Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

KREW I CHOROBY UKŁADU KRWIONOŚNEGO

Spis treści: Rola krwi. Skład krwi. Osocze. Erytrocyty. Leukocyty. Trombocyty. Grupy krwi. Transfuzja krwi. Choroby krwi. Krwotoki. Choroby układu krwionośnego. Główne przyczyny chorób układu krwionośnego. Profilaktyka chorób układu krążenia. Bibliografia i netografia.

Rola krwi. Transport gazów (tlen, dwutlenek węgla), Transport substancji odżywczych, Transport produktów przemiany materii, Transport substancji wytwarzanych przez organizm np. hormonów, Ochrona organizmu przed zarazkami, Termoregulacja – utrzymywanie stałej ciepłoty ciała, Zasklepianie ran w razie przerwania naczynia krwionośnego – krzepnięcie krwi.

2. Skład krwi. KREW SKŁADNIKI MORFOTYCZNE OSOCZE ERYTROCYTY (CZERWONE CIAŁKA KRWI) LEUKOCYTY (BIAŁE CIAŁKA KREWI) TROMBOCYTY (PŁYTKI KRWI) Krew jest rodzajem tkanki łącznej. Jest to tkanka płynna. W organizmie dorosłego człowieka jest około 5 – 5,5 l krwi, co stanowi 7% masy ciała.

3. Osocze. Jest to żółtawy płyn, w którym znajdują się komórki krwi. W skład osocza wchodzi: woda (90 -92%), związki organiczne: białka (fibrynogen, ciała odpornościowe), tłuszcze, węglowodany (glukoza), witaminy, hormony, sole mineralne: sodu, potasu, wapnia magnezu, żelaza chloru, fosforu, jodu, gazy: tlen, dwutlenek węgla, azot produkty przemiany materii.

4. Erytrocyty. Erytrocyty (krwinki czerwone, czerwone ciałka krwi) mają kształt dwuwklęsłego krążka. Są pozbawione jąder komórkowych. Zawierają hemoglobinę (Hb) – czerwony barwnik. Jest to białko zawierające żelazo. Hemoglobina jest przenośnikiem gazów, głównie tlenu. Dwutlenek węgla w dużych ilościach jest transportowany przez osocze. Czerwone krwinki produkowane są w czerwonym szpiku kostnym. Żyją około 120 dni. Stare erytrocyty niszczone są w śledzionie. W 1 mm3 krwi znajduje się od 4,8 do 5, 7 mln erytrocytów u dorosłego mężczyzny i 4,3 – 5,5 mln u kobiety.

5. Leukocyty. Krwinki białe, białe ciałka krwi – są większe od erytrocytów. Posiadają jądro komórkowe. Występują różne rodzaje leukocytów wyspecjalizowane do zwalczania zarazków. Niektóre rodzaje powstają w szpiku kostnym inne w węzłach chłonnych (limfocyty). Potrafią się poruszać ruchem pełzakowatym; mogą opuszczać naczynia krwionośne i przechodzić do układu limfatycznego. Ilość białych ciałek gwałtownie rośnie w stanach zapalnych organizmu. U dorosłego człowieka jest ich od 4000 do 9000 w mm3 krwi.

6. Trombocyty. Płytki krwi mają nieokreślony kształt. Są mniejsze od leukocytów, bez jąder. Powstają w szpiku kostnym. Odgrywają zasadniczą rolę w procesie krzepnięcia krwi. Krzepnięcie krwi jest to złożony proces reakcji enzymatycznych polegający na przemianie rozpuszczonego w osoczu białka - fibrynogenu w włóknistą nierozpuszczalna postać – fibrynę. Nitki fibryny tworzą „siatkę”, w którą wpadają krwinki i w ten sposób w miejscu zranienia tworzy się skrzep. Po pewnym czasie następuje obkurczenie rany, a skrzep zamienia się w strup. W procesie krzepnięcia istotną rolę odgrywają jony wapnia oraz witamina K. W 1 mm3 krwi znajduje się od 150 tysięcy do 450 tysięcy trombocytów.

7. Grupy krwi. Grupę krwi człowieka określa się na podstawie obecności lub braku swoistego białka na powierzchni erytrocytów. Wyróżniono dwa rodzaje takich białek: antygen A i antygen B. Oprócz 4 podstawowych grup krwi na podstawie szczegółowych badań wyróżnia się kilka podgrup np. A1. Dodatkowo wyróżnia się obecność lub brak białka zwanego czynnikiem Rh. Jeżeli to białko występuje na powierzchni erytrocytów określamy krew jako Rh+, jeśli go brak Rh-. 85% populacji ludzkiej posiada czynnik Rh, a tylko 15% ma krew Rh-. GRUPA KRWI ANTYGEN A ANTYGEN B A + - B AB O

8. Transfuzja krwi. Transfuzja krwi jest to przetoczenie krwi od dawcy do biorcy. Przetaczana krew musi być zgodna immunologicznie. Jeśli przetoczymy krew niezgodną, to organizm biorcy rozpozna antygeny krwi jako ciała obce i będzie je zwalczał. W celu ustalenia zgodności grup krwi wykonuje się próby krzyżowe. Polega ona na mieszaniu krwi dawcy i biorcy. Test wykonuje się dwukrotnie: miesza się krew dawcy z osoczem biorcy, a następnie krew biorcy z osoczem dawcy. Najlepiej jest przetaczać krew tej samej grupy i takim samym czynnikiem Rh. Przetoczenie krwi jest niejednokrotnie zabiegiem ratującym życie np. ofiarom wypadków. Dlatego też zapasy krwi różnych grup gromadzi się i przechowuje w „bankach krwi”.

