Świadomość: łatwy i trudny problem. Argument z wiedzy dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN Świadomość: łatwy i trudny problem. Argument z wiedzy

Rozkład jazdy Filozofowie o świadomości Podstawowe rozróżnienia Funkcjonalistyczne teorie świadomości Argument z wiedzy

Filozofowie o świadomości Filozofia nowożytna to przede wszystkim filozofia świadomości: filozofia świadomego podmiotu, który ma różne stany świadomości Filozofię świadomości kwestionuje dopiero późna fenomenologia Heideggera, filozofia analityczna i późny marksizm Ale kwestionuje, rzadko odpowiadając na pytanie, czym w ogóle jest świadomość.

Dwa typy świadomości: część a całość Świadomość podmiotowa (creature consciousness): przypisuje się całemu podmiotowi, który jest czegoś świadomy Świadomość stanu (state consciousness): przypisuje się ją świadomemu stanowi – ten stan nie jest sam czegoś świadomy, ale jest stanem świadomym, który jest o czymś

Dwa typy świadomości: przedmiot i brak Odróżnia się też świadomość: Tranzytywną, tj. mającą przedmiot: wedle fenomenologów świadomość jest zawsze świadomością czegoś, jakiegoś przedmiotu (choćby tylko intencjonalnego) Postrzeżenia, myśli, pragnienia, postawy propozycjonalne różnego rodzaju Nietranzytywną, tj. nierelacyjną: np. jestem świadom bólu, lecz nie wszyscy chcą rozumieć ból jako będący o czymś (np. o żołądku): Emocje, nastroje, qualia?

Czym jest świadomość? Intuicja reflektora: monitor stanu wewnętrznego, stan dotyczący innego stanu umysłowego Teorie świadomości jako stanu wyższego rzędu Intuicja lokalizacji: miejsce, gdzie wszystko się łączy Tradycyjny kartezjański teatr Teoria globalnego obszaru roboczego Teoria wielokrotnych szkiców, koncepcja świadomości poznawczej Teoria minimalnej złożoności obliczeniowej Tylko odpowiednio zintegrowane sieci neuronowe są substratami świadomości

Teorie stanu wyższego rzędu David Rosenthal: stan jest świadomy, jeśli ktoś zdaje sobie sprawę, że jest w tym stanie. Świadectwem świadomości jest to, że można z niej zdać sprawę werbalnie. Teoria ta jest nową wersją koncepcji zmysłu wewnętrznego.

Teatr kartezjański Intuicja, że istnieje „ekran” świadomości, w którym wszystko się zbiega: Ale procesy przetwarzania mogą być równoległe, przez co trudno mówić o jednym ekranie. Nie mówiąc o tym, że trzeba zluzować homunkulusa.

Globalna przestrzeń robocza Bernard Baars, Stanislas Dehaene, Daniel Dennett: istnieje globalna przestrzeń przetwarzania informacji, do której dostęp mają różne procesy. Przetwarzanie jest równoległe i nie ma tu klasycznego kartezjańskiego teatru.

Teoria minimalnej wymaganej złożoności informacyjnej Gulio Tononi: istnieje pewna miara złożoności układu nerwowego φ (zdefiniowana matematycznie, choć na razie formuła jest trudna do obliczenia). Po przekroczeniu tej miary mamy do czynienia ze świadomością.

Teorie funkcjonalistyczne David Chalmers określa wszystkie wymienione teorie jako funkcjonalistyczne. Nie określają one bowiem świadomości jedynie jako wytworu określonego substratu biologicznego, lecz raczej jako wytwór swoistej architektury przetwarzania informacji. Lecz mają podobno ogromną wadę…

Łatwy i trudny problem świadomości Wedle Chalmersa teorie te dotyczą świadomości rozumianej jako przytomność czegoś — zdawanie sobie z czegoś sprawy (awareness). A to jego zdaniem jest tylko łatwy problem. Trudny dotyczy czegoś zupełnie innego.

Dlaczego przeżycia są jakieś? Dlaczego bóle są bolesne, pomidory widzimy czerwone, a skrzypienie styropianu na szybie jako skrzypiące? To trudny problem świadomości. Zdaniem antyfunkcjonalistów nie można go rozwiązać, opierając się na dowolnej z funkcjonalistycznych teorii… (Tu chodzi o qualia, ale o nich za tydzień).

Jak to jest być nietoperzem? Thomas Nagel: nigdy nie możemy się dowiedzieć, jak to jest być nietoperzem, bo nie mamy echolokacji.

Replika Kathleen Akins Jak to jest być nietoperzem? – być nudnym i krótkowzrocznym. Akins pokazuje, że Nagel opiera się na wiedzy biologicznej i neurobiologicznej, dzięki której wie, że nietoperze słyszą owady, na które polują. A to znaczy, że jednak coś na temat słuchu u nietoperzy wiadomo.

