Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikroekonomii, :)… 1

- B. Czarny: Podstawy ekonomii, PWE Warszawa 2011, 694 strony 2

5

6 CO TO JEST EKONOMIA??

CO TO JEST EKONOMIA?? Nie jest łatwo powiedzieć, co to jest ekonomia. Jest wiele definicji ekonomii… 7

EKONOMIA jest nauką gromadzącą i porządkującą prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu. 8

GOSPODAROWANIE oznacza PRODUKOWANIE i DZIELENIE (między ludzi) DÓBR, czyli wszystkiego, co zaspokaja ludzkie potrzeby. PRODUKOWANIE dóbr – robienie dóbr przez ludzi, którzy pracują, tworząc jedne dobra z innych (za pomocą innych) dóbr. DZIELENIE dóbr – przekazywanie wyprodukowanych dóbr konkretnym osobom. 9

DOBRAMI są RZECZY (np. moje szkła kontaktowe, budy- nek, w którym jesteśmy, żurek z jajem i kiełbasą serwowany w restauracji „Pod Kogutem” na Rakowieckiej w Warsza- wie, itd. ) i USŁUGI (np. strzyżenie męskie w zakładzie fryz- jerskim, usługi transportowe LOT-u, koncert Budki Suflera itd.). 10

DOBRA (ang. the goods, niem. die G ü ter…) mają tę wspólną cechę, że ZASPOKAJAJĄ LUDZKIE POTRZEBY. 11

DOBRA (ang. the goods, niem. die G ü ter…) mają tę wspólną cechę, że ZASPOKAJAJĄ LUDZKIE POTRZEBY. Inną wspólną cechą dóbr jest to, że są RZADKIE (ang. scarce), czyli że jest ich za mało w stosunku do potrzeb. 12

OTO JEDNA Z KLASYFIKACJI DÓBR: 1. GOTOWE DOBRA, które bezpośrednio zaspokajają ludzkie potrzeby (np. chleb, gazeta, dżem śliwkowy). 13

OTO JEDNA Z KLASYFIKACJI DÓBR: 1. GOTOWE DOBRA, które bezpośrednio zaspokajają ludzkie potrzeby (np. chleb, gazeta, dżem śliwkowy). 2. Dobra potrzebne do produkcji tych gotowych dóbr, czyli tzw. CZYNNIKI PRODUKCJI (ang. factors of production) (np. praca piekarza, dźwig budowlany). 14

Wśród CZYNNIKÓW PRODUKCJI (inaczej: zasobów) (ang. factors of production) wyróżnia się zwykle: PRACĘ, KAPITAŁ, ZIEMIĘ. Chodzi (przede wszystkim) o KAPITAŁ RZECZOWY (ang. physical capital) (w odróżnieniu od kapitału finansowego (ang. financial capital) i kapitału ludzkiego (ang. human capital). 15

Wśród CZYNNIKÓW PRODUKCJI (inaczej: zasobów) (ang. factors of production) wyróżnia się zwykle: PRACĘ, KAPITAŁ, ZIEMIĘ. Chodzi (przede wszystkim) o KAPITAŁ RZECZOWY (ang. physical capital) (w odróżnieniu od kapitału finansowego (ang. financial capital) i kapitału ludzkiego (ang. human capital). KAPITAŁ LUDZKI (ang. human capital) – nabyte umiejętności (cechy) umożliwiające zarobkowanie. 16

17 Powtórzmy… Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą praw- dziwą wiedzę o gospodarowaniu.

18 Gdyby odpowiedź na pytanie: „Co to jest ekonomia?” zam- knąć w jednym zdaniu, brzmiałoby ono mniej więcej tak: EKONOMIA JEST PRÓBĄ ODPOWIEDZI NA PYTANIE: „CO, JAK I DLA KOGO JEST PRODUKOWANE?” -To pytanie może dotyczyć gospodarstwa domowego, firmy, kraju. - Wyobraźmy sobie np. odpowiedź na pytanie: „Co, jak i dla kogo wytwarzała polska gospodarka w 2013 r.?”…

19 PODZIAŁY EKONOMII (1) To, ze ekonomista interesuje się różnymi podmiotami (np. czło- wiekiem, przedsiębiorstwem, gałęzią przemysłu, całą gospodar- ką), skutkuje podziałem ekonomii na MIKROEKONOMIĘ i MAKROEKONOMIĘ.

