Opieka nad pacjentem z najczęstszymi schorzeniami wieku podeszłego Komunikacja, Psychopatologia

Plan Upośledzenie narządów zmysłów Psychopatologia Otępienie Majaczenie Depresja

Komunikacja

DEFINICJA Komunikacja interpersonalna proces dzięki, któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w bezpośrednim kontakcie z inną osobą. Dokonuje się za pomocą przekazu werbalnego i niewerbalnego.

POZIOMY KOMUNIKACJI Faktyczny Instrumentalny Afektywny Swobodna rozmowa na nieistotne tematy. Jest to bezpieczne, wolne od emocji komunikowanie się, podczas którego nie rozmawia się o poglądach ani wartościach. Występuje z reguły wtedy, gdy ludzie spotykają się ze sobą po raz pierwszy lub nie znają się zbyt dobrze. Poruszane wówczas tematy dotyczyć mogą np. pogody, wiadomości czy sportu. Instrumentalny Polega na przekazywaniu informacji i/lub instrukcji w sposób bezpośredni, wolny od emocji. Taka komunikacja ma na celu wywołanie konkretnego zachowania u odbiorcy komunikatu, np. rozmowa u fryzjera: "proszę ogolić mnie na zero". Afektywny Ujawnianie wartości i poglądów, emocji, zaangażowanie w rozmowę. Na tym poziomie ujawniają się bardziej osobiste cechy rozmówcy, np. "uważam, że należy ostrzej karać kierowców prowadzących po pijanemu", "nigdy mnie nie słuchasz".

MODEL Nadawca Intencja Kodowanie Kanał Komunikacyjny Komunikat Szum Odbiorca Interpretacja Dekodowanie Wartości Nastrój Emocje Sposób Bycia Nawyki Punkt Widzenia Przekonania Język Ciała Zmęczenie Nieuwaga Wartości Nastrój Emocje Sposób Bycia Nawyki Punkt Widzenia Przekonania Język Ciała Zmęczenie Nieuwaga

Parafraza Parafraza to powtórzenie własnymi słowami tego co przed chwilą usłyszeliśmy. Parafrazując używamy sformułowań: jeśli dobrze Cię rozumiem... a więc jesteś zdania, że... chcesz powiedzieć, że... sądzisz zatem, że...

Polecenia Prawidłowo wydane polecenie musi informować drugą osobę: Co ma być zrobione Kto ma to zrobić Jaki czas oraz zasoby ma na potrzeby wykonania polecenia (Na kiedy ma coś być zrobione) Parafraza Ewaluacja Kara i nagroda Polecenie powinno być wydane w formie pytania lub prośby. Użycie tonu rozkazującego obniża skuteczność polecenia i niszczy motywację drugiej osoby do wykonania zadania.

Aktywne Słuchanie Policz lampy w Sali Zawiąż buta Ile to jest 15*16? Zanotuj wynik. Sprawdź która godzina.

Aktywne Słuchanie Patrz na drugą osobę. Zadawaj pytania. Usiądź tak jak druga osoba.

SKUTECZNE SŁUCHANIE aktywne słuchanie parafrazowanie (definiowanie) swoimi słowami tego, co druga osoba do nas mówi precyzowanie przez zadawanie pytań informacja zwrotna dzielenie się odczuciami i doświadczeniami bez osądzania (natychmiast, szczerze i wspierająco) słuchanie empatyczne słuchanie z nastawieniem na zrozumienie emocji rozmówcy słuchanie otwarte nie ocenia się rozmówcy, by osądy nie zasłaniały nam naszego rozmówcy słuchanie świadome zwracanie uwagi na integrację słów i emocji

Komunikaty Niewerbalne Gesty Postawa ciała Mimika Dystans (dotyk) Kontakt wzrokowy Ubiór (rekwizyty) Ton głosu, barwa, akcent

ROLA KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ

Wnioski z eksperymentu Mehrebiana Zrozumienie emocji jest możliwe tylko dzięki dekodowaniu komunikatów niewerbalnych Nawet nie rozumiejąc wypowiadanych słów jesteśmy w stanie stwierdzić jak się ktoś czuje i jakie ma do nas nastawienie Jeśli chcemy kogoś uspokoić, zdenerwować, uwieść to ważniejsze jest to jak mówimy niż to co mówimy (prymat formy nad treścią)

