Przestępstwo, przestępczość, kryminogeneza i inne pojęcia. (1) Przestępstwo, przestępczość, kryminogeneza i inne pojęcia. Efekt P_W01: Po zaliczeniu przedmiotu student potrafi wykazać się znajomością pojęć (terminów) służących opisowi zjawiska przestępczości

Definicje, określenia Przestępstwo (gr. crimen) - kategoria zachowań społecznych naruszających normę prawa karnego. To zatem (art. 1 k.k.) czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż znikomy) Przestępczość – zbiór zdarzeń uznanych [przez ustawodawcę] za przestępstwa.

Definicje, określenia Nie wszystkie czyny karalne są przestępstwem (np. wykroczenia); trzeba też pamiętać, że czyny zabronione nie zostały raz na zawsze zakwalifikowane do tej lub innej kategorii

Definicje, określenia Przestępstwo stwierdzone - zdarzenie, którego charakter przestępczy (posiadanie znamion czynu zabronionego) został – wg oceny organu prowadzącego postępowanie – potwierdzony „wynikami postępowania”

Definicje, określenia Przestępstwo wykryte – to takie przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo

Miary/rozmiary przestępczości Przestępczość rzeczywista – to zbiór wszystkich zdarzeń określanych jako przestępstwa, w danym okresie, na danym terenie bądź w określonej zbiorowości. Zob. straty sklepu odzieżowego

Miary/rozmiary przestępczości Przestępczość ujawniona – zbiór zdarzeń, o których informacje dotarły do organów ścigania, które zostały uznane przez te organa za przestępstwa i tak zostały zarejestrowane

Miary/rozmiary przestępczości Przestępczość nieujawniona – zbiór zdarzeń określanych jako przestępstwa, o których informacje nie dotarły do organów ścigania, lub dotarły, ale nie zostały przez te organa zarejestrowane

Miary/rozmiary przestępczości Współczynnik przestępczości to liczba przestępstw stwierdzonych, przypadająca na 100 tys. mieszkańców w danym roku Liczba przestępstw stwierdzonych w danym roku obliczeniowym Wp = ---------------------------------------- x 100 000 Liczba ludności w kraju (w regionie) w danym roku obliczeniowym

Miary/rozmiary przestępczości Wskaźnik dynamiki przestępczości to stosunek procentowy liczby przestępstw stwierdzonych w roku bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach Liczba przestępstw stwierdzonych w roku kalendarzowym Wd =----------------------------------------------- x 100 Liczba przestępstw stwierdzonych w roku odniesienia

Miary/rozmiary przestępczości Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw to stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych... Wskaźnik wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw to stosunek procentowy przestępstw wykrytych, których sprawcy nie byli znani w chwili zameldowania o przestępstwie, do ogólnej liczby przestępstw stwierdzonych

Miary/rozmiary przestępczości Statystyki odnoszą się nie tylko do [efektów] działań policji, prokuratury, także do [wyników] postępowania sądów i zadań nakładanych na zakłady karne Współczynnik skazań to stosunek liczby skazań w danym roku do liczby ludności (wiek pow. 17. roku życia) kraju w tym samym roku, pomnożony najczęściej przez 10 000 Współczynnik prizonizacji = stosunek liczby osób pozbawionych wolności w danym roku do liczby ludności (wiek pow. 17. roku życia) kraju w tymże roku, pomnożony przez 10 000

Prawo a przestępczość kryminalizacja – prawne określenie czynów zabronionych; definiowanie przez ustawodawcę pewnych zachowań jako czynów zabronionych neokryminalizacja – poszerzenie katalogu przestępstw o zachowania, których popełnienie nie pociągało wcześniej odpowiedzialn. karnej zob. jazdę pod wpływem alkoholu i środków odurzających (2000 r., art. 178a k.k.); wcześniej wykroczenie dekryminalizacja (proces zmniejszania katalogu przestępstw) zob. obrót walutami

Prawo a przestępczość penalizacja (zaostrzenie/określenie odpowiedzialności karnej, czyli sankcji w przypadku określonych przestępstw) zob. np. art. 197 k.k., w 2005 r. zmieniony: za przestępstwo gwałtu grozi już nie od 1 do 10 lat więzienia, lecz od 2 do 12. depenalizacja (złagodzenie odpowiedzialności karnej/sankcji w przypadku określonych przestępstw)