20 MIKROEKONOMIA zajmuje się pojedynczymi podmiotami (np. firmami). MAKROEKONOMIA bada zjawiska dotyczące całego społeczeństwa.

21 PODZIAŁY EKONOMII (2) Wiedza gromadzona przez ekonomistów składa się m. in. z SĄDÓW OPISOWYCH i SĄDÓW WARTOŚCIUJĄCYCH (norm, zaleceń, ocen).

22 Sądy opisowe OPISUJĄ stany rzeczy, odpowiadając na pytania w rodzaju: „Jak jest?”, „Jak było?”, „Jak będzie?” Sądy wartościujące OCENIAJĄ stany rzeczy, odpowiadając na pytania w rodzaju: „Co jest dobre, a co złe?”, „Co należy robić?”

23 PRZYKŁADY: „W gospodarce rynkowej opodatkowanie producentów alkoholu powoduje wzrost ceny placonej przez nabywcę.” „Należy zniechęcać ludzi do picia alkoholu.”

24 SĄDY OPISOWE mogą być prawdziwe lub fałszywe. Natomiast SĄDY WARTOŚCIUJĄCE nie mogą być praw- dziwe lub fałszywe. Nie informują one O RZECZYWIS- TOŚCI, lecz O STOSUNKU LUDZI DO RZECZYWIS- TOŚCI.

25 EKONOMIA POZYTYWNA to część ekonomii, która nie zawiera sądów wartościujących. Pojawiają się one nato- miast w EKONOMII NORMATYWNEJ.

26 Twórcy tej klasyfikacji chcieli jasno wskazać GRANICE KOMPETENCJI NAUKI i zapobiec wykorzystywaniu jej autorytetu do uzasadniania wyrażonych w formie sądów wartościujących celów o charakterze politycznym i świa- topoglądowym. Kiedy, mówiąc o gospodarce,ekonomiści wypowiadają są- dy wartościujące, ich kompetencje są takie same, jak kom- petencje nieekonomistów.

CO TO JEST EKONOMIA? CD. 27

28 O METODZIE GROMADZENIA WIEDZY O GOSPO- DAROWANIU… Obserwując gospodarowanie, ekonomiści usiłują poznać charakterystyczne, powtarzające się cechy zachowania ludzi (REGULARNOŚCI ICH ZACHOWANIA). Są to tzw. PRAWA EKONOMICZNE.

29 PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH Prawo popytu Kiedy cena się zmienia, ceteris paribus, zapotrzebowanie na dobro zmienia się w drugą stronę. (CETERIS PRIBUS znaczy po łacinie „przy innych okolicznościach stałych”).

30 Ekonomiści posługują się przy tym metodą, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ (OBIEK- TYWNOŚĆ) osiąganej wiedzy. Oznacza to, że o prawdziwości tej wiedzy może się przekonać KAŻDY odpowiednio przygotowany [np. potra- fiący czytać i (lub) posługiwać się analizą regresji liniowej] człowiek.

31 Ekonomiści posługują się przy tym metodą, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ (OBIEK- TYWNOŚĆ) osiąganej wiedzy. To właśnie ta metoda odróżnia naukowców od in- nych poszukiwaczy PRAWDY ufających np. w autorytet Mistrza, Najwyższego Kapłana lub Świętej Księgi…

32 Ekonomistów metoda badania gospodarki składa się w szcze- gólności z następujących czynności: 1. OBSERWOWANIE gospodarowania. 2. UOGÓLNIANIE wyników obserwacji. 3. WNIOSKOWANIE (dedukcja). 4. KRYTYKA powstałej wiedzy (test logiczny i empiryczny).

33 O tym, jak myślimy (na co dzień i badając gospodarkę), czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

34 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

35 Wbrew rozpowszechnionym poglądom OBSERWACJA NIE POLEGA NA BIERNYM REJESTROWANIU FAKTÓW. Wiedza obserwatora przynajmniej na dwa sposoby wpływa na wyniki obserwacji.

36 Wiedza obserwatora przynajmniej na DWA sposoby wpływa na wyniki obserwacji. PO PIERWSZE, wiedza ta decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i co może obserwować. PO DRUGIE, wiedza ta wpływa na same wyniki obser- wacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE.

