OSOBOWOŚĆ ZAWODOWA Michał Białek TEORIA JOHNA HOLLANDA

John L. Holland, Ph. D. Badacz, praktyk doradca oraz nauczyciel akademicki Uniwersytetu Minnesota (USA) Among many theories trying to explain why people make certain professional choices one should single out the theory of trait and factors which stresses the interpersonal character of a professional career and the life style associated with it. The main representative of this theory is John L. Holland, an American psychologist who created a hexagonal model of adjustment between an individual’s personality and his or her environment (work environment). John Holland, in 1959, 1973, 1982, 1997 has proposed one of the most extensively studied and research theories of vocational choice. John L. Holland traces his interest in occupation choice theory back to his experience in the military as an induction interviewer between 1942 and 1946. He hypothesized at the time that people could be classified into relatively small number of types. His experience as a counselor at the University of Minnesota reinforced his belief.

KONCEPCJA OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ JOHNA HOLLANDA Realistyczny(R) Konwencjonalny(C) Badawczy(I) Artystyczny(A) Przedsiębiorczy(E) Społeczny(S)

MODEL HEKSAGONALNY – KORELACJE Realistyczny Konwencjonalny Badawczy Artystyczny Przedsiębiorczy Społeczny .40 .22 .51 .43 .43 .39 .39 .34 One of the uses of the hexagon is to show the psychological similarities across types. If the six-sided figure were drawn to the scale according to the strength of the correlations (degree of the similarities across types), it would be in fact misshapen polygon, not a hexagon. .51 .34 .48 .71 .55 .57 .65

ZAŁOŻENIE I Każda osoba posiada cechy każdego typu występujące hierarchicznie w malejącym natężeniu

TYP OSOBOWOŚCI REALISTYCZNY Preferowane zachowania posługiwanie się rzeczami, narzędziami, maszynami i zwierzętami Kompetencje kompetencje manualne mechaniczne, rolnicze, elektryczne, techniczne Słabe strony społeczne, oświatowe  Wizerunek samego siebie zdolności mechaniczne, sprawność fizyczna Wartości pieniądze, władza, status Cechy nietowarzyski, bezpośredni, uparty, jednostronny Zainteresowania zawodowe rośliny i zwierzęta, mechaniczne, ochronne przemysłowe Zawody inżynier mechanik, pilot helikoptera, projektant narzędzi, stolarz

TYP OSOBOWOŚCI BADAWCZY Preferowane zachowania badanie zjawisk: fizycznych, biologicznych, kulturowych Kompetencje kompetencje naukowe i matematyczne Słabe strony przywództwo, perswazja Wizerunek samego siebie zdolności intelektualne, szkolne, matematyczne i naukowe Wartości nauka Cechy analityczny, dociekliwy, niezależny, introspektywny, precyzyjny, racjonalny, chłodny Zainteresowania zawodowe naukowe Zawody biochemik, botanik, dentysta, chemik

TYP OSOBOWOŚCI ARTYSTYCZNY Preferowane zachowania posługiwanie się materiałem fizycznym, słownym i ludzkim w celu wytworzenia dzieł sztuki lub produkcji artystycznej Kompetencje kompetencje artystyczne: języki, sztuka, muzyka, teatr, pisarstwo Słabe strony biurowe Wizerunek samego siebie ekspresyjny, oryginalny, intuicyjny, introspektywny, niekonformistyczny, niezależny, „niepoukładany” Wartości estetyka Cechy niezorganizowany, ekspresyjny delikatny, oryginalny, niezależny, introspektywny Zainteresowania zawodowe artystyczne Zawody architekt, projektant wnętrz, projektant mody, autor scenariuszy

TYP OSOBOWOŚCI SPOŁECZNY Preferowane zachowania manipulowanie innymi w celu informowania, szkolenia, rozwoju, Kompetencje kompetencje międzyludzkie i oświatowe Słabe strony manualne i techniczne oraz zdolności naukowe Wizerunek samego siebie lubiący pomagać innym, rozumiejący innych, zdolności nauczania Wartości działalność społeczna i etyczna Cechy chętny do współpracy, przyjacielski, pomocny, dobry, pełen taktu, ciepły Zainteresowania zawodowe humanitarne, przywódcze - wpływanie na innych, usługi Zawody doradca zawodowy, dietetyk, pielęgniarka szkolna, dyrektor