Komunikacja z Osobą Starszą

Wzrok Co trzeci człowiek w wieku powyżej 65 r.ż. cierpi na zaburzenia widzenia. Najczęstszym problemem są zaburzenia akomodacji (niemożność ogniskowania wzroku na przedmiotach znajdujących się w różnej odległości), które prowadzą do prezbiopii, cechującej się dobrym widzeniem dali i złym widzeniem bliży.

Wzrok Zaburzenia ostrości widzenia Zwiększenie progu widzenia Osłabienie percepcji kolorów Spowolnienie przetwarzania bodźców wzrokowych

Wzrok Musimy pamiętać, że 7% osób w wieku 65-74 lat i 16% powyżej 75 r.ż. cierpi z powodu znacznych zaburzeń widzenia lub prawie całkowitej ślepoty. Najczęstszymi przyczynami zaburzeń widzenia są: Zaćma Jaskra Starcze zwyrodnienie plamki żółtej Starcze odwarstwienie siatkówki Retinopatia cukrzycowa

Konsekwencje trudności w przemieszczaniu się (obijanie się o przedmioty) upośledzeniu ulega zdolność czytania, precyzja, dokładność wykonywanych czynności, a także zdolność orientacji w otoczeniu mogąca zagrażać bezpieczeństwu pacjenta Dużego stopnia niedowidzenie może powodować zmiany charakterologiczne. Upośledzenie orientacji zwiększa podatność na lęk i w konsekwencji gotowość do różnego rodzaju reakcji obronnych. Często chory staje się podejrzliwy i czuje oszukiwany.

Słuch Odsetek osób z zaburzeniami słuchu w wieku podeszłym rośnie: poważne zaburzenia występują u 1,6% osób w wieku 20-30 lat, 32% w wieku 70-80 lat i przeszło 50% u osób po 80 r.ż. U mężczyzn występuje większa utrata słuchu niż u kobiet: rozpoczyna się wcześniej i pogarsza szybciej.

Konsekwencje Konsekwencją pojawiającego się niedosłuchu jest nadwrażliwość na mowę bardzo głośną, zaburzenia w rozumieniu mowy zniekształconej (np. przez telefon) i osłabiona lokalizacja dźwięku, co prowadzi do utrudnionej zdolności rozróżniania głosu słyszalnego w zgiełku, hałasie. Oznacza to też utrudnioną zdolność uczestnictwa w rozmowie z udziałem większej ilości osób.

Konsekwencje Często ludzie starsi narzekają, że to inni niewyraźnie mówią, i nie chcą przyznać się, że sami gorzej słyszą. W procesie postępującego ubytku słuchu komunikowanie się wymaga coraz większego wysiłku. Pacjent niezwykle uważnie patrzy na rozmówcę, obserwuje każdy gest, śledzi każdy ruch ust, ponieważ tzw. czytanie z ust uzupełnia ubytek słyszenia. Znaczne upośledzenie słuchu może stać się przyczyną izolacji człowieka starszego w rodzinie, wycofania z kontaktów społecznych i prowadzić do osamotnienia, wystąpienia depresji. Uszkodzeniu słuchu może towarzyszyć uszkodzenie narządu równowagi (10-15% populacji niesłyszących), objawiające się niemożnością utrzymania pozycji pionowej. Kompensacja zachodzi w oparciu o wzrok. Nadal trudność będzie sprawiało przemieszczanie się w ciemnościach oraz powolne poruszanie się

Aparat Słuchowy WEWNĄTRZKANAŁOWY APARAT SŁUCHOWY- CIC WEWNĄTRZKANAŁOWY APARAT SŁUCHOWY – ITC ZAUSZNY APARAT SŁUCHOWY – BTE ZAUSZNY APARAT SŁUCHOWY – RITE

