Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu Dr Ewa Habzda-Siwek Katedra Kryminologii UJ
Wykład: „Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu” Wykład specjalizacyjny (ECTS-4) Cel wykładu uzupełnienie/ rozszerzenie podstawowego kursu kryminologii przybliżenie studentom warsztatu kryminologicznego: analiza i interpretacja statystyk przestępczości, studium przypadku, opis przestępczości w oparciu o badania kryminologiczne, weryfikacja hipotez badawczych
Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu; semestr letni 2013/14 Prawo stacjonarne (30h): środa, godz. 11.30 – 13.00, s. 223, ul. Olszewskiego 2 Prawo niestacjonarne (21h) piątek, godz.10.45 – 13.15, s.219, ul. Olszewskiego 2 zakres egzaminu taki sam!
Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu Wykłady dla studiów niestacjonarnych w terminach zjazdów tj. 7 marca 2014, 21 marca 2014, 4 kwietnia 2014, 25 kwietnia 2014, 16 maja 2014, 30 maja 2014 oraz 13 czerwca 2014
Terminy egzaminów 2013/14: Terminy egzaminów (sesyjne): 17 czerwca 2014 r. wtorek, g.9.00, s.316 23 czerwca 2014 r. poniedziałek, g.9.00, s.316 26 czerwca 2014 r. czwartek, g.9.00, s.316 8 września 2014 r. poniedziałek, g.9.00, s.316 Egzaminy przedterminowe: 4 lub 11 czerwca: godz. 13.00, sala 223 13 czerwca 2014: godz. 12, sala 223
Warunki zaliczenia: - uczestnictwo w wykładzie - uczestnictwo w wykładzie - zaliczenie egzaminu końcowego Fakultatywnie: -zapoznanie z pracą Aresztu Śledczego -zapoznanie z pracą Oddziału Psychiatrii Sądowej Szpitala im.Babińskiego)
Egzamin Zakres egzaminu: - wykład - materiały udostępnione (slajdy, tabele) Forma egzaminu: test jednokrotnego wyboru: 30 pytań, próg zaliczenia 60 % Punktacja: 18 – 20 pkt = dst 21 - 23 pkt = +dst 24 - 25 pkt = db 26 - 27 pkt = +db 28 - 30 pkt = bdb
Kontakt z wykładowcą Dyżury: Środa: godz. 13.00 – 14.00 Piątek (w terminach zjazdów): godz. 10.15 – 10.45, p.127, ul. Olszewskiego 2 Mail: ewa.habzda-siwek@uj.edu.pl
Literatura do wykładu (uzupełniająca): K. Badźmirowska-Masłowska. Młodociani zabójcy, Zakamycze, Kraków 2000 J. Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski: Kryminologia, Wyd. Arche, Gdańsk 1999 J. Brzezińska: Dzieciobójstwo. Aspekty prawne i etyczne, Monografie Lex, 2013 J.K. Gierowski: Motywacja zabójstw, Wyd. UJ 1989 J.K. Gierowski (red): Zabójcy i ich ofiary, Wyd. IES, Kraków 2002 J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki, Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające: zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, wyd. C.H.Beck, Warszawa 2013 J. Gilligan, Wstyd i przemoc, Media Rodzina 2001, s. 70-100
Literatura do wykładu c.d. R. Hare: Psychopaci są wśród nas, Wydawnictwo Znak , Kraków 2006 E. Habzda-Siwek: Kilka uwag o przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu z rozdziału XIX kodeksu karnego w oparciu o dane ze statystyk policyjnych, w: P.Kardas, T.Sroka, W.Wróbel (red.): Państwo prawa i prawo karne. Księga Jubileuszowa Profesora Andrzeja Zolla, Wydawnictwo UJ i Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s.1109-1132. M.Grzyb, E. Habzda-Siwek, Płeć a przestępczość. O problemie dysproporcji płci wśród sprawców przestępstw z użyciem przemocy, archiwum Kryminologii, t.XXXIII, w materiałach udostępnionych T. Jaśkiewicz-Obydzińska, E. Wach, Sprawczynie zabójstw, w: Zabójcy i ich ofiary, Kraków 2002
Literatura do wykładu c.d. M. Kowalczyk, Zabójcy i mordercy. Czynniki ryzyka i możliwości oddziaływań resocjalizacyjnych, Oficyna Impuls 2010 K. Krajewski, Bójki i pobicia. Analiza kryminologiczna, Kraków 1988, UJ. A. Księżopolska-Breś, Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w prawie polskim, Wolters Kluwer 2010. Z. Lasocik, Zabójca zawodowy i na zlecenie, Zakamycze, Kraków 2003 Z. Majchrzyk, Motywacje zabójczyń. Alkohol i przemoc w rodzinie., Warszawa 1995, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Z. Majchrzyk: Nieletni, młodociani i dorośli sprawcy zabójstw, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2001
