SZKOŁA sprzymierzeńcem w racjonalnym żywieniu dzieci i młodzieży

Źródła informacji Informacja NIK o wynikach kontroli realizacji zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej (2011) Stanowisko Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Zdrowia oraz Ministra Sportu i Turystyki w sprawie działań podejmowanych przez szkoły w zakresie zdrowego żywienia uczniów (2011) Karta Żywienia Dzieci i Młodzieży w Szkole (2007) „Wiem, co jem – sklepik szkolny” – Miasto Stołeczne Warszawa, 2011 „Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży” – red. M. Jarosz, IŻŻ Warszawa 2008

Podstawowe zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży szkolnej

osoby starsze kobiety w ciąży dzieci i młodzież w wieku 7-15 lat Do osób najbardziej wrażliwych na skutki nieprawidłowego żywienia należą: osoby starsze kobiety w ciąży dzieci i młodzież w wieku 7-15 lat

Wraz z rozpoczęciem nauki w szkole następuje pogorszenie sposobu odżywiania się dzieci. Zjawisko to nasila się z wiekiem. Wynika to m.in. z faktu, że częściej same decydują o wyborze żywności i sposobie żywienia, niewiele wiedząc o potrzebach organizmu i skutkach nieprawidłowego żywienia.

Gdzie szukać tych składników? Posiłki muszą dostarczyć odpowiednia ilość wszystkich niezbędnych składników pokarmowych: - węglowodany (główne źródło energii) - białka - tłuszcze - witaminy - składniki mineralne - woda - błonnik Gdzie szukać tych składników?

Przykładowy zestaw 3 porcji warzyw i 2 porcji owoców + + + + = 5 porcji warzyw i owoców dziennie www.5razywarzywaiowoce.pl

4-5 posiłków dziennie – najlepiej o stałych porach śniadanie, II śniadanie, obiad, kolacja śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja Przerwy między posiłkami nie dłuższe niż 3-4 godziny – konieczność spożywania posiłków w szkole (II śniadanie i/lub obiad)

Nieregularność posiłków, zbyt długie przerwy między posiłkami powodują: spadek poziomu glukozy we krwi  zmniejszenie wydolności fizycznej i umysłowej, obniżenie zdolności koncentracji, rozdrażnienie, gorsze samopoczucie, zmniejszenie odporności na stresy, a w konsekwencji osiąganie słabszych wyników w nauce, szybsze odkładanie się tkanki tłuszczowej  spożywanie tej samej objętości pożywienia w ramach 1-2 posiłków (zamiast 4-5)  otyłość, większe ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, miażdżycy, momenty głodu, które sprzyjają spożyciu produktów słodkich lub tłustych.

Co uczniowie jedzą w szkole?

Produkty przyniesione z domu Posiłki serwowane w stołówce szkolnej Produkty, które szkoła otrzymuje w ramach programów ARR Produkty kupione w automatach w szkole Produkty i potrawy kupione w sklepiku szkolnym

Drugie śniadania przyniesione z domu

Posiłek zjedzony w szkole: - wyrównuje straty energii - uzupełnia zasób składników pokarmowych - przywraca aktywność intelektualną ucznia - regeneruje siły. Drugie śniadanie powinno pokrywać 15-20% dobowego zapotrzebowania na energię

Przykłady drugich śniadań

Przykłady drugich śniadań

W czasie pobytu w szkole uczeń powinien wypić minimum 0,5 l płynów np. woda, sok, napój mleczny, herbata owocowa lub z cytryną

„Owocowe” nie zawsze „zdrowe” sok – produkt, w którym zawartość soku wynosi 100% nektar – rozcieńczony wodą sok (25-50%) z dodatkiem cukru napój owocowy – rozcieńczony wodą sok (3- 20%) z dodatkiem cukru, barwników, aromatów, konserwantów

NIEKTÓRE OBJAWY ODWODNIENIA ORGANIZMU uczucie osłabienia bóle i zawroty głowy skurcze i bóle mięśni zaburzenia widzenia zaburzenia mowy suchość w ustach zaburzenia funkcji poznawczych

NIEKTÓRE OBJAWY ODWODNIENIA ORGANIZMU nudności osłabienie odporności organizmu zaburzenia pracy serca zmiany ciśnienia krwi zaburzenia wydalania moczu

Rola szkoły Przekazywanie uczniom informacji, z jakich produktów powinno składać się wartościowe drugie śniadanie (edukacja żywieniowa) Częste przypominanie o znaczeniu drugiego śniadania dla zdrowia i dobrego samopoczucia Codzienne zachęcanie uczniów do zjadania drugiego śniadania podczas pobytu w szkole

