Współczesne metody diagnozy i terapii dzieci z zaburzeniami rozwoju

Prowadzący dr Justyna Leszka Wyższa Szkoła Edukacji Integracyjnej i Interkulturowej w Poznaniu Przedszkole Integracyjno – Terapeutyczne MIŚ w Poznaniu Terapeuta Metody Krakowskiej jleszka@wp.pl 606 66 44 47

Sfery rozwoju dziecka Rozwój mowy Rozwój percepcji słuchowej Rozwój spostrzegania wzrokowego Rozwój zabawy Rozwój emocjonalny i społeczny Rozwój sprawności motorycznej i manualnej

Charakterystyka rozwoju mowy dziecka Jest wspólny dla wszystkich dzieci. Na jego przebieg mają wpływ czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Występują w nim okresy krytyczne sprzyjające opanowanie poszczególnych sprawności. Indywidualne cechy rozwoju dziecka nie mogą usprawiedliwiać znaczących odstępstw w zakresie pojawiania się następujących po sobie okresów rozwoju. Rozwój językowy jest nieodłącznie związany z rozwojem poznawczym, emocjonalnym i społecznym oraz rozwojem zabawy.

Rozwój mowy w pierwszym roku życia Wiek w miesiącach Umiejętności oczekiwane rozwojowo 2 Wokalizacje pierwszych samogłosek Wydawanie dźwięków, które nie przypominają ludzkiej mowy 4 Doskonalenie repertuaru samogłosek Pojawianie się pierwszych (prymarnych) spółgłosek 6 Powtarzanie (naśladowanie) sylab charakterystycznych dla języka ojczystego Gaworzenie samonaśladowcze 8 Naśladowanie, powtarzanie oraz samodzielna wokalizacja sylab Rozumienie wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym 9 Pojawienie się gestu wskazywania palcem Początek kształtowania się pola wspólnej uwagi oraz rozumienia intencji komunikacyjnych

Rozwój mowy w pierwszym roku życia Wiek w miesiącach Umiejętności oczekiwane rozwojowo 10 Pierwsze słowa zbudowane z sylab otwartych Rozumienie prostych słów (najczęściej rzeczowników w mianowniku) 12 Rozumienie prostych poleceń, niektórych nazw osób, przedmiotów i czynności Samodzielne wypowiadanie kilku wyrazów Powtarzanie sylab i słów wypowiadanych przez dorosłego

Rozwój mowy w drugim roku życia Wiek w miesiącach Umiejętności oczekiwane rozwojowo 13 - 16 Posługuje się nazwami osób, przedmiotów i kilku czynności Wyrazy głównie amorficzne, zbudowane z reduplikowanych sylab otwartych Doskonalenie zdolności dzielenia uwagi z dorosłymi 18 Dalszy rozwój słownictwa, wypowiedzi w większości jednowyrazowe, rzadziej dwuwyrazowe bez odmiany Rozwój rozumienia prostych zdań (głównie poleceń i zakazów) 24 Stały wzrost słownictwa Pojawienie się wypowiedzi dwuwyrazowych i początki fleksji, jako pierwsza pojawia się deklinacja W odmianie czasowników najczęściej używana jest 3 os. lp. Występują także formy 2 os. lp.

Rozwój mowy w trzecim roku życia Wiek w latach Umiejętności oczekiwane rozwojowo 3 Stały wzrost słownictwa Rozwój systemu fonetyczno – fonologicznego (brak jedynie głosek dziąsłowych, stopniowe ustępowanie charakterystycznej miękkości spółgłosek) Szybki rozwój konstrukcji składniowych (budowanie wszystkich typów zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie) Wzrost sprawności komunikacyjnej i społecznej

Stymulacja rozwoju mowy Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące (wiek poniemowlęcy) Wskazuje na przedmioty i wypowiada ich nazwę; należy uchwycić moment, kiedy wzrok dziecka skupiony jest na zabawce; W nazewnictwie przeważają onomatopeje; Zachęca dziecko do powtarzania sekwencji samogłosek początkowo dwuelementowych A O, U A, potem A O E, Podaje dziecku nazwy samogłosek wraz z obrazem graficznym – zapis pismem bezszeryfowym, 5x5 cm Zwraca uwagę na sposób mówienia do dziecka