37 Np. Michael Polanyi tak opisuje zmiany wrażeń studenta, który obserwuje zdjęcia rentgenowskie płuc. „Z początku student jest zupełnie zagubiony, ponieważ na zdjęciu rentgenowskim dostrzec potrafi jedynie cienie serca i żeber oraz kilka pajęczastych plam pomiędzy nimi. Wydaje mu się, że to, o czym mówią specjaliści, istnieje tylko w ich wyobraźni, bowiem on nic z tego nie potrafi zobaczyć. Potem, w miarę jak słucha przez kilka tygodni wykładów, oglądając uważnie ciągle nowe zdjęcia różnych przypadków chorobowych, pojawia się w nim pierwsze zrozumienie; powoli zapomina o żebrach i zaczyna widzieć płuca. Na koniec zaś, jeżeli stara się i jest bystry, dostrzeże bogatą pano- ramę szczegółów. Zobaczy anomalie fizjologiczne, zmiany patolo- giczne, blizny, ślady chronicznych infekcji i oznaki ostrej choroby”.

38 Jest zatem tak oto …

39 TEORIĄ EKONOMICZNĄ nazywamy usystematyzowany, tzn. powiązany logicznie, zbiór hipotez, praw, definicji i klasyfikacji, sformułowanych w pewnym języku (np. teoria keynesowska, teoria realnego cyklu koniunkturalnego).

40 Dzięki wchodzącym w jej skład twierdzeniom teoria pozwala wy- jaśniać zdarzenia, a czasem umożliwia prognozowanie zdarzeń. Wyjaśnienie dotyczy przeszłości, a prognoza - przyszłości. NP. PRAWO ENGLA (Ernst Christiai Lorenz Engel): „W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza” oraz zaobserwowany w pewnym kraju wzrost dochodów uzasadniają prognozę spadku udziału wydatków na żywność we wszystkich wydatkach w tym kraju.

41 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

42 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

43 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

44 O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ

45 DWA POSTULATY KARLA POPPERA ( ). 1. Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są ŁATWO FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, któ- rych obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe. 2. Popper domaga się poddawania falsyfikowalnych hipotez MOŻLI- WIE NAJSUROWSZYM TESTOM SPRAWDZAJĄCYM. Chodzi o skoncentrowanie wysiłków badawczych nie na poszukiwaniu faktów potwierdzających sprawdzane hipotezy, lecz na poszukiwa- niu faktów im zaprzeczających.

46 OTO UZASADNIENIE PIERWSZEGO POSTULATU POPPERA. „Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są ŁAT- WO FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, których obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe.” Tylko twiedzenia falsyfikowalne stwierdzają coś o świecie i mogą być włączone do zasobu wiedzy naukowej (tzw. kryterium demar- kacji Poppera, oddzielające wypowiedzi naukowe od wypowiedzi nienaukowych).

47 To Poppera „kryterium demarkacji” eliminuje z nauki takie wypo- wiedzi, jak : -„Trucizny trują”, -„Obrazy Rembrandta są piękne”, - „Życie jest świętością”. Popper twierdzi, że takie opinie są POZBAWIONE TREŚ- CI lub stanowią FORMĘ WYRAŻANIA NIE NADAJĄCYCH SIĘ DO INTERSUBIEKTYWNEGO SPRAWDZENIA GUSTÓW I EMOCJI LUDZI.

48 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... „Popper żąda poddawania falsyfikowalnych hipotez MOŻLIWIE NAJSUROWSZYM TESTOM SPRAWDZAJĄCYM. Chodzi o skoncentrowanie wysiłków badawczych nie na poszukiwaniu fak- tów potwierdzających sprawdzane hipotezy, lecz na poszukiwaniu faktów im zaprzeczających.” Istnieje mało absurdalnych twierdzeń, których nie da się potwier- dzić kilkoma obserwacjami. (Np.: „Tylko łysi ministrowie finan- sów są niekompetentni”). Potwierdzenie nie rozstrzyga zatem o prawdziwości twierdzeń.

49 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... Popper nie chce więc szukać potwierdzeń teorii; nie rozstrzygają one o prawdziwości sprawdzanej wiedzy. Natomiast zaobserwo- wanie zdarzenia, zaprzeczającego wnioskom, które wynikają z te- orii, oznacza, że jest ona fałszywa.

