Modyfikacje pojęcia uzasadnienia jako strategia antysceptyczna (Michael Williams) Renata Ziemińska

Michael Williams, ur. 1947

Wiedza nieobalalna Wymienia dwie koncepcje wiedzy: klasyczną demonstratywną i falibilistyczną, które różnią się właśnie koncepcją uzasadniania. Koncepcja klasyczna została zapoczątkowana przez Platona i wzorowana na matematyce. Pierwotnie nie miała zastosowania do empirycznego świata ale później jej warunki uznano za uniwersalne i zaczęto poszukiwać takiej wiedzy w ludzkim doświadczeniu. Jest to koncepcja wiedzy nieobalalnej składającej się z nieobalanych przekonań bazowych i tego, co można z nich wywnioskować (Williams 2001: 39). Błąd jest tutaj przypadkiem wymagającym specjalnego wyjaśnienia.

Wiedza fallibilna Natomiast koncepcja wiedzy falibilnej wbudowuje możliwość błędu w samą ideę wiedzy. Wiedza potrzebuje nieco stabilności, ale nie jest to stabilność raz na zawsze zagwarantowana (Williams 2001: 55)

Uzasadnienie wymaga przejścia procedury uzasadniania Sceptycy posługują się klasyczną koncepcją wiedzy nieobalalnej i związaną z nią koncepcją uzasadnienia wymagającego przejścia przez procedurę uzasadniania. Williams nazywa to zasadą „wcześniejszego ugruntowania”. Przekonanie jest uzasadnione według sceptycznej koncepcji, jeśli posiada adekwatne podstawy, a jednocześnie podmiot ma dostęp do nich i wykazał, że one istnieją.

c.d. Uzasadnienie otrzymuje tutaj warunki, które są nie do spełnienia dla ludzkiego podmiotu: przy pomocy danych introspekcyjnie dostępnych trzeba uzyskać gwarancje prawdziwości przekonania. Dodatkowo zakłada się, że wątpliwości można zgłaszać dowolnie, a podmiot przekonania bierze na siebie ciężar dowodu i ma obowiązek przedstawić ten dowód na żądanie.

Dwa systemy prawne Williams proponuje odrzucić zasadę „wcześniejszego ugruntowania” i zastąpić ją zasadą „domysłu i wyzwania”. Różnica pomiędzy nimi przypomina dwa systemy prawne: pierwszy traktuje oskarżonego jako winnego do czasu ewentualnego oczyszczenia z zarzutu; drugi traktuje oskarżonego jako niewinnego dopóki nie zostanie mu udowodniona wina (przerzuca się ciężar dowodu na oskarżyciela). W drugim modelu uzasadnienie jest domyślne pod warunkiem nieobecności racji przeciwnych.

Uzasadnienie domyślne Zasada „domysłu i wyzwania” stawia równe wymagania wobec twierdzących i kwestionujących. Sceptyk nie zawsze ma prawo pytać „skąd wiesz”, a twierdzący nie zawsze musi przeprowadzać procedurę uzasadniania dla swoich przekonań. Dopiero pojawienie się powodów do wątpliwości czyni pytanie sceptyka zasadnym i rodzi potrzebę uruchomienia procedury uzasadniania.

c.d. Williams proponuje, aby uzasadnienie było domyślne pod warunkiem nieobecności racji przeciwnych. Uzasadnienie może przysługiwać podmiotowi, nawet jeśli nie przeprowadził procedury uzasadniania, pod warunkiem, że jego przekonanie ma domyślną akceptację przy braku powodów do wątpliwości.

Brak regresu Dopuszczenie przekonań uzasadnionych domyślnie sprawia, że ginie trylemat Agryppy: błędne koło i ciąg w nieskończoność. Przekonania domyślne są prowizoryczne, mogą być kwestionowane i nie mają wartości niezależnej od kontekstu, ale w określonym kontekście służą jako baza dla myślenia.

Pojęcie uzasadnienia Uzasadnić przekonanie to wykazać się wiarygodnością i oddalić zarzuty. „Uzasadnianie innymi słowy to dawanie racji. Ale posiadanie uzasadnienia nie jest zawsze kwestią przejścia przez uprzedni proces uzasadniania” (Williams 2001: 15). Przejścia przez proces uzasadniania nie potrzebują przekonania domyślnie uzasadnione, traktowane jako oczywiste a nawet nieuświadamiane.

Zdania zawiasowe Są to Wittgensteinowskie zdania zawiasowe. Ich rola jest kluczowa dla wszelkiego myślenia. Nawet żeby zadać pytanie trzeba mieć już wiele przekonań. Jak zauważył Wittgenstein, „gdyby ktoś próbował wątpić we wszystko, to nie doszedłby nawet do wątpienia w cokolwiek” (OC 115).

Sellars Williams cytuje Sellarsa: „nauka jest racjonalna nie dlatego, że ma podstawy ale dlatego, że jest samokorygującym się przedsięwzięciem, które może podać w wątpliwość każde twierdzenie, chociaż nie wszystkie na raz” (Williams 2001: 179)

Racjonalność to gotowość do obrony Z tego właśnie powodu Williams odrzuca wymóg „wcześniejszego ugruntowania”. Zakładamy wszak domyślnie zdania zawiasowe. Racjonalność nie może polegać na dostarczaniu dowodów wszystkiego lecz jest to gotowość do obrony bądź modyfikacji swoich poglądów, kiedy pojawią się wątpliwości czy problemy (Williams, 1999: 54).

Konteksty Przy modelu „domysłu i wyzwania” kwestia uzasadnienia może się pojawić tylko w określonym kontekście. W rożnych kontekstach obowiązują rożne standardy dla uzasadniania. W przypadku wiedzy potocznej stopień skrupulatności w uzasadnianiu zależy od zainteresowania i wagi sprawy. Sceptyk zaś niezmiennie domaga się uwzględnienia wszystkich logicznych możliwości, maksymalnego poziomu skrupulatności.

Teoretyczne założenia sceptycyzmu Stanowisko sceptyka jest artefaktem teoretycznych prekoncepcji, które możemy racjonalnie odrzucić (Williams 2001: 197). Najważniejszym osiągnięciem Williamsa jest właśnie odkrycie założeń w argumentacji sceptyka.

Założenia demonstratywna koncepcja wiedzy nieobalanej; pojęcie uzasadnienia, które na podstawie danych subiektywnych gwarantuje obiektywną prawdziwość; zasada „wcześniejszego ugruntowania” dla uzasadnienia; priorytet dla samoświadomości; przerzucenie ciężaru dowodu na twierdzącego i prawo do nieograniczonego wątpienie bez podawania racji. Nie wszystkie z tych założeń zasługują na odrzucenie, ale jako arbitralne mogą być zastąpione innymi konstruktami teoretycznymi.

Interpretacja dialektyczna Sceptycyzm (teza „nic nigdy nie może być uzasadnione”) może wydawać się samoobalający, uważa Williams, ale jego niespójności można uniknąć dzięki interpretacji dialektycznej. Sceptyk może konsekwentnie zawieszać sąd i przedstawiać argumenty ad absurdum (zakładamy coś dla dobra argumentu, a następnie dochodzimy do wniosku, że tak być nie może).

c.d. W ten sposób, zdaniem Williamsa, sceptyk unika niespójności (Williams 2001: 67). Trzeba jednak dodać, że ceną interpretacji dialektycznej jest rezygnacja z samodzielności tezy sceptycznej. Sceptycyzm unikając w ten sposób niespójności, jednocześnie traci tożsamość, przestaje byś określonym stanowiskiem filozoficznym.