczech. Do 1941 roku, z terytorium zajętego przez ZSRR przesiedlono około 800 tysięcy Polaków w głąb Związku Radzieckiego. Największe migracje ludności związane były z ostatnim etapem wojny, a następnie ze zmianami politycznymi. W 1944 roku na okupowanych ziemiach polskich było około 2,2 miliona ludności niemieckiej, do których dołączyło ponad 200 tysięcy osób ewakuowanych z ZSRR. Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęły się migracje ludności, spowodowane zmianą przebiegu granic. Z tego powodu z terytorium Polski wyemigrowało: - 2,3 mln Niemców (1945-1949) - 0,5 mln Ukraińców, Białorusinów, Litwinów (1945-46) Natomiast do Polski powróciło: - 2,3 mln Polaków z terenów ZSRR (1945-49) - 300 tys. emigrantów z Europy Zachodniej W latach 50 - tych zahamował się odpływ ludności z ziem polskich. Spowodowane to było uszczelnieniem granic oraz rygorystycznymi zasadami wydawania paszportów, dlatego fale emigracyjne nie były już tak wysokie jak w przeszłości. Z naszego kraju zaczęła wyjeżdżać ludność pochodzenia żydowskiego: - w latach 1948-49 ok. 110 tys. Żydów wyjechało do Izraela - w 1957 r. ok. 270 tys. Z kolei w ramach akcji "łączenie rodzin" w latach 1956-59 z Polski do RFN wyjechało 250 tys. osób, a w latach 1960-75 ok. 210 tys. Następna fala emigracji miała związek w wprowadzeniem "stanu wojennego". Polacy wyjeżdżali głównie do krajów Europy Zachodniej, USA i Australii. Część z nich wróciła do kraju po roku 1989 r.

Teraz, kiedy nie ma już problemu ze zdobyciem paszportu, a Polska jest członkiem UE, coraz więcej, młodych, wykształconych ludzi decyduje się na emigrację z Polski w celach zarobkowych. Liczba polskich emigrantów w krajach UE w 2007 r. była ponad dwukrotnie większa w stosunku do początkowego okresu naszego członkostwa w UE. Od 2006 roku liczba emigrantów do Wielkiej Brytanii ( 580 tyś.)zaczęła przewyższać liczbę emigrantów do Niemiec (450 tyś.) W 2008 roku było to odpowiednio 650 tysięcy do 490 tysięcy). Wpływ na kierunki tych zmian ma w ogromnej mierze wejście Polski do UE, a co za tym idzie otwarcie nowych rynków pracy. Fascynacja wyjazdami za granicę związana głównie z większymi możliwościami finansowymi zaczęła maleć już pod koniec 2007 roku. W końcu 2008 roku poza granicami Polski przebywało czasowo ok. 2210 tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 60 tys. mniej niż w 2007r. (ok. 2270 tys.). Wśród emigrantów dominowały osoby, które swój wyjazd za granicę łączyły z podejmowaniem pracy lub jej poszukiwaniem. Szacuje się, że ponad 70% czasowych emigrantów przebywa za granicą co najmniej 1 rok. W 2009r. występował dalszy spadek liczby wyjazdów Polaków za granicę – zarówno na pobyt stały jak i czasowy. Szacuje się, że w końcu 2009 roku ujemne saldo definitywnych migracji zagranicznych wyniosło tylko niewiele ponad 1 tys., co zostało spowodowane znaczącym ograniczeniem wyjazdów Polaków na stałe za granicę. W konsekwencji nastąpiło praktycznie zrównanie liczby emigrantów i imigrantów (w 2008 r. saldo takie wynosiło -15 tys.). Jednocześnie (prawdopodobnie w związku z kryzysem) obserwowano wzrost liczby powrotów z zagranicy, głównie z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Irlandii i USA. Należy jednak podkreślić, że powroty te nie były zjawiskiem masowym.