Literatura do wykładu c.d. Z. Majchrzyk: Zabójczynie i zabójcy. Osobowość, motywy, uwarunkowania sytuacyjne. Analiza z perspektywy psychologicznego orzecznictwa sądowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2008 K. Marzec-Holka, Dzieciobójstwo, Bydgoszcz 2004, Wyd. Akad.Bydg., s.42-72 A. Moir, D.Jessel: Zbrodnia rodzi się w mózgu. Zagadka biologicznych uwarunkowań przestępczości, Książka i Wiedza 1998 K. Olszak : Bójka i pobicie. Aspekty wykrywacze i dowodowe, Oficyna a Wolters Kluwer business 2009. A.Siemaszko (red): Atlas przestępczości w Polsce 4, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009 M.Szwed, L.Wieczorek: Dzieciobójstwo. Od przepisu prawa do indywidualnego przypadku, Oficyna Wydawnicza „ Humanitas”, Sosnowiec 2009 A.Wolska, Model czynników ryzyka popełnienia zabójstwa, Wyd. Usz., Szczecin 2001
Wykład 1. Wprowadzenie w problematykę wykładu Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu: definicje, możliwe sposoby rozumienia (ujęcie prawnokarne i kryminologiczne) mala per se i mala prohibita zakres kryminalizacji w kodeksie karnym Systematyka rozdziału XIX kodeksu karnego (PPŻZ a przestępczość z użyciem przemocy >przemoc jako tło sytuacyjne i motywacyjne) Ciemna liczba przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
Wykład II. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu w statystykach kryminalnych - rozmiary i udział PPŻZ (przestępstw z r. XIX kk) w ogólnej strukturze przestępczości - dane ze statystyk policyjnych (rozmiary przestępczości stwierdzonej, wykrywalność) - dynamika przeciwko życiu i zdrowiu ogółem i w poszczególnych subkategoriach - współczynniki przestępczości ogółem i w poszczególnych kategoriach - podejrzani (kobiety/mężczyźni) o ppżz - skazani za ppżz
Wykład II. Przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu w statystykach kryminalnych c.d. Obraz statystyczny poszczególnych typów/kategorii przestępstw : zabójstwo (dokonane vs. usiłowane; zabójstwo kwalifikowane i uprzywilejowane) – art. 148 k.k. Dzieciobójstwo (art. 149 k.k.) uszczerbek na zdrowiu/ naruszenie czynności ciała ( art. 156 i 157 k.k.) przestępstwa ze skutkiem śmiertelnym jako kategoria statystyczna (m.in. Eurostat) udział w bójce lub pobiciu (art. 158 i 159 k.k.) Pozostałe przestępstwa z r. XIX k.k.
Wykład II cd. Struktura i dynamika przestępstw z rozdziału XIX kodeksu karnego (148- 162 kk) Sprawcy przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu - podejrzani (zróżnicowanie ze względu na płeć oraz wiek) Wykrywalność przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
Wykład III – V. Problematyka zabójstw (art.148 kk) Zabójstwo: - ujęcie prawnokarne - ujęcie kryminologiczne Typologia zabójstw: problemy definicyjne (zabójstwo a morderstwo) zabójstwa dokonane vs usiłowane zabójstwo "zwykłe" a kwalifikowane (“ciężkie”) (zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem) zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami ("w afekcie") – problemy kwalifikacyjne i orzecznicze
Problematyka zabójstw (art.148 kk) Fenomenologia zabójstw: zabójstwo w rodzinie zabójstwo z zazdrości zabójstwo tyrana domowego zabójstwa “na zlecenie” zabójstwa seryjne zabójstwa na tle seksualnym
Problematyka zabójstw (art.148 kk) Sprawcy zabójstw i ich ofiary: Przedstawienie wyników badań psychologicznych i kryminologicznych (Gierowski, Wolska, Majchrzyk) Psychologiczny portret sprawców zabójstwa (płeć, wiek, status społeczno-ekonomiczny (SSE), zmienne osobowościowe, środowisko wychowawcze, model rodziny) Motywacja sprawców zabójstw: typologia zabójców ze względu na dominujące motywy Sylwetka psychologiczna i psychospołeczna ofiar
Problematyka zabójstw (art.148 kk) Relacja sprawcy i ofiary (syndrom wyuczonej bezradności) Profilowanie - typowanie sylwetki psychologicznej sprawców zabójstw Nieletni sprawcy zabójstw Kobiety - sprawcy zabójstw Etiologia zabójstwa: problem motywacji Czynniki sytuacyjne jako tło motywacyjne zabójstw Rola alkoholu w etiologii zabójstwa