Stymulacja rozwoju mowy Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące (wiek poniemowlęcy) Wypowiedziom powinna towarzyszyć wyrazista mimika i gesty Opowiada obrazki językiem dostosowanym do możliwości percepcyjnych dziecka

Stymulacja rozwoju mowy Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 24 – 36 miesiący Pokazuje dziecku obrazek ze znanym przedmiotem, po czym go odwraca i pyta „czego nie ma?” Czytając/oglądając z dzieckiem przedmioty podaje ich nazwy, czynności oraz cechy przedmiotów Rozpoczyna naukę czytania sylab Uczy odczytywania kilku/kilkunastu wyrazów globalnie Uczy wykonywania poleceń wydawanych słownie Zadaje proste zagadki językowe, najpierw opowiadane, potem rymowane

Spostrzeganie słuchowe – oczekiwane umiejętności Wiek dziecka Zadanie diagnostyczne 12. miesięcy 1. Poszukiwanie źródła dźwięku (minutnik ukryty w oddalonej części pokoju) 2. Poruszanie się w rytm muzyki i zaprzestanie, gdy muzyki brak 3. Wpatrywanie się w twarz śpiewającego dorosłego 18. miesięcy 1. Właściwe reakcje na piosenkę - poruszanie zwierzątkiem 2. „Granie na bębenku i pianinie 3. Podawanie dzwonka, bębenka i kubka z łyżeczką, po prezentacji dźwięków.

Spostrzeganie słuchowe 24. miesiące 1. Wypełnianie poleceń połóż lalkę do wózka, daj pieskowi miskę, włóż klocek do szafy 2. Podawanie obrazków: pani pije, pani je, pani śpi 3. Naśladuje głośne i ciche granie na bębenku 30. miesięcy 1. Kończenie wierszyka ostatnim wyrazem 2. Wypełnianie poleceń dwuczłonowych – zdejmij lali buty i połóż lalę do łóżka, włóż klocek do pudełka i zamknij pudełko, wyjmij łyżeczkę, pudełka i włóż łyżeczkę do kubka 3. Słuchanie wierszyka trzy zwrotkowego

Spostrzeganie słuchowe 36. miesięcy 1. Śpiewanie piosenki na widok poruszanej przez dorosłego zabawki 2. Zabawa w rymowanie 3. Nazywanie zwierzątek po usłyszeniu wyrażenia dźwiękonaśladowczego

Stymulacja spostrzegania słuchowego Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące (wiek poniemowlęcy) Pokazuje duże obrazki zwierząt i imituje wydawane przez nie odgłosy; zachęca do powtarzania Naśladuje dźwięki wydawane przez zwierzęta i przedmioty i zachęca dziecko do odnalezienia przedmiotu Rozkłada przed dzieckiem obrazki (nazwy powinny się różnić) i pyta „gdzie jest?” z użyciem dźwiękonaśladowczych Zabawy z piosenkami – bardzo ważne!

Stymulacja spostrzegania słuchowego Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 24– 36 miesiący Rozkłada przed dzieckiem obrazki (zabawki, ubrania, pokarmy…), mówi „pokaż mi, gdzie jest…..?” Stawia przed dzieckiem pudełko, do którego ono wrzuca nazwane przez dorosłego obrazki Pokazuje obrazki przedstawiające czynności i pyta: „gdzie Pani je, pije, …?” Ćwiczy wypełnianie poleceń jednoelementowych Pokazuje zabawkę – dziecko „śpiewa” znaną melodię Zabawy z dokańczaniem wierszyków Słuchanie tekstów pisanych

Spostrzeganie wzrokowe Wiek dziecka Zadanie diagnostyczne 12. miesięcy 1. Wykorzystanie sznurka do przyciągnięcia przedmiotu 2. Wkładanie małego pudełka do dużego 3. Wyjmowanie klocka z pudełka 18. miesięcy 1. Otwieranie i zamykanie dużego pudełka 2. Wkładanie klocków do otworów (koło, trójkąt, kwadrat 3. Mieszanie łyżką w kubeczku