Przemieszczenia ludności w latach 1939-1945 Przemieszczanie ludności Polacy Niemcy Żydzi Granice państw w 1939 r Granica Polski w 1945r. Granica między Niemcami a ZSRR 1939r. Granica ziem polskich wcielonych do Rzeszy

Cechy polskiej emigracji zewnętrznej - zagranicznej Emigracja Polaków za granicę, począwszy od 2004 roku przybrała duże rozmiary, co jest związane z wejściem Polski do Unii Europejskiej i otwieraniem kolejnych rynków pracy, Co druga osoba emigrująca z Polski przebywa za granicą co najmniej 12 miesięcy. Ujemne saldo migracji; Podstawowym składnikiem ubytku rzeczywistego powodującym zmniejszanie się liczby ludności Polski jest ujemne saldo migracji zagranicznych definitywnych (na pobyt stały). Szacuje się, że w 2008 r. ujemne saldo definitywnych migracji zagranicznych wyniosło ponad 15 tys. (w 2007 r. - minus 20,5 tys.). Najbardziej gwałtowny wzrost liczby emigracji na pobyt stały odnotowano w 2006 roku (z około 20-25 tys. w latach wcześniejszych do 47 tys.), saldo wyniosło wówczas minus 36 tys. Jednocześnie systematycznie wzrasta liczba imigrantów - z 7 tys. w 2003 r. do ok. 16 tys. w 2008 r. Współcześnie saldo migracji dla Polski jest określane na poziomie ujemnym, i wynosi -13,8 tys. osób, co oznacza że więcej Polaków emigruje niż imigruje. Częstotliwość wyjazdów Polaków za granicę zaowocowała powstaniem skupiska Polaków, czyli Polonii. Na całym świecie liczy ona ponad 12 milionów Polaków, główne skupiska rodaków to: USA (około 10 milionów, głównie Nowy Jork, Chicago), Kanada (Toronto), Francja, Rosja, Niemcy, Brazylia, Litwa, Argentyna, Ukraina i Białoruś. dominujące podłoże finansowe migracji migracje do krajów wysokorozwiniętych rosnąca liczba osób wykształconych, które emigrują

Migracje wewnętrzne Migracje wewnętrzne - przemieszczenia się na pobyt stały lub okresowy w granicach danego kraju. Do migracji wewnętrznych zaliczamy: migracje międzywojewódzkie - przemieszczenia ludności między dwoma województwami migracje wewnątrzwojewódzkie - przemieszczenia ludności wewnątrz tego samego województwa migracje międzypowiatowe - przemieszczenia ludności między dwoma różnymi powiatami migracje wewnątrzpowiatowe - przemieszczenia ludności w granicach tego samego powiatu W pierwszych latach po wojnie poza migracjami zagranicznymi odbywały się także masowe przemieszczenia ludności wewnątrz kraju. Główna fala migracji objęła zachodnią i północną Polskę. Po zakończeniu powojennych ruchów ludnościowych największa intensywność wewnętrznych migracji związana była z przemieszczeniami ze wsi do miast. Od 1956 roku nasiliły się migracje ze wsi do miast. W połowie lat 60-tych XX w. na skutek tych migracji wskaźnik urbanizacji przekroczył 50%, napływ w tym kierunku zaczął słabnąć pod koniec lat 70-tych XX w. Ruchy te związane były z przyczynami ekonomicznymi, a ściślej z pracą w przemyśle w rozwijających się miastach (np. pracę w GOP, COP).

Saldo migracji krajowych i zagranicznych w Polsce w latach 1945 - 2002 Saldo migracji na 1000 mieszkańców ujemne 0-1 1-2 2-4 4-10 dodatnie 0-1 1-2 2-4 4-10