50 OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA... Dążenie do falsyfikacji przyśpiesza zatem gromadzenie prawdzi- wej wiedzy. Teoria zasługuje na uznanie nie wtedy, kiedy zgadza się z wieloma faktami, lecz wtedy gdy – mimo prób - nie zdołano jeszcze wskazać faktu, który by jej zaprzeczył.

51 POMÓWMY O OSOBLIWOŚCIACH EKONOMII JAKO NAUKI EMPIRYCZNEJ … Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 1. Ekonomiści nie są w stanie z wyprzedzeniem większym niż rok przewidzieć tempa zmiany produkcji w kraju.

52 POMÓWMY TERAZ O OSOBLIWOŚCIACH EKONOMII JA- KO NAUKI EMPIRYCZNEJ … Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 2. Ekonomiści nie mogą się pochwalić tak efektownymi osiągnięciami, jak bomba atomowa, lądowanie na Księżycu czy przeszczep serca. Nie zdołali także ustalić takiej liczby użytecznych twierdzeń, która pozwoliłaby im konkurować z naukami przyrodniczymi.

53 Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże. Np. obserwatorzy wskazują, że: 3. Ekonomiści często spierają się publicznie o sprawy – wydawałoby się – podstawowe. Co więcej, popełniają spektakularne pomyłki, wyjaśniając i prognozując przebieg zdarzeń gospodarczych, co ka- że wątpić w naukowy charakter ich zajęcia.

54 SPEKTAKULARNE POMYŁKI EKONOMISTÓW – PRZYK- ŁAD... Np., w 12. wydaniu słynnego podręcznika ECONOMICS z 1985 r. Paul Samuelson twierdził, że Związek Radziecki od 1928 r. rozwi- ja się szybciej od Stanów Zjednoczonych, Niemiec i Japonii. Jeszcze na rok przed upadkiem muru berlińskiego (w 1989 r.!) pisał: "Gospodarka radziecka jest dowodem, że - wbrew przeko- naniom wielu sceptyków – socjalistyczna gospodarka nakazowo- rozdzielcza może nie tylko działać, lecz nawet rozkwitać". Tymczasem, już na początku 1988 r. dzięki Gorbaczowo- wi oficjalnie wiadomo było, że gospodarka radziecka od dziesię- cioleci przeżywa stagnację...

55 Zdaniem wielu obserwatorów osiągnięcia ekonomistów nie są duże...

56 Obserwatorzy wskazują zwykle na następujące powody (przejawy) niewielkiego zaawansowania ekonomii jako nauki.

57 OGRANICZONE MOŻLIWOŚCI EKSPERYMENTOWANIA W ekonomii niewielką rolę odgrywa doświadczenie (eksperyment), które jest standardowym narzędziem pracy przyrodnika.

58 Doświadczenie polega na zmianie jednych cech zjawiska w celu us- talenia ich związków z innymi cechami. Eksperymentator stara się usunąć uboczne wpływy, które mogłyby zakłócić badane związki.

59 Pomyślcie Państwo w tym kontekście np. o próbie eksperymentalne- go sprawdzenia twierdzenia o korzyściach wynikających ze wstą- pienia kraju do UE. Niestety, do Unii Gospodarczej nie da się wstą- pić „na próbę”…

60 NIEPEWNOŚĆ TWIERDZEŃ EKONOMICZNYCH Sama natura procesu gospodarowania sprawia, że twierdzenia ekonomistów zachodzą jedynie w ściśle określonych warunkach. Warunki te są nie tylko złożone, lecz także zmienne. Ma na nie wpływ m. in. cała sfera kultury, system polityczny, technologia.

61 Zmienność warunków gospodarowania sprawia, że - niezbędne staje się dokładne określenie zakresu obowiązywania poszczegól- nych praw ekonomicznych. Następuje to dzięki wymienieniu wa- runków spełnienia tych regularności. Jednak ze względu na wiel- ką liczbę takich warunków sporządzenie odpowiedniej listy oka- zuje się zwykle bardzo trudne. W efekcie twierdzenia ekonomistów są bardzo niepew- ne.

62 Pomyślcie Państwo w tym kontekście np. o zdaniu: „Kiedy zwiększa się popyt, rosną ceny”… Sposób zorganizowania społeczenstwa polskiego np. w latach 60. XX w. sprawiał, że - zupełnie inaczej niż we współ- czesnej Polsce - wzrost zapotrzebowania na dobro powodował nie wzrost ceny tego dobra, lecz wydłużenie się kolejek.

