Szkoła wobec wyzwań edukacji międzykulturowej RODN „WOM” w Katowicach Krystyna Dyba RODN „WOM” w Katowicach Katowice, 2.03.2005 r.

Czym jest edukacja wielokulturowa i międzykulturowa? Aktualność edukacji międzykulturowej we współczesnym świecie. Dlaczego polskiej szkole potrzebny jest międzykulturowy dialog? Nauczyciele i szkoła wobec dialogu kultur.

1.1. Czym jest edukacja wielokultorowa i międzykulturowa? Zakres znaczeniowy terminów: wielokulturowość (multiculturalism) – z języka łacińskiego multus znaczy liczny, wiele; międzykulturowość (interculturalism) – z j. łac. inter oznacza między. Porównując te dwa terminy można stwierdzić iż człon inter oznacza relacje między podmiotami a multi różnorodność.

1.1.Czym jest edukacja wielokulturowa i międzykulturowa?          Edukacja wielokulturowa służy przybliżaniu uczniom wielu różnych kultur, by przełamywać etnocentryczny sposób myślenia, stereotypy i uprzedzenia.          Edukacja miedzykulturowa sugeruje nową jakość, możliwość spotkania się wielu kultur, akceptację różnic, współpracę i współistnienie.

Etapy etnorelatywistyczne 1.2 Model rozwoju wrażliwości międzykulturowej Miltona J. Bennetta (1993) Etapy etnocentryczne 1.Zaprzeczenie Izolacja Separacja   2.Obrona Oczernianie Wyższość Odwrócenie 3.Minimalizacja Fizyczny uniwersalizm Trascendentalny uniwersalizm Etapy etnorelatywistyczne 4.Akceptacja Respektowanie różnic w zachowaniu Respektowanie różnic w wartościach 5.Adaptacja Empatia Pluralizm 6.Integracja Ocena kontekstowa Konstruktywna marginalność Źródo: Uczenie się międzykulturowe, Rada Europy i Komisja Europejska, Strasburg 2000, wyd. polskie – Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa, s. 29.

Model kultury jako góry lodowej. 1.3 Etnocentryzm oznacza postrzeganie swej kultury jako lepszej i poniżanie innych kultur. Taka postawa jest bardzo typowa w stosunkach mniejszość-większość oraz wobec młodzieży z grup mniejszościowych; może być źródłem konfliktów między jednostkami. Wszystkie definicje etnocentryzmu akcentują jedność postaw pozytywnych wobec kultury własnej (grupy religijnej, rasowej, etnicznej, regionalnej) natomiast w stosunku do innych kultur postawy te mogą być negatywne. Rozwijanie wrażliwości międzykulturowej oznacza uczenie się tego, jak rozpoznawać i radzić sobie z różnicami między kulturami. Im mniej mamy wiedzy o własnej kulturze tym mniej chętniej poznajemy inne kultury i częściej traktujemy je jako zagrożenie. Kulturę określić można jako „oprogramowanie”, którego ludzie używają w codziennym życiu. Obejmuje normy, wartości, zwyczaje i języki Kultura stale ewoluuje i wzbogaca się w miarę jak człowiek zyskuje orientację w swym środowisku.  Model kultury jako góry lodowej.

1.4 Czym jest uczenie się międzykulturowe? Pojęcie to oznacza „uczenie się o tym, jak postrzegamy innych ludzi, którzy bardzo się różnią od nas. Dotyczy nas. Dotyczy naszych znajomych i przyjaciół oraz tego, jak działamy razem, aby zbudować społeczność, w której panuje sprawiedliwość. Dotyczy więzi, jakie mogą stworzyć między sobą społeczności, aby promować równość, solidarność i szanse dla wszystkich. Pogłębia szacunek i promuje godność w stosunkach między kulturami, zwłaszcza gdy część z nich należy do mniejszości, a pozostałe stanowią większość”. Źródło: Uczenie się międzykulturowe... , s.97

2. Aktualność edukacji miedzykulturowej we współczesnym świecie. Początki edukacji wielokulturowej w USA, Kanadzie, Australii w okresie międzywojennym (społeczeństwa tych państw kształtowały się z wielu narodowości). Europa Zachodnia po II wojnie światowej. Niemcy Zachodnie w latach 60-ych XX wieku - narodziny pedagogiki międzykulturowej. Edukacja wielo i międzykulturowa to odpowiedź na wyzwania współczesnego świata.