Wykład VI. Dzieciobójstwo (art.149 kk) Dzieciobójstwo jako fenomen społeczny Fenomenologia zjawiska Motywacja sprawczyń (na podstawie opinii psychologiczno-psychiatrycznych) Reakcja prawno karna na dzieciobójstwo: problemy orzecznicze Studium przypadku
Wykład VII -VIII Bójka i pobicie (art.158, 159 k.k.) Kwestie definicyjne (rozumienie potoczne i prawnokarne bójki i pobicia; problemy orzecznicze) Obraz statystyczny przestępstw z art. 158 i 159 kk (struktura, wskaźniki, dynamika,) Bójka i pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia (wykładnia pojęcia "niebezpieczne narzędzie" i “inny podobnie niebezpieczny przedmiot”)
Bójka i pobicie (art.158, 159 k.k.) Obraz fenomenologiczny bójek/pobić w świetle badań (Skarżyński, Krajewski, Olszak) czas i miejsce zdarzenia okoliczności zdarzenia (motywy) uczestnicy/ sprawcy bójek i pobić kontekst wpływu społecznego kontekst kulturowy Specyficzne formy bójek: "ustawki" Nieletni uczestnicy bójek i pobić Zjawisko „Happy slapping”
Wykład IX Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art.156, 157 i 157a kk) Przestępstwa z art.156, 157 i 157a kk - uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności ciała, rozstrój zdrowia - problemy orzecznicze Obraz statystyczny (struktura, dynamika) przestępstw z art. 156 i 157 kk
Pozostałe przestępstwa z rozdziału XIX kk Art. 160 i 161kk: narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka/ na zarażenie wirusem HIV lub chorobą zakaźną) (Casus Simone Mole'a) Art. 150 kk: zabójstwo eutanatyczne Art.151 kk: pomoc do samobójstwa Art. 152 – 154 kk: kryminalizacja przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy Art. 155 kk: nieumyślne spowodowanie śmierci
Wykład X. Sprawcy a ofiary przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu Perspektywa wiktymizacyjna "Wyrównanie szkody" w odniesieniu do przestępstw p-ko życiu i zdrowiu (Taeter-Opfer Vergleich) Czy kompensacja jest możliwa? - możliwości implementacji reguł sprawiedliwości naprawczej Problem relacji rodzinnych sprawcy i ofiary (VOR) Mediacja Status i rola ofiary w procesie karnym – aktualne problemy
Wykład XI - XII. Wybrane teorie (koncepcje) kryminologiczne wyjaśniające przestępczość przeciwko życiu i zdrowiu Model wieloczynnikowy zachowania człowieka (w tym przestępstwa) Koncepcje biologiczne (rola uszkodzeń mózgu, możliwości diagnostyczne fMRI) Ujęcie psychoanalityczne (J.Gilligan) Koncepcja osobowości nieprawidłowej, konstrukt psychopatii (H.Cleckley, R.Hare) Inne czynniki/ determinanty osobowościowe - renesans koncepcji H.J.Eysencka?
Koncepcje c.d. Nowe modele zachowania i teoretyczne koncepcje wyjaśniające (podejście integracyjne): ogólna teoria napięcia R. Agnew (Strain Theory of Delinquency) Koncepcje wyjaśniające zróżnicowane w aktywności przestępczej kobiet i mężczyzn (gendered theory of crime) - dyskusja o możliwościach wykorzystania tych teorii w wyjaśnianiu i zapobieganiu przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
XIII. Reakcja prawnokarna wobec sprawców przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu Zagadnienia kryminalno-polityczne Wymiar kary i możliwości indywidualizacji Konstrukcja ograniczenia i wyłączenia poczytalności w polskim prawie karnym Praktyka stosowania środków zabezpieczających Nadzwyczajne złagodzenie kary jako instrument indywidualizacji odpowiedzialności karnej Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Reakcja prawno-karna c.d. Programy resocjalizacyjne wobec sprawców przestępstw z użyciem przemocy Funkcjonowanie systemu terapeutycznego wykonania kary pozbawienia wolności Możliwości realizacji „therapeutic jurisprudence” Perspektywa salutogenetyczna w kryminologii (poczucie koherencji: A.Antonovsky)
Wykład XIV. Zapobieganie przestępstwom przeciwko życiu i zdrowiu Metody w ramach strategii destruktywnej i konstruktywnej Problem powrotności do przestępstwa w kontekście PPŻZ Zarządzanie ryzykiem (kwestionariusze oceniających ryzyko powrotności do przestępstwa/ ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa przez sprawcę niepoczytalnego/ dopuszczającego się przemocy (skala PCL- R: VRAG: Violence Risk Appraisal Guide):)