Cechy migracji wewnętrznych Wśród migracji wewnętrznych przeważający kierunek stanowią migracje z miasta do miasta. Rocznie ten kierunek obejmuje ponad 80 tysięcy osób. Najmniejsza liczba ludności migruje ze wsi do innych terenów wiejskich. Saldo migracji w kierunku miasto -wieś jest dodatnie dla obszarów miejskich. Największa stopa imigracji i emigracji ludności obserwowana jest w województwach: mazowieckim, śląskim i wielkopolskim. Wynika to głównie z największej liczby zamieszkujących je ludności. Najczęściej migrują mieszkańcy województwa pomorskiego (12%), następnie: warmińsko-mazurskiego i lubuskiego (po 11,5%). Ludność województw centralnych i południowych, a zwłaszcza województwa świętokrzyskiego (8,4%) i łódzkiego (8,5%), migruje najsłabiej. W miastach największy odsetek imigrantów odnotowano na Lubelszczyźnie - 12,2%, najniższy zaś w województwie łódzkim - tylko 7,5%. Na wsiach wskaźnik ten miał najwyższą wartość w województwie lubuskim - 14,0%, najniższą natomiast na terenie województwa świętokrzyskiego - 8,1%. Średnia stopa odsetka imigrantów w miastach w Polsce wynosi 10,0%, a na wsi 10,7%. Przewaga kobiet w ludności migrującej (52%). Przewaga udziału ludności w wieku produkcyjnym (ok.68%). Ukierunkowanie migracyjne do roku 2000 do miast, współcześnie saldo migracji do miast ma wartość ujemną i wynosi -6,5 tys. Skutkiem migracji jest zwiększenie liczby mieszkańców województw: mazowieckiego, wielkopolskiego, śląskiego, pomorskiego, małopolskiego i lubuskiego, oraz widoczne zmniejszenie liczby ludności w województwach: podkarpackim, lubelskim, łódzkim, dolnośląskim.

Konsekwencje emigracji Negatywne Pozytywne odpływ wykwalifikowanych pracowników, naukowców, specjalistów polepszenie statusu materialnego rodzin emigrantów spadek liczby ludności rodzimej odciążenie rynku pracy i związany z tym spadek bezrobocia rozdzielenie rodzin napływ dewiz oderwanie emigrantów od rodzimej kultury wzrost importu dóbr, szczególnie luksusowych i zaawansowanych technologicznie niekorzystne zmiany w strukturze wieku i płci ludności rodzimej

Przyrost naturalny w Polsce Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna - odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji. Możemy zatem zapisać: PN = U – Z, gdzie U – liczba urodzeń żywych Z – liczba zgonów PN – przyrost naturalny  Przyrost naturalny wyrażany jest w wartościach rzeczywistych lub w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w promilach (‰). Co oznacza, że liczbę PN dzielimy przez liczbę żyjących osób w danym kraju. Z przyrostem ludności związane jest pojecie przyrostu rzeczywistego. Przyrost rzeczywisty to suma przyrostu naturalnego i salda migracji . Może on być ujemny i określamy go wzorem : Prz = U - Z + I - E gdzie U - liczba urodzin, Z - liczba zgonów, I - imigracja, E - emigracja. 

Współczynnik dzietności w Polsce w latach 1990-2007 Dzietność - w odniesieniu do populacji: liczba dzieci, przypadająca na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Za wiek rozrodczy przyjmowany jest okres płodności kobiety między 15 a 44 lub 15 a 49 rokiem życia. Rodność - jest to natężenie urodzeń w badanej zbiorowości, obejmującej osoby obojga płci, w określonym czasie. Współczynnik rodności wyraża stosunek liczby żywych urodzeń z badanej zbiorowości w określonym czasie do liczby ludności w połowie okresu lub do średniej liczby ludności. 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 miasta wieś ogółem 1991 1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Współczynnik dzietności w Polsce w latach 1990-2007