Argumenty z wiedzy przeciwko funkcjonalizmowi To jest tak naprawdę jeden argument, ale w wielu wersjach, bo opiera się na podobnym schemacie. Argument z wiedzy Franka Jacksona Argument z wyobrażalności zombie Davida Chalmersa

Argument z wiedzy Frank Jackson – filozof australijski Wyobraźmy sobie, że istnieje Maria, neurobiolożka, która wie wszystko, co można wiedzieć o układzie nerwowym. Żyje ona przez wiele lat w czarno-białym świecie, nie widząc kolorów. Pewnego dnia, zdejmuje swoje czarno-białe okulary. Czy będzie zdziwiona widząc czerwonego pomidora?

Maria-neurobiolożka Jeśli będzie zdziwiona, to fizykalizm jest fałszywy. Bo przecież ona, z założenia eksperymentu myślowego, dysponuje całą wiedzę fizykalną. A jednak się dziwi! A więc fizykalizm (nie tylko funkcjonalizm) jest fałszywy.

Odpowiedzi na eksperyment Jacksona Odpowiedź Paula Churchlanda: Jackson myli wiedzę-jak i wiedzę-że. Pewnie, że Maria zna całą wiedzę o tym, jakie procesy zachodzą przy widzeniu pomidora. Ale ponieważ u niej one nie zaszły, to nie ma wiedzy praktycznej, proceduralnej, która różni się od wiedzy przez opis. Wada odpowiedzi: dlaczego nie mogłaby poznać wiedzy proceduralnej? Czy którakolwiek z teorii świadomości o tym mówiła?

Odpowiedź Daniela Dennetta Ależ Maria wcale się nie zdziwi. Ona przecież będzie wiedziała, jak pomidory wyglądają. Ona z definicji wie wszystko. To nie jest niewinne założenie. To założenie, które powoduje, że nie sposób wyobrazić sobie tej sytuacji, bo nie istnieje żaden skończony podmiot, który wie wszystko.

Robomaria No to skoro chcecie się bawić, to się pobawmy. Zastąpmy Marię robotem, bo wtedy będzie można precyzyjniej poeksperymentować. I Robomaria będzie znała strukturę tego typu robotów, jakimi jest. Będzie wiedzieć, jaki stan odpowiada czerwieni, zanim spotka pomidora. QED.

Odpowiedź Miłkowskiego ;) Załóżmy, że dualizm jest prawdziwy i że Maria jest dualistką. Zna dualistyczną teorię świadomości, ale żyje w czarno-białym świecie? Jak to nam w ogóle może pomóc?

Argument z zombich David Chalmers – kolejny realista australijski Wyobraźmy sobie, że istnieje mój duplikat, który zachowuje się dokładnie tak samo jak ja. I że ma dokładnie te same stany obliczeniowe. Ale nie ma świadomości. To wyobrażenie jest niesprzeczne. A więc świadomość nie wiąże się pojęciowo ze strukturą funkcjonalną i światem fizycznym.

Replika (słaba) Ale przecież mamy zawodną wyobraźnię, więc możemy sobie wyobrażać rzeczy niemożliwe. Na przykład może nam się wydawać, że wyobrażamy sobie największą liczbę naturalną, nie zauważając sprzeczności. To słaba replika, bo Chalmers może wyeliminować termin „wyobrażalność” na rzecz terminu „możliwość logiczna”.

Replika (ostateczna) Ale jeśli w określonym języku (np. fizykalisty) wyraz „świadomość” oznacza zawsze takie układy fizyczne, które mają świadomość zgodnie np. z teorią Rosenthala czy Tononiego, to w jego języku będzie sprzeczność. A więc argument z zombich dowodzi tylko, że niektórzy mają intuicje kartezjańskie. No po prostu szok.

Misterianizm Radykalniejsze (pozornie!) stanowisko Colina McGinna: świadomości nie możemy, być może, w ogóle poznać. Sęk w tym, że ten sceptycyzm jest bardzo płytki, bo opiera się na sugestii, że być może problem jest za trudny. Ale nie wiadomo czemu za trudny.

Pozytywizm August Comte (1798-1857), twórca pozytywizmu: Nie można poznać istoty rzeczy, a jedynie ich przejawy (zjawiska). Comte twierdził, że np. bezpłodną metafizyką jest poznawanie składu chemicznego gwiazd. Okazało się to możliwe prawie bezpośrednio po wydaniu jego dzieł. Comte odrzucał też introspekcję jako niemożliwą. Trochę jak McGinn…

Podsumowanie Istnieją stosunkowo rozbudowane teorie funkcjonalistyczne: teoria stanów wyższego rzędu, teoria globalnej przestrzeni roboczej, teoria minimalnej złożoności (integracji). Oraz eksperymenty myślowe przeciwko tym teoriom, ale brak istotnej teorii dualistycznej (poza teatrem kartezjańskim i badaniem tzw. korelatów świadomości).

Polecane lektury Dennett i Chalmers, oczywiście.