Zasady ustroju politycznego państwa SNA II (1) Prezentację przygotowała mgr Iwona Dyś iwona.dys@prawo.uni.wroc.pl Zajęcia nr 1

Pojęcie ustroju państwowego i zasad ustroju Ustrój państwowy oznacza całokształt organizacji państwa i metod działania władzy państwowej Konstytucja jako akt określający ustrój państwowy Zasady ustroju to naczelne, najważniejsze rozstrzygnięcia charakteryzujące ustrój państwowy Zawarte są w Konstytucji, jeśli państwo taka posiada ( zasady konstytucyjne)

Zasady normatywne i opisowe Zasady normatywne - wiążące prawnie normy, należące do danego systemu prawnego, jednakże w jakimś sensie nadrzędne w stosunku do innych norm tego systemu, a przy tym takie, którym wyznacza się w tym systemie role szczególne, odmienne od ról, wyznaczonych pozostałym normom tego systemu”. S. Wronkowska, Z Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001, str. 187 Zasady opisowe -odnoszą się do wzorców określonych przedmiotów unormowania i wskazują sposób rozstrzygnięcia danej kwestii, wyróżnionej z określonego punktu widzenia, albo tez wzorzec ukształtowania jakiejś instytucji prawnej.

Konwencjonalność zasad ustrojowych Brak jednolitego, zamkniętego katalogu zasad ustrojowych w Konstytucji Zasady ustrojowe należy wyinterpretować z postanowień Konstytucji Najczęściej wyodrębniany katalog zasad ustrojowych: 1. Zasada demokratycznego państwa prawa 2. Zasada zwierzchnictwa Narodu 3. Gwarancje praw i wolności jednostki 4. Podział władz 5. Istnienie samorządu terytorialnego 6. Uznanie społecznej gospodarki rynkowej opartej na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej za podstawę ustroju politycznego

Zasady ustrojowe określają podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania państwa Utrudniona procedura zmiany zasad z Rozdziału I Konstytucji Zasady ustrojowe stanowią wytyczne interpretacyjne dla rozumienia innych przepisów „(…) nie może to prowadzić do obejścia konkretnych rozwiązań konstytucyjnych, choć oczywiście te ostatnie (szczegółowe postanowienia konstytucyjne), musza być interpretowane w zgodzie z podstawowymi zasadami ustroju, a nie w oderwaniu od nich”. TK z dnia 29.04.2003r., SK 24/02 „normatywna treść zasad ustrojowych wyrażona w rozdziale I jest z reguły konkretyzowana i precyzowana (…) w dalszych przepisach Konstytucji. (…)Interpretacja zasad Konstytucji winna być prowadzona zgodnie z założeniem, w myśl którego jeżeli określona problematyka uregulowana jest przez bardziej szczegółowe (…) normy konstytucyjne to są one właściwym wzorem kontroli zgodności z Konstytucją ustaw dotyczących tej problematyki”. TK z dnia 29.04.2003r., SK 24/02

Zasady ustrojowe w innych państwach Ustawa zasadnicza Polski – „Rzeczpospolita” Ustawa zasadnicza Niemiec – „Prawa podstawowe” Ustawa zasadnicza Czech – „Zasady podstawowe” Ustawa zasadnicza Litwy – „Państwo litewskie” Ustawa zasadnicza Ukrainy – „Zasady ogólne” Ustawa zasadnicza Białorusi – „Podstawy ustroju konstytucyjnego” Słowacja- Rozdział I, brak zatytułowania zasad ogólnych

Konstytucyjny system źródeł prawa Źródło prawa – każdy akt prawotwórczy zawierający chociaż jedną normę generalną lub abstrakcyjną System źródeł prawa – źródła prawa i ich grupy: 1. Akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego, 2. Akty prawa miejscowego i akty prawa obowiązującego na całym terytorium państwa 3. Akty ustawowe i podstawowe 4. Akty prawa powszechnie obowiązującego i akty wewnętrznie obowiązujące

Źródła prawa powszechnie obowiązującego Źródło prawa, które potencjalnie służyć ma tworzeniu norm prawnych wiążących wszystkich adresatów prawa Reguluje ono prawa i obowiązki obywateli i osób prawnych, ustrój oraz zakres działania organów władzy publicznej Tworzą one zamknięty system Zamknięcie przejawia się na dwóch płaszczyznach: W zakresie form aktów, w których można je stanowić: (art. 87, art. 91 ust. 2, art. 188 pkt 1-3, art. 234) Konstytucja Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie Ustawa i rozporządzenie z mocą ustawy Umowa międzynarodowa, dla ratyfikacji której nie jest wymagana zgoda wyrażona w ustawie Rozporządzenie Akty prawa miejscowego 2. W zakresie katalogu podmiotów uprawnionych do ich wydawania. Zasada hierarchicznej struktury