Typy/kategorie przestępstw Z prawno-karnego punktu widzenia przestępstwa dzieli się ze względu na dobra chronione. Mamy więc przestępstwa przeciwko (część szczeg. k.k.): Pokojowi, ludzkości, wojenne Obronności Życiu i zdrowiu Bezpieczeństwu powszechnemu Bezp. w komunikacji Środowisku Wolności Wolności sumienia i wyznania Wolności seksualnej i obyczajności Rodzinie i opiece Czci i nietykalności cielesnej Prawom osób wykonującym pracę zarobkową Działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego Wymiarowi sprawiedliwości Wyborom i referendum Ochronie informacji Wiarygodności dokumentów Mieniu Obrotowi gospodarczemu Obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi

Rodzaje przestępstw (art. 7 i 8 kk) Ze względu na stopień szkodliwości społecznej Zbrodnia – czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata lub karą surowszą; zbrodnię można popełnić tylko umyślnie Występek – czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani też przekraczać 2000 zł); występek można popełnić nieumyślnie

Przestępstwo pospolite Zwane inaczej, choć nieprecyzyjnie, kryminalnym, oznacza przestępstwo, które nie zostało popełnione z motywacji politycznej, religijnej, z przekonań ideowych; nie jest też przestępstwem typowo wojskowym, prasowym, drogowym, skarbowym, nawet gospodarczym). Przestępstwa pospolite generalnie wiążą się - w ocenie społecznej - z większym stopniem naganności To zatem większość tych przestępstw, które występują w statystykach policyjnych: kradzieże, kradzieże z włamaniem, bójki i pobicia, rozboje, większość zabójstw… Geografia przestępczości kryminalnej… s. 7

Przestępstwo materialne, formalne, urojone Materialne: przestępstwo znamienne skutkiem, a zatem takie, do którego ustawowych znamion należy określony w ustawie skutek, czyli wywołanie zmiany w świecie zewnętrznym, a nie tylko przejawienie określonego zachowania (tak jest np. w przypadku większości przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu, mieniu…) Formalne: przestępstwo bezskutkowe, czyli takie, do znamion którego nie należy skutek rozumiany jw.; te znamiona ograniczają się do elementów samego zachowania sprawcy; np. złożenie fałszywych zeznań, fałszywe oskarżenie, zatajenie dowodów niewinności, nieudzielenie pomocy, nakłanianie do uprawiania nierządu Urojone: nie stanowiące czynu zabronionego (jedynie sprawca jest przekonany, że dopuszcza się takiego czynu)

Przestępstwo podstawowe, kwalifikowane, uprzywilejowane Podstawowe: najbardziej typowy (często jedyny) rodzaj danego przestępstwa. Przykładem przestępstwa podstawowego w przypadku zabójstwa jest czyn ujęty w art. 148 § 1 kk (kto zabija podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8…); Kwalifikowane: przestępstwa zagrożone wyższą karą (np. art. 148 § 2 kk: np. kto zabija człowieka: ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, z użyciem materiałów wybuchowych podlega karze pozb. woln. na czas nie krótszy niż 12 lat Uprzywilejowane: zagrożone karą łagodniejszą niż postać podstawowa przestępstwa

Przestępstwa ścigane na wniosek i z urzędu Na wniosek: wymagają złożenia wniosku o ściganie przez uprawnione do tego podmioty, najczęściej osoby pokrzywdzone; przykładem sytuacja, gdy osoba została pokrzywdzona w wyniku wypadku spowodowanego przez osobę jej bliską (art. 177 § 3 kk); gdy niegdysiejszy partner uchyla się od obowiązku alimentacyjnego (art. 209 § 2 kk); zob. też odpowiednie regulacje w kpk. Z urzędu: organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia w przypadku każdego przestępstwa, chyba że jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego bądź z oskarżenia prywatnego (zob. kpk)

Stadialne formy popełnienia przestępstwa Dokonanie (pełna realizacja ustawowych znamion czynu Usiłowanie (art. 13-15 kk) Przygotowanie (art. 16-17 kk) - zob. przypadek Brunona K. (przygotowywał, usiłował?) Zamiar Przestępstwo ciągłe: zachodzi wówczas, gdy sprawca dopuszcza się więcej niż jednego zachowania w krótkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru (art. 12 kk)