2.1 Tekst plakatu wiszącego na murach Berlina wiosną 1994 r. Twój Chrystus – Żydem; Twoje auto – Japończykiem; Twoja pizza – włoska; Twoja demokracja – grecka; Twoja kawa – brazylijska; Twój urlop – turecki; Twoje liczby – arabskie; Twoje pismo – łacińskie; I tylko Twój sąsiad – cudzoziemcem.  Cyt. za: M. S. Szymański „Od pedagogiki dla cudzoziemców do pedagogiki międzykulturowej w Republice Federalnej Niemiec”, w: Edukacja międzykulturowa w kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów, red. J. Niktorowicz, Białystok 1995, s. 89.

2.2 Edukacja wielo i międzykulturowa w świetle międzynarodowych unormowań prawnych i przedsięwzięć edukacyjnych.   ·       Europejska Konwencja Praw Człowieka - Rada Europy,1950 r. ·       Deklaracja Wiedeńska-Rada Europy, 1993 r. ·  Europejska Kampania Młodzieży Przeciwko Rasizmowi, Ksenofobii, Antysemityzmowi, Nietolerancji „Każdy inny, wszyscy równi”- Rada Europy, 1994-1996. ·       Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych- Rada Europy,1994 r. ·   Europejska konferencja przeciwko rasizmowi „Wszyscy różni, wszyscy równi: od zasady do praktyki”- Deklaracja Polityczna- Rada Europy, 2000 r. ·   „Deklaracja krakowska”- Deklaracja europejskich ministrów edukacji Polityka edukacyjna na rzecz demokracji obywatelskiej i spójności społecznej; wyzwania i strategia dla Europy- Rada Europy, 2000 r. ·       Raporty Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI- 1994 )- Rada Europy 1996, 1999. ·       Biała Księga Komisji Europejskiej - Nowe impulsy dla młodzieży europejskiej - Unia Europejska, 2000 r. ·       Deklaracja o Różnorodności Kulturowe – 2001 r. ·       Edukacja w Europie różne systemy kształcenia i szkolenia - wspólne cele do roku 2010 - Unia Europejska, 2002. Deklaracja Ateńska „Edukacja międzykulturowa: zarządzanie różnorodnością, wzmacnianie demokracji – Rada Europy, 2003 r.   

3. Dlaczego w polskiej szkole potrzebne jest międzykulturowe uczenie się? Czy jesteśmy tolerancyjni? „Inni” w opinii uczniów Czy sprostamy standardom europejskim? Czy wychowujemy i kształcimy naszych uczniów tak by w przyszłości, świadomi własnej, niepowtarzalnej tożsamości, byli otwarci na różnorodność kultur?

4. Nauczyciele i szkoła wobec potrzeb dialogu kultur. Czy jesteśmy przygotowani by sprostać wyzwaniom edukacji międzykulturowej? jaka jest nasza wiedza o dziedzictwie kulturowym regionu i o innych kulturach? jakie są nasze kompetencje komunikacyjne? czy jesteśmy świadomi moralnej odpowiedzialności za wychowanie i przygotowanie uczniów do życia w wielokulturowych świecie?