Rola szkoły Zapewnienie uczniom godnych warunków do zjedzenia posiłku (odpowiednio długie przerwy między lekcjami, miejsce itp.) Zapewnienie uczniom dostępu do wody pitnej, ale nie odsyłanie ich do kranów w ubikacji szkolnej! Systematyczna edukacja żywieniowa rodziców i pracowników szkoły

Posiłki serwowane w stołówce szkolnej

funkcjonującą stołówkę posiada: 56% szkół podstawowych Według danych MEN funkcjonującą stołówkę posiada: 56% szkół podstawowych 54% szkół gimnazjalnych Odsetek uczniów korzystających ze stołówek: w szkołach podstawowych – ok. 9% w szkołach gimnazjalnych – ok. 5%

Rola szkoły Zapewnienie należytych warunków sanitarnych i organizacyjnych do spożywania posiłków (KŻiAF) Opracowywane i przygotowywane posiłków zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia (stanowisko MEN) Szkolenie personelu stołówek w zakresie racjonalnego żywienia dzieci i młodzieży

Sklepik szkolny/automaty spożywcze

Produkty o niskiej wartości odżywczej, które nie są zalecane w żywieniu dzieci i młodzieży oferowano: w 84 % szkół prowadzących sklepiki, w tym w 3 placówkach posiadających certyfikat Szkoły Promującej Zdrowie w 75% szkół posiadających automaty spożywcze (raport NIK)

(stanowisko MEN, MZ i MSiT) Należy umożliwić uczniom dostęp do produktów żywnościowych i napojów o najwyższych walorach zdrowotnych przez dobór asortymentu w sklepikach szkolnych zgodny z zasadami zdrowego żywienia – w tym ograniczyć produkty i napoje o dużej zawartości cukru, soli i tłuszczów (stanowisko MEN, MZ i MSiT)

Nie wolno podejmować decyzji o uruchomieniu automatów z żywnością lub otworzeniu sklepiku w szkole wyłącznie z pobudek komercyjnych!

Ceny produktów oferowanych w sklepiku nie powinny być wygórowane, zwłaszcza w przypadku produktów zalecanych w żywieniu dzieci i młodzieży

Rola sklepiku szkolnego Uzupełnienie potrzeb żywieniowych uczniów po umiarkowanych cenach Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych uczniów Edukacja żywieniowa i konsumencka uczniów

Kto może prowadzić sklepik szkolny? SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ AJENTA: Daje możliwość zdobycia przez szkołę dodatkowych funduszy (czynsz), które mogą i powinny być przeznaczone na potrzeby szkoły SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ UCZNIÓW: Daje możliwość zdobycia praktycznych umiejętności w dziedzinie przedsiębiorczości, kształtuje nawyki gospodarności i oszczędzania, kształtuje umiejętność zespołowego działania, kształtuje nawyki higieniczne. SKLEPIK PROWADZONY PRZEZ RODZICÓW: Pozwala na zwiększenie roli i udziału rodziców w życiu szkoły, daje rodzicom wpływ na asortyment produktów sprzedawanych dzieciom.

Dyrektor szkoły w umowie najmu może tak określić obowiązki podmiotu prowadzącego sklepik, że będzie on zobowiązany do: sprzedaży produktów o wysokich wartościach odżywczych, zalecanych w żywieniu dzieci nie wprowadzania do sprzedaży produktów wysoko przetworzonych, o niskiej wartości odżywczej sprzedawania towarów po cenach dostosowanych do możliwości finansowych uczniów

Sklepiki szkolne w Warszawie Badanie z V-VI 2011 Szkoły podstawowe (107) i gimnazja (92) Asortyment w sklepiku: - uzgodniony z ajentem na piśmie -16 (32) - uzgodniony z ajentem ustnie – 69 (74) - nie jest uzgadniany z ajentem – 7 (1) Monitoring asortymentu w sklepiku: - dyrektor szkoły - 64 (73) - rodzice – 22 (45) - brak – 5 (3)

Produkty spożywcze polecane do sklepiku szkolnego śniadaniowe Przekąski Napoje

I. PRODUKTY ŚNIADANIOWE Kanapki - w różnych wersjach (zestawach) pieczywo (razowe, pszenne, mieszane - chleb, bułki) masło lub margaryny kubkowe pieczone mięsa, wędliny chude (wysokiej jakości) sery żółte, twarogowe, topione ryby (np. pasta rybna) jaja lub pasta jajeczna dodatek warzyw (np. sałata, papryka, kapusta pekińska, pomidor, ogórek, rzodkiewka)

Bułki i bułeczki Produkty mleczne bez nadzienia z nadzieniem na słono (np. mięsnym, pieczarkowym) z nadzieniem na słodko (np. serowym, owocowym) Produkty mleczne sery i serki desery mleczne jogurty z dodatkiem musli (do jedzenia łyżeczką)