Urządzenia pomocne w uszkodzeniu słuchu dzwonek do drzwi wyposażonego w sygnalizację świetlną aparatu telefonicznego wyposażonego w sygnalizację świetlną, telefon z wmontowaną cewką indukcyjną w słuchawce, budziki świetlne lub wibracyjnych, faksu, telefaksu, wzmacniacza do aparatu telefonicznego generatory szumu, przenośne indywidualne wzmacniacze dźwięku, słuchawek, minipętli induktofonicznych, indywidualne urządzeń akustycznych przybliżających dźwięki (działających na FM lub podczerwień), urządzenia wspomagające odbiór dźwięku z telewizora (przewodowych i bezprzewodowych), modemy, faksmodemu, telefonicznego łącza ISDN, umożliwiającego dostęp do łączności wizualnej oraz zestawu urządzeń umożliwiających taką łączność za pomocą komputerów i sieci telefonicznej, zestaw komputerowy (komputer, monitor, drukarka) z oprogramowaniem systemowym oraz programem specjalistycznym dla dzieci i młodzieży uczącej się, inne sygnalizatory optyczne zastępujące dźwięk, zestawy sygnalizujące dźwięk telefonu, dzwonka do drzwi, płacz dziecka, alarmu przeciwpożarowego, budzika itp. poprzez miganie lampy, tłumacz migowego

Urządzenia pomocne niewidomym aparat telefoniczny z oprogramowaniem Braille'a, radiomagnetofon, dyktafon, krótkofalówki, radia, czytak i in., maszyny do pisania pismem Braille'a, materiały optyczne i elektrooptyczne typu: lupy, okulary, powiększalniki telewizyjne, lupy monitorowe itp., telefon komórkowy udźwiękowiony (dla osób aktywnych zawodowo lub udzielających się społecznie), program do skanera rozpoznającego pismo Braille'a, komputery przystosowane do potrzeb uczącej się osoby niepełnosprawnej oraz specjalistycznych programów komputerowych, zakup i montaż poręczy i uchwytów w ciągach komunikacyjnych, łazienkach umożliwiających samoobsługę wnioskodawcy, likwidacja progów i zróżnicowania poziomów podłogi, oznakowanie wyposażenia lokalu i ciągów komunikacyjnych różnym kolorem lub fakturą, wymiana wykładzin podłogowych na posadzki antypoślizgowe, wykonanie dodatkowego oświetlenia w pomieszczeniu lub zmiana sposobu oświetlenia, wprowadzenie oznakowania kolorystycznego i fakturowego elementów pionowych i poziomych małej architektury, trwałe pomalowanie narożników budynku

Zaburzenia mowy Zaburzenia mowy utrudniają kontakt z innymi i wpływają na obniżenie poczucia własnej wartości pacjenta. Nieartykułowane dźwięki, nawet pojedyncze słowa mogą wyrażać uczucia chorego.

Dyzartria Mowa niewyraźna zwana DYZARTRIĄ, to zaburzenia artykulacji, polegające na nieprawidłowej wymowie pewnych dźwięków lub niewłaściwym rytmie mowy. Pacjent rozumie co się do niego mówi i potrafi bezbłędnie formułować słowa, dźwięki, ale ma trudności z ich artykułowaniem. Przyczyną dyzartrii są: zmiany w obrębie warg, policzków, podniebienia, języka, w jamie gardłowej i jamie nosowej, brak uzębienia, schorzenia krtani, strun głosowych i tchawicy, parkinsonizm. W zespołach parkinsonowskich zmienia się siła i modulacja głosu, mowa staje się monotonna, bezbarwna, coraz cichsza.

Afazja AFAZJA spowodowana jest uszkodzeniem mózgu i polega na zaburzonym przetwarzaniu zawartości myślowej w pojęcia. W zależności od tego, jaka jest lokalizacja uszkodzenia w obrębie ośrodka mowy, wyróżnia się różne rodzaje afazji, które w każdym przypadku powodują ograniczenia rozumienia mowy i zdolności wyrażania myśli słowami.

Psychopatologia

Psychopatologia Otępienie Majaczenie Depresja

Otępienie

Otępienie Otępienie (demencja; łac. dementia) – spowodowane uszkodzeniem mózgu znaczne obniżenie się sprawności umysłowej.