Tabele ilustrują możliwość przetaczania krwi od dawców z różnymi grupami krwi. Najlepszym dawcą jest człowiek z grupą krwi 0, a najlepszym biorcą z grupą krwi AB. KREW DAWCY KREW BIORCY A B AB + - O KREW DAWCY KREW BIORCY Rh+ Rh- + -

9. Choroby krwi. Hemofilia (krwawiączka) – jest to dziedziczna choroba polegająca na braku krzepliwości krwi. Objawia się silnymi, trudnymi do opanowania krwotokami, nawet przy niewielkich zranieniach. Białaczka – jest to nowotworowa choroba szpiku kostnego i węzłów chłonnych. W krwi chorego jest mało erytrocytów natomiast leukocyty mnożą się nadmiernie. Białaczka prowadzi do anemii, nieprawidłowej krzepliwości, występuje zwiększona podatność na zakażenia. Przy ostrej białaczce jedyną metodą leczenia może być przeszczep szpiku kostnego. Anemia (niedokrwistość) – jest to choroba wywołana zbyt małą ilością hemoglobiny i czerwonych krwinek we krwi. Objawami są: osłabienie, zmęczenie, bladość skóry, błon śluzowych i spojówki oka.

10. Krwotoki. Krwotok jest to wydostawanie się krwi poza naczynia krwionośne lub serce spowodowane przerwaniem ich ścian. Pierwsza pomoc przy krwotokach polega na: zatamowaniu krwawienia poprzez założenie opatrunku uciskowego w miejscu krwawienia (zdjęcie), założeniu jałowego opatrunku aby zapobiec zakażeniu rany, jeśli zranienie dotyczy kończyny należy unieść ją do góry (zmniejsza to obrzęk), odtransportowanie chorego do lekarza lub wezwanie pogotowia ratunkowego.

Krwotoki dzielimy na: Żylne – wypływająca krew jest ciemnoczerwona, płynie wolno i jednostajnie. Tętnicze – wypływająca krew jest jasnoczerwona, wypływa pulsująco. a b W przypadku krwotoku z nosa należy przyjąć pozycję siedzącą, głowę lekko pochylić do przodu. Na nos, czoło i kark przyłożyć zimny okład. Jednocześnie delikatnie ucisnąć palcami skrzydełka nosa.

11. Choroby układu krwionośnego. Choroby układu krążenia zaliczane są do chorób cywilizacyjnych, czyli związanych z rozwojem naszej cywilizacji (zmiana trybu życia, sposobu odżywiania, form wypoczynku, stanu środowiska naturalnego). Do najczęściej spotykanych należą: miażdżyca naczyń, choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze. We wszystkich rozwiniętych krajach choroby krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów bądź inwalidztwa. Obniża się także granica wieku występowania tych chorób.

Miażdżyca (arterioskleroza) jest to stan chorobowy wywołany zwężonymi naczyniami krwionośnymi. Tłuszcz, a szczególnie cholesterol odkłada się w ścianach tętnic. Tłuszcz wiąże wapń co powoduje tworzenie się złogów i stopniowe zwężanie się światła tętnic. Utrudnia to dostarczanie przez krew tlenu i składników odżywczych. Zmiany miażdżycowe dotyczą głównie tętnic mózgowych, wieńcowych i aorty. Miażdżyca może prowadzić do uszkodzeń mózgu (udar mózgu), wylewów krwi do mózgu, zawału serca.

Choroba wieńcowa jest to niedokrwienie mięśnia sercowego spowodowane zatykaniem tętnic wieńcowych. Jest ona najczęstszą przyczyną zawału serca. Zablokowanie jednej z tętnic wieńcowych skrzepem powoduje zawał – czyli martwicę fragmentu mięśnia sercowego (schemat) zaopatrywaną przez tę tętnicę. W zależności od tego ile tętnic wieńcowych uległo zatkaniu zawał może być mniej lub bardziej rozległy. Nadciśnienie tętnicze jest to zwiększone ciśnienie krwi spowodowane najczęściej złogami cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Ciśnienie krwi podnosi również nikotyna, kofeina, alkohol i nadmiar soli w pożywieniu. Może to prowadzić do pęknięć naczyń krwionośnych i wewnętrznych wylewów.

12. Główne przyczyny chorób układu krwionośnego: nieprawidłowe odżywianie się – nadmierne spożywanie tłuszczów zwierzęcych i cholesterolu (jaja, tłuste mięso), otyłość, siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna, używki – palenie czynne i bierne, alkohol, stres, uwarunkowania dziedziczne, choroby np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.

13. Profilaktyka chorób układu krążenia: prawidłowa dieta: zastępowanie tłuszczów zwierzęcych roślinnymi, spożywanie większej ilości pokarmów pochodzenia roślinnego szczególnie owoców, warzyw, roślin strączkowych, kasz, chleba razowego, unikanie soli, zwiększenie aktywności fizycznej, co przyczyni się do: rozszerzenia naczyń krwionośnych, obniżenia poziomu tłuszczów w organizmie, obniżenia ciśnienia krwi, wydajniejszej pracy serca i całego układu krążenia, nie palić papierosów, nie pić alkoholu, regularnie kontrolować stan zdrowia (ciśnienie krwi, poziom cholesterolu).

14. Bibliografia i netografia: Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga, Wydawnictwo Nowa Era, Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwo ABC, Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL, Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak, Villee C. A.:Biologia, PWRiL, www.wikipedia.pl, www.encyklopedia.interia.pl www.wiem.onet.pl