Przyrost naturalny Prosta zastępowalność pokoleń to jeden z rodzajów biologicznego odtwarzania populacji. Ma ona miejsce wówczas, gdy pokolenie rodziców jest zastępowane przez pokolenie dzieci w proporcji 1:1. Jest to możliwe ze wskaźnikiem dzietności 2,1. Wartość poniżej 2,1 prowadzi do reprodukcji zawężonej, czyli systematycznego spadku liczby ludności. Pomimo rosnącej liczby urodzeń - w dalszym ciągu poziom reprodukcji nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń, od 1989 r. utrzymuje się w Polsce okres głębokiej depresji urodzeniowej. W 2006 r. współczynnik dzietności wynosił 1,27, co oznacza wzrost (o 0,05 pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym był najniższy od ponad 50 lat. Dodatni przyrost rzeczywisty jest obserwowany drugi z kolei rok, przez jedenaście wcześniejszych lat liczba mieszkańców Polski zmniejszała się (w sumie o ok. 179 tys.). W dekadzie lat 2000-2009 ludność Polski zmniejszyła się o 90 tys. W 2009r. przyrost naturalny był dodatni - przede wszystkim w wyniku rosnącej liczby urodzeń - i wyniósł ponad 38 tys., przy przyroście rzeczywistym 37 tys. Przeciętnie, na każde 10 tys. ludności w 2009r. przybyło 10 osób (w 2008 roku - 9, a na początku bieżącego stulecia – prawie 10 osób). Dodatni przyrost naturalny odnotowywany jest czwarty z kolei rok; cztery wcześniejsze lata charakteryzowały się ubytkiem naturalnym, największy był w 2003r. - wynosił minus 14,1 tys. Współczynnik przyrostu naturalnego jest zdecydowanie wyższy na wsi. Największy przyrost miał miejsce w województwach: pomorskim, mazowieckim i wielkopolskim. Województwa, w których liczba ludności maleje najszybciej to: opolskie, łódzkie oraz śląskie.

Niże i wyże demograficzne Niż demograficzny – zmniejszenie się współczynnika urodzeń, podczas gdy współczynnik zgonów pozostaje na takim samym poziomie (Niż demograficzny lat 60-tych (kulminacja w 1969 rok) spowodowany wchodzeniem w wiek zawierania małżeństw nielicznych roczników czasu wojny). Wyż demograficzny - wzrost udziału młodej grupy wiekowej w ogólnej liczbie ludności wywołany zwiększeniem liczby urodzeń lub zmniejszeniem śmiertelności w tejże grupie wiekowej (Np. wyż demograficzny lat 70-tych (kulminacja w 1976 roku) - tzw. echo wyżu powojennego, gdy roczniki wyżu powojennego wchodziły w wiek zawierania małżeństw; wyż demograficzny 1983 roku - urodziło się w naszym kraju ponad 723 tysiące dzieci). Wyż kompensacyjny - szybki, niekontrolowany wzrost liczby urodzeń na danym terenie, spowodowany dążeniem społeczeństwa do wyrównania strat wojennych (W Polsce w 1956 roku przyrost naturalny wyniósł 19,6 promili.).

Bilans ludności Polski w wybranych latach Przyrost rzeczywisty ogółem Przyrost naturalny Urodzenia żywe zgony Saldo migracji zagranicznych W tysiącach 1945-2008 +14967,2 17063,3 36926,9 19863,6 - 2096,1 1986-1990 +905,0 1041,1 2936,2 1895,1 —136,1 1991-1995 +426,2 506,4 2466,9 1960,5 —80,2 1996-2000 +34,5 106,4 1996,8 1890,4 —71,9 2001-2005 —96,8 - 26,1 1793,6 1819,7 —70,7 2005 —16,8 —3,9 364,4 368,3 —12,9 2006 —31,6 4,5 374,2 369,7 —36,1 2007 —9,8 10,7 387,9 377,2 —20,5 2008 +20,2 35,1 414,5 379,4 —14,9

Główne czynniki mające wpływ na ujemny przyrost naturalny Zmniejszanie liczby urodzeń ostatniej dekady XX w. związane jest jest m.in. z: konsumpcyjnym modelem życia rosnącymi aspiracjami zawodowymi kobiet wydłużonym przeciętnym okresem edukacji zmniejszająca się liczba małżeństw zawieranych przez 20-24 latków średni wiek kobiet rodzących dzieci wydłuża się ( do 1997 roku był to wiek 20-24 lata, obecnie dzieci rodzą 25-29 latki) wysokim poziom bezrobocia trudną sytuacją finansową i mieszkaniową wielu małżeństw bezpłodność Utrzymująca się na wysokim poziomie liczba zgonów (ok. 370-380 tysięcy rocznie). Systematycznie malejąca liczba urodzeń ma obecnie największy wpływ na spadek przyrostu naturalnego. W 2002 roku współczynnik urodzeń wyniósł ok. 9,3 promili, a wskaźnik zgonów 9,4 promili, co zadecydowało – pierwszy raz po II wojnie światowej o ujemnym przyroście naturalnym w Polsce.