Otępienie Istnieje wiele definicji i kryteriów otępienia, ponieważ istnieją spory, kiedy obniżenie sprawności umysłowej staje się już otępieniem. Wbrew niektórym potocznym opiniom otępienie nie jest normalnym objawem procesów starzenia się.

Otępienie DSM-IV Otępienie jest zespołem objawów zaburzeń procesów poznawczych obejmujących – oprócz zaburzeń pamięci – deficyty co najmniej dwóch z następujących funkcji poznawczych: mowy (afazja), celowej złożonej aktywności ruchowej (apraksja) zdolności rozpoznawania i identyfikowania przedmiotów (agnozja), agnoza twarzy – zespół Capgrasa. oraz zaburzeń planowania, inicjowania, kontroli i korygowania przebiegu złożonych zachowań (zaburzenia funkcji wykonawczych). Deficyty poznawcze powinny być na tyle głębokie, by zaburzały aktywność zawodową, funkcjonowanie społeczne oraz wykonywanie codziennych czynności.

Otępienie Objawy Zaburzenia pamięci Afazja (ruchowa, recepcyjna) Echolalia Palilalia (powtarza po sobie) Apraksja Agnozja Zaburzenia funkcji wykonawczych Zmiany osobowości i zachowania Objawy psychopatologiczne (omamy wzrokowe i urojenia prześladowcze). Omamy często przy zachowanym wglądzie.

Choroba Alzheimera Podstępny początek ze stopniowym pogarszaniem się czynności poznawczych Rozpoznanie przez wykluczenie innych przyczyn otępienia

Otępienie naczyniowe (otępienie wielozawałowe) Neurologiczne objawy ogniskowe Potwierdzenie choroby naczyń mózgowych lub udaru mózgu Zmienne lub skokowe pogarszanie się czynności poznawczych

Otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB) Falujące zaburzenia czynności poznawczych, zmieniające się z dnia na dzień (lub w krótszych okresach) Nawracające omamy wzrokowe Objawy zespołu parkinsonowskiego (sztywność, bradykineza, drżenia) Powtarzające się upadki i omdlenia Przemijające zaburzenia świadomości Niezwykła podatność na leki przeciwpsychotyczne (powodujące parkinsonizm)

Otępienie czołowo-skroniowe (choroba Picka) Zaburzenia zachowania społecznego i indywidualnego (rozhamowanie, grubiaństwo) we wczesnym okresie Obojętność emocjonalna we wczesnym okresie Ubóstwo wypowiedzi, echolalia, perseweracje, mutyzm Utrata krytycyzmu we wczesnym okresie Względnie dobrze zachowane pozostałe funkcje poznawcze

Otępienie – typy Wczesna afazja Mowa prawidłowa aż do późnego okresu Korowe Podkorowe Wczesna afazja Mowa prawidłowa aż do późnego okresu Apraksja Agnozja Zaburzenia liczenia we wczesnym okresie Zwykle prawidłowa postawa i napięcie mięśniowe Brak ruchów dodatkowych Język prawidłowy Dyzartria Brak agnozji i apraksji Zdolność liczenia prawidłowa aż do późnego okresu Pochylona sylwetka ciała, zwiększone napięcie mięśniowe Drżenia, ruchy pląsawicze, tiki

Otępienie - typy Korowe Podkorowe Mieszane Choroba Alzheimera i otępienie czołowo-skroniowe (łącznie z chorobą Picka) Podkorowe Choroba Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy’ego, choroba Huntingtona, postępujące porażenie nadjądrowe, choroba Wilsona, wodogłowie normotensyjne, stwardnienie rozsiane, otępienie w przebiegu zakażenia HIV Mieszane Otępienie naczyniowe, otępienie spowodowane infenkcją (choroba Creutzfeldta-Jakoba, kiła układu nerwowego, przewklekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych)