Spostrzeganie wzrokowe 24. miesiące Dobieranie głowy do postaci człowieka, kota i krowy Wkładanie do 3 pudełek piłkę, lalkę i auto (w pudełkach znajdują się identyczne egzemplarze zabawek) Dokładanie do zabawek obrazków przedstawiających te przedmioty 30. miesięcy 1. Dokładanie czterech części do obrazków 2. Dorysowanie brakujących elementów do rysunku (koła, oczy, okna) 3. Rysowanie drogi dla auta albo motylka

Spostrzeganie wzrokowe 36. miesięcy Uzupełnianie części twarzy na planszy Dobieranie parami obrazków (piłki, auta, pieski) obrazki nieidentyczne) 3. Układanie obrazków w konturach

Stymulacja spostrzegania wzrokowego Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące (wiek poniemowlęcy) Pokazuje, jak wykonać zadanie i stara się zachęcić dziecko do takich samych działań. Jeżeli czynność nie zostanie powtórzona, wykonuje ją ręką dziecka: Układa wieżę, z dwóch, trzech, czterech klocków Wkłada klocki z otworami na drewniane patyczki Wkłada do otworów w deseczce koło, trójkąt, kwadrat Wkłada w otwory przedmioty o różnej wielkości Dokłada brakującą połowę obrazka

Stymulacja spostrzegania wzrokowego Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące (wiek poniemowlęcy) Dokłada na obrazkach głowę do postaci Dokłada zabawki desygnat do desygnatu Dokłada obrazki do desygnatu Rozpoznaje samogłoski na kartonikach Dokłada samogłoski do obrazków, które są nimi ilustrowane

Stymulacja spostrzegania wzrokowego Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 24 – 36 miesięcy Rozdzielanie plastikowych sztućców Wkładanie w otwory przedmiotów o różnej wielkości Układanie figur geometrycznych w konturach narysowanych na kartonie Układanie obrazków w konturach narysowanych na kartonie Identyfikacja obrazków Identyfikacja figur Dokładanie pojedynczego elementu do złożonego obrazka Uzupełnianie części twarzy Składanie rozciętych obrazków

Badanie poziomu zabawy Wiek dziecka Zabawka 12. miesięcy Książeczka z grubymi kartkami 18. miesięcy Drążek i części piramidki (kółka z dziurką) 24. miesiące Auto. Lalka. Zwierzątka. 30. miesięcy Auto i garaż. Lalka i łóżeczko. Kubek i łyżeczka, butelka ze smoczkiem. Zabawkowy młotek i śrubokręt. 36. miesięcy Kuchenka, garnki, talerzyk, miseczka, łyżka, fasolki, plastikowe atrapy jedzenia

Stymulacja zabawy Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 36 miesięcy Demonstruje zabawy, zachęcając do ich powtórzenia: Zakręcanie i odkręcanie butelki, Sposób kręcenia korbką, Nawlekanie koralików na sznurek, Budowa mostu z trzech klocków Zabawa np. w stację benzynową, karmienie misia, Wykonuje z plasteliny walec i formuje z niego kółeczko Kroi plastikowym nożem „kiełbaski” z plasteliny Aranżuje zabawy tematyczne

Badanie zachowań społecznych Wiek dziecka Stwierdzenie występowania zachowań 12. miesięcy 1. Gestu wskazywania palcem z jednoczesnym wspólnym polem uwagi z dorosłym 2. Patrzenie na twarz 3. Podążanie wzrokiem za osobą lub wskazaniem 18. miesięcy 1. Naśladowanie gestów i działań dorosłego 2. Podawanie zabawek dorosłemu 3. Poszukiwanie schowanej zabawki