Źródła prawa wewnętrznie obowiązującego Tworzą one katalog otwarty ( art. 93) uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów Konstytucja wskazuje na cechy aktów wewnętrznie obowiązujących: 1. mają one charakter wewnętrzny, tzn. że obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty, 2. nie mogą być podstawą wydania decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów. 3. podlegają kontroli ( materialnej jak i proceduralnej ) co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym, 4. zarządzenia wydawane są tylko na podstawie ustawy. System otwarty ( TK K21/98 z dnia 1 grudnia 1998r.)  

Kontrowersje: Regulaminy obu izb parlamentu (61 ust.4) Układy zbiorowe pracy (SN z dnia 28.5.1998, I PKN 138/98) Tzw. przepisy administracyjne Akty wydawane przez NBP (TK K 25/99 z dnia 28 czerwca 2000r.) Uchwały Sejmu (TK U 4/06 z dnia 22 września 2006r.)

Prawo międzynarodowe i prawo UE w systemie źródeł prawa RP Umowy międzynarodowe Zwyczaj międzynarodowy Zasady ogólne prawa międzynarodowego Prawo Unii Europejskiej: Prawo pierwotne Prawo wtórne

Umowy międzynarodowe: Art. 87 ust. 1 – źródła prawa powszechnie obowiązującego Art. 89 ust. 1 – zgoda wyrażona w ustawie Art. 90 ust. 1 – recepcja norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe Art. 91 ust. 2 – miejsce umowy ratyfikowanej za zgoda wyrażoną w ustawie Umowa ratyfikowana bez zgody wyrażonej w ustawie – za ustawami, przed rozporządzeniem Prawo zwyczajowe i ogólne zasady prawa: Art.9 – przestrzeganie wiążącego prawa międzynarodowego ( umowy + zwyczaj + ogólne zasady prawa )

Prawo Unii Europejskiej Prawo pierwotne Orzecznictwo TSUE (dawny ETS) a orzecznictwo TK – konflikt Zasada pierwszeństwa prawa UE w świetle orzecznictwa TSUE: Costa v. E.N.E.L: „ Prawa wynikające z Traktatu będącego niezależnym źródłem prawa nie mogą być ze względu na ich szczególny i oryginalny charakter uchylane przez postanowienia prawa krajowego, w jakiejkolwiek formie, bez pozbawienia traktatu jego charakteru jako prawa wspólnotowego oraz bez zakwestionowania podstaw prawnych samej Wspólnoty”. Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel: „ prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter uchylane przez normy prawa krajowego niezależnie od ich rangi”.

TK z dnia 11.05.2005r., K 18/04 „(…)Kolizja taka w żadnym wypadku nie może być rozwiązana przez uznanie nadrzędności normy wspólnotowej wobec normy konstytucyjnej. Nie mogłaby też prowadzić do utraty mocy obowiązującej przez normę konstytucyjną i zastąpienia jej normą wspólnotową ani do ograniczenia zakresu stosowania normy konstytucyjnej do obszaru nieobjętego regulacją prawa wspólnotowego. W takiej sytuacji Naród jako suweren lub organ władzy państwowej konstytucyjnie upoważniony do reprezentowania Narodu, musiałby podjąć decyzję albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wspólnotowych, albo – ostatecznie – o wystąpieniu Polski z Unii Europejskiej”.

Sądownictwo a prawo UE Orzeczenie Van Gend en Loos v. Nedelandse Administratie der Belastingen 26/62 „(…)państwa uznały, że prawo wspólnotowe może być powoływane przez podmioty indywidualne przed sadami krajowymi. Można z tego wyciągnąć wniosek, że Wspólnota stanowi nowy porządek prawa międzynarodowego, na rzecz którego państwa członkowskie ograniczyły, choć w ograniczonym zakresie, swoje suwerenne prawa i którego treść wiąże nie tylko państwa członkowskie, ale i ich obywateli. Niezależnie od ustawodawstwa państw członkowskich, prawo wspólnotowe nie tylko nakłada na podmioty indywidualne obowiązki, ale także może przyznawać im prawa, które staja się elementem ich dorobku prawnego.”