4.1. Główne zasady dialogu (wg Mariana Eckerta) 1.     Staraj się doprowadzić dzieci i grupy młodzieży o odmiennych cechach kulturowych do nawiązania trwałych i częstych kontaktów. 2.     Posiadaj przemyślaną koncepcję rozmowy, ideę ,temat i bądź zawsze dobrze przygotowany. 3.     Miej zawsze chęć rozumienia odmiennych poglądów i przyjmij postawę negocjacyjną. 4.     Zatroszcz się o precyzję języka i logikę, aby uniknąć zakłóceń w komunikacji i nieporozumień semantycznych. 5.     Wczuwaj się w intencję partnera, jego sposób myślenia i artykulacji, których źródłem zwykle nie jest zła wola lecz odmienność metodologii. 6.     Zachowaj postawę samokrytyczną, nie bój się odsłonić własnych słabości, okazuj gotowość do uznania racji partnerów i do ustępstw. 7.     Zrezygnuj z chęci osiągnięcia zwycięstwa, dialog to nie bitwa, to okazja do poszerzenia obszaru dobra i prawdy, tu nawet przegrana debata ma sens, skłania do pogłębienia refleksji. 8.     Opanuj własną nadwrażliwość i skłonność do obrażania się. 9.     Dbaj o kulturę rozmowy, styl, okaż tolerancję i szacunek dla partnera. 10. Pamiętaj, że celem dialogu jest dojście do kompromisu, w którym partnerzy budują poszerzone pole dla porozumienia, nie tracąc własnej tożsamości.

4.2. Główne zagrożenia dialogu Upraszczanie, redukowanie wszelkich zjawisk do prostej opozycji: „dobre - złe”, „prawdziwe-fałszywe”, „przyjaciel-wróg” itd. Zniekształcanie wypowiedzi wychowanków, dyskredytowanie oponentów i zarzucanie im głębokich przewinień: kłamstwa, nieuczciwości, oszukaństwa. Manipulacja, zawłaszczenie i operowanie wartościami uznawanymi za przeważające ( np. narodowymi, katolickimi ) w społeczeństwie tak, aby je instrumentalnie wykorzystać dla własnych celów. Pozorowanie jednomyślności, czyli takie przedstawienie własnego punktu widzenia jakby był on powszechnie akceptowany, uznawany przez autorytety, „jedynie słuszny”. Orkiestracja, powtarzanie bez końca jakiegoś przekazu, ewentualnie w różnych wariantach, aż zostanie on przyjęty jako oczywisty.

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? „Powrót Nadziei” Krzysztof Jackowski

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? I. Krajobraz kulturowy, otoczenie, przestrzeń religijna jako wyznaczniki naszej tożsamości 1. Każde miejsce opowiada swoją historię czyli rzecz o dziedzictwie kulturowym mojej rodziny, miejscowości 2. Wędrówki po miejscach symbolicznych i mitycznych regionu 3. Pamiętajmy o ogrodach przyroda wokół nas 4. Jakie zabytki z Górnego Śląska wpisałbyś na światowa listę UNESCO?

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? I. Krajobraz kulturowy, otoczenie, przestrzeń religijna jako wyznaczniki naszej tożsamości 5. Chrońmy zabytki techniki dzieła ludzkich umysłów i rąk 6. Odkrywamy tajemnice śląskich zamków i pałaców 7. Krajobraz kulturowy polityką kształtowany

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? II. Mieszkańcy tej ziemi 1. Żywoty niepokornych ludzi tej ziemi – ks. Jan Dzierżon 2. Górnośląskie rody, ich rodowody, siedziby, działania 3. Juliusz Roger i jego dzieło 4. Dzieło Matki Ewy z Miechowic

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? II. Mieszkańcy tej ziemi                                                                                               Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? II. Mieszkańcy tej ziemi 5. Ślązacy poza swoją ojcowizną: w Teksasie, na Wschodzie i Zachodzie 6. Dziedzictwo Śląskich Żydów 7. Spod Góry Ararat do Polski i na Śląsk śladami dziedzictwa kulturowego potomków Noego

Jakie są źródła, korzenie naszej tożsamości? III. Śląsk dla Polski i Europy 1. Dominikański szlak kulturowy św. Jacka w Europie 2. Krater na Wenus nazwany imieniem Marii Cunitz

3. Wynalazcy ze Śląska 4. Śląscy Nobliści Vincenz Priessnitz Oscar Troplowitz 4. Śląscy Nobliści Kurt Adler Otto Stern

5. Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata Henryk Sławik 6. Uniwersalne wartości muzyki H. M. Góreckiego i W. Kilara

Dziękuję Krystyna Dyba kdyba@womkat.edu.pl