Badanie zachowań społecznych 24. miesiące 1. Zainteresowanie działaniem dorosłego 2. Sprawdzanie czy rodzic patrzy, gdy dziecko wykonuje działania 3. Zadowolenie z wyrażanych przez dorosłego pochwał 30. miesięcy 1. Stosowanie się do reguł (siadaj, popatrz, nie ruszaj, nie wolno, korzystanie z toalety) 2. Sposoby komunikacji z matką 3. Sposoby komunikacji z badającym

Badanie zachowań społecznych 36. miesięcy 1. Próby negocjacji z rodzicami (np. chodź do domu, kup mi …itp.) 2. Umiejętność przywitania się i pożegnania. 3. Umiejętność samodzielnej zabawy podczas rozmowy rodziców z badającym.

Stymulacja zachowań społecznych Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące Inicjuje zabawy wraz z dwójką dzieci Zachęca do interakcji „daj Ali pieska” Jak najczęściej inicjuje zabawy na placu zabaw Zabawy z pluszakami/przyjaciółmi, nadawanie im imion itd.

Stymulacja zachowań społecznych Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 24 - 36 miesięcy Ustala jasne, możliwe do spełnienie a przez dziecko zasady. Zasady powinny być konsekwentnie przestrzegane i egzekwowane, Dwoje dzieci, osoba dorosła i akcesoria do zabawy tematycznej. Jeśli dzieci same nie ustalą zasad zabawy czyni to dorosły, Rysunki twarzy przedstawiające emocje - nazywanie i rozpoznawanie emocji Wyraźne i adekwatne nagradzanie i karcenie

Rozwój motoryki dużej i sprawności manualnej Wiek dziecka Zadanie diagnostyczne 12. miesięcy 1.Samodzielne chodzenie, lub z wykorzystaniem podpory 2. Chwyt pęsetowy połączony z oglądaniem przedmiotu 3. Wrzucanie klocków do pudełka 18. miesięcy 1. Kopanie piłki i rzucanie piłki 2. Wchodzenie po schodach 3. Budowanie wieży z 2. klocków i picie z kubka

Badanie motoryki dużej i sprawności manualnej 24. miesiące 1. Zdejmowanie skarpetek, bucików. 2. Przesypywanie łyżeczką grysiku z torebki do miseczki 3. Podskakiwanie i próby jazdy na rowerku (naprzemienne ruchy nogami) 30. miesięcy 1. Odkręcanie pokrywki lub zakrętki 2. Posługiwanie się łyżką 3. Wrzucanie do butelki fasolki

Badanie motoryki dużej i sprawności manualnej 36. miesięcy 1. Stanie na jednej nodze 2. Wkładanie czapki, butów (nie sznurowanych) 3. Zasuwanie zamka błyskawicznego

Stymulacja motoryki dużej i sprawności manualnej Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 12 – 24 miesiące Prowadzi zabawy stymulujące chodzenie, wspinanie się, kopanie piłki, wchodzenie po schodach Demonstruje dziecku wrzucanie drobnych przedmiotów do pojemnika Uczy jeść łyżeczką Stymuluje bazgranie Wkłada do otworów wraz z dzieckiem (potem samo dziecko ) klocki w kształcie trójkątów, kół i kwadratów Uczy picia z kubeczka

Stymulacja motoryki dużej i sprawności manualnej Przedział wiekowy Opiekun/rodzic 24-36 miesięcy Organizuje dziecku proste tory przeszkód Zachęca do zabaw ze staniem na jednej nodze Wkłada do otworów klocki o zróżnicowanych kształtach Daje dziecku liczne zadania grafomotoryczne, samodzielne rysowanie kółka, linii pionowych i poziomych, łączenia kropek Organizuje zabawy usprawniające motorykę małą

Literatura Wczesna interwencja terapeutyczna –Stymulacja rozwoju dziecka od urodzenia do 6 roku życia Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo Wydawnictwo Edukacyjne Kraków, 2007

Stymulacja i wspieranie rozwoju małego dziecka powinno się stać dla dziecka i osoby dorosłej dobrą zabawą Nastawienie osoby dorosłej ma kluczowe znaczenie dla przebiegu „ćwiczeń”

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