TYP OSOBOWOŚCI PRZEDSIĘBIORCZY Preferowane zachowania manipulowanie innymi w celu osiągnięcia celów organizacji lub korzyści ekonomicznych Kompetencje kompetencje przywódcze, międzyludzkie, umiejętność perswazji Słabe strony naukowe Wizerunek samego siebie agresywny, lubiany, pewien siebie, towarzyski, zdolności krasomówcze Wartości osiągnięcia w dziedzinie polityki i gospodarki Cechy pełen ambicji, dominujący, ekstrawertyczny, rozmowny, optymistyczny Zainteresowania zawodowe przewodzenie, wpływanie na innych, sprzedaż Zawody prawnik, reprezentant handlowy, kucharz, kierownik

TYP OSOBOWOŚCI KONWENCJONALNY Preferowane zachowania manipulowanie danymi Kompetencje kompetencje biurowe, obliczeniowe Słabe strony artystyczne Wizerunek samego siebie konformistyczny, zorganizowany, zdolności urzędnicze i arytmetyczne Wartości osiągnięcia w biznesie Cechy zorganizowany, konformistyczny, wydajny, z kompleksami, rozważny, posłuszny Zainteresowania zawodowe szczegółowa praca biurowa Zawody stróż nocny, planista działalności gospodarczej, rachmistrz

NARZĘDZIA DO BADANIA TYPU OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ Kwestionariusz Preferencji zawodowych (KPZ) - 1953 Skale osobowości (6) Wymiary psychologiczne – samokontroli, męskości/kobiecości, statusu, nietypowości, ugodowości Zestaw do Samobadania (ZdS) – 1971 Zeszyt oceny – wymarzone zawody skale czynności (6), skale kompetencji (6) skale zawodowe (6) skale samooceny (12) Przewodnik po zawodach

ZAŁOŻENIE II Istnieje sześć typów środowisk pracy. Każde środowisko przyciąga konkretne typy osobowości

ZAŁOŻENIE III Ludzie poszukują takiego środowiska pracy, które umożliwia im realizacje własnych umiejętności, wyrażanie wartości, cech charakteru, preferowanych ról oraz będzie zgodne z ich postrzeganiem samego siebie Jeśli poszukiwanie środowiska nie kończy się powodzeniem, jednostka odczuwa konflikt i frustrację, ma niskie osiągnięcia i niską motywację do pracy

ŚRODOWISKO RELISTYCZNE Zachowania stosowanie zasad mechaniki: maszyny i narzędzia, zorientowane na rzeczy Promowany sposób postrzegania siebie zdolności mechaniczne Obraz świata prosty, namacalny, tradycyjny Nagradzane wartości dobra materialne, pieniądze, władza, własność Wzmacniane cechy nietowarzyski, bezpośredni, konformistyczny, uparty Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje realistyczne Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem prosty, bezpośredni, naturalny, metodyczny Zawody inżynier mechanik, projektant, rzeźnik, stolarz

ŚRODOWISKO BADAWCZE Zachowania Promowany sposób postrzegania siebie odkrywanie, zbieranie oraz analizowanie danych na temat świata przyrody i stosowanie odkryć naukowych Promowany sposób postrzegania siebie zdolności w nauce, matematyczne i naukowe Obraz świata złożony, abstrakcyjny, niezależny, oryginalny Nagradzane wartości wartości naukowe Wzmacniane cechy analityczny, dociekliwy, niezależny, badawczy, racjonalny, skromny Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje naukowe, osiągnięcia w nauce Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem racjonalny, analityczny Zawody biochemik, dentysta radiolog, gleboznawca

ŚRODOWISKO ARTYSTYCZNE Zachowania rysowanie, aktorstwo, śpiew, taniec, dekorowanie Promowany sposób postrzegania siebie ekspresyjny, oryginalny, intuicyjny, niekonformistyczny, niezależny, posiadający uzdolnienia artystyczne Obraz świata złożony, niezależny, niekonwencjonalne i elastyczne rozwiązania Nagradzane wartości wartości artystyczne Wzmacniane cechy niezorganizowany, emocjonalny, idealistyczny, pełen wyobraźni, niekonformistyczny, delikatny, introspektywny, ekspresyjny Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje artystyczne i osiągnięcia Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem emocjonalny, ekspresyjny, rozwiązania niekonwencjonalne Zawody projektant odzieży, kompozytor, architekt, projektant wnętrz, pisarz