63 Jak na dłoni widzimy tu, że rzeczywiście: „Sama natura procesu gospodarowania sprawia, że twierdzenia ekonomistów zachodzą jedynie w ściśle określonych warunkach. Warunki te są nie tylko złożone, lecz także zmienne. Ma na nie wpływ m. in. cała sfera kultury, system polityczny, technologia.”

64 OGÓLNIKOWOŚĆ TWIERDZEŃ Dalej, zmienność warunków gospodarowania jest przyczyną ogól- nikowości twierdzeń ekonomistów. Na przykład, zwykle nie da się stwierdzić, np. o ile DOKŁADNIE zwiększą się cena i ilość sprzedawanego dobra po wzroście docho- dów nabywców o, powiedzmy, 100%...

65 WPŁYW BADANIA I PUBLIKACJI WYNIKÓW NA PRZED- MIOT BADANIA W ekonomii sama procedura badawcza może zmieniać zachowa- nie gospodarujących ludzi. Podobny wpływ na cechy przedmiotu ekonomii może mieć publi- kacja wyników badań.

66 Utrudnia to gromadzenie wiedzy o gospodarce. Wszak zdobyta dzięki badaniu wiedza może nie opisywać normal- nego zachowania gospodarujących ludzi, lecz ich zachowanie zmienione pod wpływem badania i opublikowania uzyskanych wyników. Tymczasem celem badania jest opisanie zachowań normalnych…

67 Przykładem są tzw. prognozy samoobalające się i prognozy samo- potwierdzające się. Na przykład, ogłoszenie przez ministra finan- sów prognozy spadku kursów akcji na giełdzie może się przyczy- nić do obniżki cen papierów wartościowych.

68 EKONOMIA A INTERESY W trakcie gospodarowania realizowane są materialne i niemate- rialne interesy jednostek i grup ludzi. Wiedza dostarczana przez ekonomię szczególnie silnie wpływa na możliwość osiągania przez ludzi ich celów…

69 Prowadzi to do świadomego lub nieświadomego zniekształcania tej wiedzy w celu stworzenia warunków dla osiągania korzyści materialnych i niematerialnych przez konkretne osoby. Na przykład, zdarzyć się może, że przed wyborami „niezależne” instytuty badawcze, oceniając sytuację gospodarczą, będą łgały jak z nut, aby zapewnić zwycięstwo partiom, którym sprzyjają…

70 Wskazane osobliwości ekonomii jako nauki powodują, że: ustalenia ekonomistów często nie są DOBRZE SPRAWDZONYMI I POTWIERDZONYMI PRAWAMI, lecz NIEPEWNYMI, OGÓLNIKOWYMI UOGÓLNIENIAMI, których prawdziwość wymaga spełnienia bardzo wielu trudnych do wyli- czenia warunków.

71 ZAMIAST ZAKOŃCZENIA Jednak dorobkiem ekonomii nie są tylko prawa naukowe. Jednym z ich największych osiągnięć jest JĘZYK EKONOMII.

72 Chodzi o zestaw terminów i klasyfikacji w rodzaju : „wartości realnej”, „kosztów transakcyjnych”, „równowagi rynkowej”, „kosztu alternatywnego”, „korzyści skali”, „efektów zewnętrznych”, „produktu krajowego brutto” („PKB”), „kursu odpowiadającego parytetowi siły nabywczej”, „mnożnika”, bezrobocia „naturalnego”/„przymusowego” czy „korzyści komparatywnych”.

73 Dzięki temu językowi ekonomiści coraz lepiej opisują i analizują gospodarkę. Te analizy miewają wielkie znaczenie praktyczne. Jest tak np. w przypadku POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ [np.: Czy podzielić to wielkie przedsiębiorstwo (Microsoft?)?] i ANALIZY KOSZTÓW I KORZYŚCI (cost-benefit analysis) (np.: Czy to wielkie lotnisko wybudować w tym akurat miejscu (w Mod- linie?)?].

74 A że twierdzenia ekonomiczne są niepewne, a prognozy - często nietrafne? Nie od razu Kraków zbudowano. Dawno, temu fizycy, chemicy, biolodzy itp. też zaczęli od stworzenia sobie języka...,.