Naturalne wody mineralne i źródlane Soki II. NAPOJE Naturalne wody mineralne i źródlane Soki owocowe (zawierające tylko naturalnie występujące cukry) warzywne (zawierające tylko naturalnie występujący sód) owocowo-warzywne

Napoje mleczne mleko (w małych opakowaniach przeznaczone do bezpośredniego spożycia) mleka smakowe jogurty naturalne i owocowe kefiry maślanki naturalne i owocowe inne napoje mleczne

III. PRZEKĄSKI Owoce świeże sezonowe (umyte i przygotowane do bezpośredniego spożycia) – jabłka, gruszki, śliwki, winogrona, banany, brzoskwinie, morele, nektarynki itp. Owoce suszone - jabłka, banany, morele, śliwki, rodzynki (w małych opakowaniach) Warzywa świeże (przygotowane do bezpośredniego spożycia) marchewka, papryka, ogórek, rzodkiewka Musy owocowe

batony i ciasteczka zbożowe (zawierające ziarna zbóż, płatki, orzechy, migdały, owoce) orzeszki, migdały, nasiona (np. słonecznika, dyni) - w małych opakowaniach, przeznaczone do bezpośredniego spożycia suchary smakowe

Produkty spożywcze w sklepiku szkolnym powinny być oferowane w małych, jednorazowych porcjach i opakowaniach. Jeżeli zachodzi taka potrzeba (np. w przypadku jogurtów, sałatek owocowych) powinny być również dołączane do nich sztućce jednorazowe.

Produkty spożywcze, które nie powinny być proponowane uczniom ze względu na niskie wartości odżywcze

Żywność typu fast-food (np. zupy instant, hamburgery, pizze, frytki) Słone przekąski węglowodanowo-tłuszczowe (np. chipsy ziemniaczane, słone paluszki, prażynki, popcorn, krakersy, solone orzeszki) Słodkie przekąski węglowodanowo-tłuszczowe (np. batony, ciastka) Słodycze z dodatkiem barwników sztucznych (np. żelki, landrynki)

Napoje owocowe z dodatkiem cukru, słodzików, barwników Wody smakowe Słodkie napoje „kolorowe” Napoje energetyzujące - zawierają duże ilości kofeiny i innych składników działających niekorzystnie na organizm dziecka - są hipertoniczne, więc nie nadają się do zaspokajania pragnienia - mają działanie uzależniające

Właściwa oferta produktów spożywczych w sklepiku szkolnym sprzyja kształtowaniu prawidłowych nawyków i zwyczajów żywieniowych dzieci i młodzieży

Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej

W 2011 roku Najwyższa Izba Kontroli skontrolowała działania właściwych organów administracji rządowej i samorządowej oraz szkół publicznych w zakresie zapobiegania nadwadze i otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej Kontrolą objęto lata 2009-2011 (pierwszy kwartał)

Stwierdzone nieprawidłowości w gminach Punkt 1 (str.6) Nierozpoznawanie potrzeb zdrowotnych dzieci i młodzieży szkolnej, w tym w zakresie nadwagi lub otyłości (w 90% skontrolowanych gmin)

Stwierdzone nieprawidłowości w gminach Punkt 3 (str.6) Niepodejmowanie działań wspierających szkoły w zakresie popularyzowania wśród uczniów zasad zdrowego żywienia i zdrowego stylu życia (w 74% skontrolowanych gmin)

Stwierdzone nieprawidłowości w gminach Punkt 3 (str.7) Nieskorzystanie z możliwości spowodowania wycofania, w drodze uchwał rad gmin, ze sklepików szkolnych i automatów spożywczych, zlokalizowanych na terenie prowadzonych szkół, produktów nie zalecanych w żywieniu dzieci i młodzieży (we wszystkich skontrolowanych gminach)

Stwierdzone nieprawidłowości w szkołach publicznych Punkt 2 (str.7) Nieuwzględnianiu w żadnej ze skontrolowanych szkół problematyki zapobiegania nadwadze lub otyłości u dzieci i młodzieży szkolnej w programach doskonalenia zawodowego nauczycieli

Stwierdzone nieprawidłowości w szkołach publicznych Punkt 4 (str.7) Niewycofanie ze sklepików szkolnych oraz automatów spożywczych produktów spożywczych produktów uznanych jako niezdrowe dla dzieci i młodzieży szkolnej oraz o niskiej wartości odżywczej i niepodejmowanie działań mających na celu ograniczenie zainteresowania uczniów tego typu żywnością

Pełny tekst raportu NIK: www.nik.gov.pl/plik/id,3276,vp,4137.pdf