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE Zachowania Promowany sposób postrzegania siebie pomaganie osobom z problemami psychicznymi, duchowymi, społecznymi, fizycznymi lub zawodowymi, usługi szpitalne Promowany sposób postrzegania siebie pomagający innym, rozumiejący innych, współpracujący z innymi i towarzyski Obraz świata elastyczne rozwiązania Nagradzane wartości wartości społeczne, etyczne Wzmacniane cechy chętny do współpracy, współczujący, pomocny, pełen taktu, ciepły Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje społeczne Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem przyjacielski, pomocny, chętny do współpracy Zawody doradca zawodowy, terapeuta, fizykoterapeuta, pielęgniarka szkolna

ŚRODOWISKO PRZEDSIĘBIORCZE Zachowania sprzedaż i kierowanie innymi Promowany sposób postrzegania siebie agresywny, lubiany, pewny siebie, towarzyski, mający zdolności krasomówcze i przywódcze Obraz świata postrzeganie świata w kategoriach władzy, statusu, odpowiedzialności, prosty i niezawodny Nagradzane wartości Pieniądze, władza, status Wzmacniane cechy pełen ambicji, energiczny, towarzyski, dominujący, ekstrawertyczny, rozmowny Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje przedsiębiorcze, osiągnięcia Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem dominujący, perswazyjny, apelujący, słowny Zawody reprezentant handlowy, kucharz, kierownik biura

ŚRODOWISKO KONWENCJONALNE Zachowania rozpoznanie danych, organizowanie lub obliczanie liczb Promowany sposób postrzegania siebie konformistyczny, zorganizowany, nieartystyczny, posiadający uzdolnienia urzędnicze Obraz świata konwencjonalny, konstruktywny, proste, niezawodne rozwiązania Nagradzane wartości pieniądze, konformizm, niezawodność Wzmacniane cechy ostrożny, konformistyczny, wydajny, zorganizowany, z kompleksami, posłuszny Pożądane kompetencje, osiągnięcia kompetencje konwencjonalne, osiągnięcia Wzmacniany styl radzenia sobie z problemem kontrolujący, konformistyczny, praktyczny Zawody planujący działalność gospodarczą, rachmistrz, sekretarka, inspektor

ZAŁOŻENIE IV Zachowanie jednostki jest determinowane interakcją jej osobowości i środowiska, w którym funkcjonuje – interakcja ta określona jest przez zbieżność, spójność, zróżnicowanie i tożsamość zawodową

ZAŁOŻENIE V Pracownik, którego osobowość podobna jest do konkretnego typu, wymaga określonego środowiska pracy. Istnieją cztery stopnie zbieżności: Najwyższy np.: typ realistyczny - środowisko realistyczne Drugi np.: typ realistyczny – środowisko badawcze i konwencjonalne Trzeci np.: typ realistyczny – środowisko artystyczne i przedsiębiorcze Czwarty np.: – typ realistyczny – środowisko społeczne

ZAŁOŻENIE VI Stopień związku wzajemnych elementów we wzorcu osobowości lub w modelach środowiska określa stopień spójności czyli zintegrowania zainteresowań, systemu wartości, cech charakteru, umiejętności, postrzegania świata. Może on być: Wysoki – np.: RB Średni – np.: RA Niski – np.: RS Wysoki stopień spójności wzorca osobowości pozwala przewidywać zachowania klienta Środowisko spójne stawia podobne wymagania dla obu typów w profilu

ZAŁOŻENIE VII Jasno zarysowany – wyróżniający się profil osobowości charakteryzuje się dużą dozą podobieństwa do jednego lub dwóch typów oraz niewielkim stopniem podobieństwa do innych typów Jasno zarysowane środowisko charakteryzuje się jednym typem pracownika

ZAŁOŻENIE VIII Osoba o wysokim poczuciu tożsamości ma jasny i stabilny obraz swoich celów, zainteresowań, osobowości i umiejętności