Zróżnicowanie kulturowe społeczeństwa jako element kształtujący współczesną jurysprudencję Anna Koropczuk doktorant w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

Współczesne społeczeństwo multikulturowe Definicje: w płaszczyźnie opisowej wskazuje na wielość kultur, jest stwierdzeniem faktu istnienia na określonym terytorium odmiennych kultur etnicznych, grup religijnych itp.; oznacza również politykę rządową zmierzającą do niwelacji napięć społecznych związanych z faktem wielokulturowości populacji; jest też nazwą pewnej doktryny, ruchu, nawet filozofii. Oznacza działania środowisk mniejszościowych skierowane na emancypację i pełniejszy udział różnych środowisk w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym kraju.

Stanowiska wobec wielokulturowości (klasyfikacja A. Szahaja) 1. Stanowisko fundamentalistyczne – negacja różnorodności, brak instytucji umożliwiających współwystępowanie zróżnicowanych kultur 2. Stanowisko konserwatywne – świadomość zróżnicowania, marginalizowanie problemu 3. Stanowisko umiarkowane – akceptacja odmienności, możliwość praktykowania , świadome działanie oparte na dostosowywaniu 4. Stanowisko idealizujące – podkreślające różnorodność, odrębność stanowi podstawową wartość, prymat mniejszości

Stanowisko umiarkowane, dlaczego? Dopuszcza zróżnicowanie kulturowe i swobodę w tym zakresie, Stanowisko oparte na asymilacji i podejściu ewolucyjnym nie rewolucyjnym, Nie odrywa się od podstawowych wartości w danym społeczeństwie, Zakłada współegzystencję zróżnicowanych grup kulturowych, Zróżnicowanie oparte na określonych regułach i instytucjach (w tym prawnych).

Kiedy pojawia się „punkt zapalny” w zróżnicowanym kulturowo społeczeństwie? W sytuacji, gdy kultura: 1) tworzy, 2) dopuszcza, 3) sanuje pewne zachowania podmiotów jako zachowania nie tylko prawnie/kulturowo dopuszczalne, ale prawnie/kulturowo nakazane lub też zabrania tych, które na danym terytorium są nakazane

Przykładowe sytuacje Ad. a) zabójstwo czy samobójstwo honorowe, Ad. b) noszenie Kirpanów, Ad. c) Romskie porwanie przyszłej żony. Co do zabronienia zachowań nakazanych – Amishe Ponadto: Sikhowie – problem noszenia kasków; Żydzi – operacje na sercu czy też problem przetaczania krwi;

Możliwe sposoby rozwiązań Obojętność – nie dostrzeganie problemu – współczesna wieża Babel Odrębne prawodawstwo – akceptacja wewnętrznego porządku określonych społeczności – co w sytuacji połączenia? Rozstrzyganie na gruncie prowadzonej polityki rządowej (społecznej, edukacyjnej, zdrowotnej) - zmienność Rozstrzyganie w ramach poszczególnych gałęzi prawnych – zróżnicowanie i niejednolitość Oparcie się na swobodnej ocenie sądu – wprowadzenie rozwiązania tylko na etapie jurysdykcyjnym Stworzenie odrębnych instytucji – obrona przez kulturę

Czym jest obrona przez kulturę? cultural defence to strategia argumentacyjna stosowana najczęściej w sądownictwie państw o systemie prawa common law w sprawach karnych, sprowadzająca się do próby wyłączenia lub umniejszenia odpowiedzialności oskarżonego a przeto jego obrony, z uwagi na określony imperatyw kulturowy. Pojawia się także na gruncie spraw cywilnych i administracyjnych – jako uzasadnienie dla dochodzonych praw i roszczeń. Wywodzona z podstawowego prawa – prawa do kultury.

Wnioski: Obrona przez kulturę jest jedną z ciekawszych instytucji wypracowanych na gruncie systemu common law, która zyskuje coraz większe uznanie w świecie prawa stanowionego – w szczególności we Francji, Szwecji, Niemczech. Stanowi interesującą próbę stworzenia ram dla funkcjonowania zróżnicowanego kulturowo społeczeństwa, działającego w ramach prawa. Oczywistym jest, że współczesna jurysprudencja musi uwzględniać czynnik kulturowy – działanie zdeterminowane imperatywem kulturowym jest bowiem niczym innym jak działaniem motywowanym określonymi wartościami, które często są akceptowane także przez „nasz” system prawa Sposób uwzględnienia zróżnicowanie kulturowego nie został jeszcze określony, ale obrona przez kulturę jawi się jako jeden z najmniej dotkliwych dla fundamentów znanego nam prawodawstwa sposobów jego uwzględnienia.

Dziękuję za uwagę, A.