Przestępstwo z działania i z zaniechania Przestępstwo z działania: działanie przestępne polega na aktywnym zachowaniu się człowieka, wyrażającym się w wykonaniu kompleksu czynności (ruchów fizycznych) Nie ma przestępstwa, jeśli sprawca działa w okolicznościach wyłączających odpowiedzialność karną (rozdział III kk) Przestępstwo z zaniechania: zaniechania dopuszcza się ten, kto powstrzymuje się od wymaganego od niego działania w określonym kierunku, możliwego w danym czasie lub miejscu (zob. wyrok na pasażera auta we Fr.): Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (zob. także obowiązek społeczny i prawny zawiadomienia o przestępstwie – art. 240 kk)

Sprawca Ten, kto osobiście popełnia przestępstwo; Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek (osoba fizyczna), który ukończył w chwili czynu 17 lat, w wyjątkowych przypadkach 15 lat (art. 10 kk), a także – który nie jest niepoczytalny Zjawiskowymi formami popełnienia przestępstwa są: sprawstwo (występujące w postaci sprawstwa indywidualnego, współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego i sprawstwa w postaci wydania polecenia – art. 18 § 1 kk) podżeganie (art. 18 § 2 i art. 19-24 kk) pomocnictwo (art. 18 § 3 i 19-23 kk)

Typy/kategorie przestępczości Z kryminologicznego punktu widzenia na wyróżnienie zasługują (z uwagi na ich specyfikę) m.in.: Przestępczość z użyciem przemocy Przestępczość zorganizowana Przestępczość gospodarcza Przestępczość nieletnich i kobiet

Kryminogeneza Aby zwalczać skutecznie przestępczość, dusić ją w zarodku, trzeba znać jej przyczyny, uwarunkowania. Aby odpowiedzieć na pytanie o przyczyny przestępstwa należy rozpoznać zależności pomiędzy czynnikami endogennymi (podmiotowymi) i egzogennymi (przedmiotowymi). O co chodzi?

Kryminogeneza Czynniki endogenne... DEF. II - Stanisław Ossowski (Z zagadnień psychologii społecznej): 2. Osobowość to wielość dyspozycji psychicznych o różnym pochodzeniu (dodajmy za Arnoldem Rose’m : biologicznym, psychicznym, społecznym), wyrażających się w postawach, a wpływających na zachowania jednostki.

Kryminogeneza Czynniki egzogenne... Środowisko Otoczenie społeczne Sytuacje Czynnik kryminogenny to okoliczność sprzyjająca bezpośrednio lub pośrednio popełnieniu czynu przestępnego (przestępczego)

Determinizm kontra indeterminizm Ryszard Niemiec, Fot. Nasze Miasto Reportaż: Skąd tyle chłodu, skąd tyle krwi? Historia Andrzeja L. z Rzeszowa, dziecka nałogowca i handlarki samogonu, skazanego „na karę śmierci za to, że 5 października 1978 roku zamordował 22 uderzeniami noża swą żonę, 26-letnią Elżbietę Z.” Rodzina, szkoła, osiedle, kumple, on sam – wszystko sprzysięgło się przeciwko niemu…

Kryminogeneza „Kryminogeneza to wpleciony w życie człowieka proces, którego finałem jest popełnienie czynu zabronionego. Odgrywają w nim rolę różne tzw. czynniki kryminogenne, a także w pewnym zakresie czynniki antykryminogenne. Punktem centralnym tego procesu jest decyzja sprawcy czynu zabronionego” /l. Tyszkiewicz, Kryminogeneza i sposoby jej badania/

Kryminogeneza Pytanie: Dlaczego jeden kradnie, a drugi nie: w takich samych okolicznościach? w różnych okolicznościach?

Kryminogeneza Typologia (kryterium – dominacja jednego z czynników) Kryminogeneza o dominacji czynnika biologicznego Kryminogeneza o dominacji czynnika psychicznego Kryminogeneza o dominacji czynnika środowiskowego Kryminogeneza o dominacji czynnika sytuacyjnego

Kryminogeneza Kryminogeneza to zatem syndrom uwarunkowań! Jej analiza jest badaniem wielowątkowym, wymaga uwzględnienia różnych czynników, wykazujących w życiu sprawcy mniejszy lub większy (mówimy o hierarchii czynników, o czynnikach pierwszoplanowych i pomocniczych) związek z popełnionym przestępstwem! Praktyczny wymiar kryminogenezy, m.in.: sprawiedliwościowy (wymiar kary) resocjalizacyjny (oddziaływanie na sprawcę) profilaktyczny (zapobieganie kolejnym przestępstwom)