Otępienie- typy Stan Zmiany w TK Fizjologiczne starzenie się Postępujące zaniki korowe i zwiększenie objętości komór Choroba Alzheimera Uogólnione zaniki mózgu Poszerzenie bruzd Poszerzenie komór Ścieńczenie przyśrodkowej części płata skroniowego (w badaniu TK celowanym na płat skroniowy) Otępienie naczyniowe Pojedyncze lub liczne obszary zawału Zaniki mózgowe Otępienie czołowo-skroniowe (z chorobą Picka) Stosunkowo większe zaniki płatów czołowych i skroniowych Zaniki typu „ostrza noża” (wygląd zanikających zakrętów) Choroba Huntingtona Poszerzone komory Zanik jąder ogoniastych Choroba Creutzfeldta-Jakoba Zwykle prawidłowe Charakterystyczny obraz MR w przypadku CJD – nowy wariant: obustronnie wysoki sygnał w okolicy poduszki wzgórza

BPSD Objawy psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z otępieniem Niedostosowana aktywność słowna, głosowa bądź ruchowa Objawy zaburzeń postrzegania, myślenia, nastroju lub zachowania Inne objawy nie będące zaburzeniami poznawczymi

Zespół Amnestyczny Poważne zakłócenia pamięci bez całościowych zaburzeń czynności poznawczych. Zdezorientowanie w czasie. Konfabulacje (bo zachowane inne zdolności poznawcze i brak wglądu)

Majaczenie

Majaczenie Majaczenie (zespół majaczeniowy, delirium, ostry zespół mózgowy) – zespół zaburzeń świadomości, któremu towarzyszą iluzje, omamy wzrokowe, słuchowe, dotykowe i inne oraz lęk i pobudzenie psychomotoryczne, zaburzenia snu, przy czym objawy te nasilają się często wieczorem i nocą. Omamy układać się mogą w niezwykle żywe wizje przypominające film, którym towarzyszą urojenia "dziania się" (tzn. chory ma poczucie uczestnictwa w rozgrywających się przed jego oczami wydarzeniach). Orientacja autopsychiczna jest zazwyczaj zachowana, allopsychiczna zaś bywa zazwyczaj zaburzona.

Majaczenie Po przeminięciu stanu majaczeniowego stwierdza się zwykle częściową lub całkowitą niepamięć okresu chorobowego. Stany majaczeniowe spotyka się w wielu chorobach somatycznych: np. ciężkich infekcjach przebiegających z wysoką gorączką, zatruciach, mocznicy, niewydolności wątroby, urazach, odwodnieniu (zwłaszcza u osób w wieku podeszłym). Zespoły majaczeniowe mogą również wikłać zespoły abstynencyjne alkoholowe (delirium tremens - majaczenie drżenne) i po odstawieniu benzodiazepin.

Objawy Majaczenia Zaburzenie świadomości Zaburzenia czynności poznawczych Zaburzenia postrzegania i myślenia Zaburzenia napędu psychoruchowego Zaburzenia rytmu snu i czuwania Zaburzenia emocji

Majaczenie a otępienie Cecha Majaczenie Otępienie Początek Ostry Powolny Czas trwania Godziny, tygodnie Miesiące, lata Przebieg Zmienny Postępujący Świadomość Zaburzona Prawidłowa Zaburzenia spostrzegania Częste W późnych stadiach Rytm snu i czuwania Zaburzony Zwykle prawidłowy

Zaburzenia czynności poznawczych Otępienie Majaczenie Zespół amnestyczny Zatrucie substancjami psychoaktywnymi lub ich odstawienie Upośledzenie umysłowe Zaburzenia psychotyczne Zaburzenia nastroju Zaburzenia dysocjacyjne Pogorszenie czynności poznawczych związane z wiekiem Zaburzenia pozorowane lub symulacja

MMSE Mini-Mental State Examination Ocenia czynności poznawcze Otępienie diagnozowane przy wyniku poniżej 25/30 punktów Powyżej 90 lat wynik poniżej 23/30 punktów wskazuje na otępienie

Ocena czynności pamięci - krótkotrwałej Test powtarzania ciągu cyfr Poproś pacjenta, aby powtarzał za tobą. Zacznij od 2 różnych cyfr – podawaj je jednakowym tonem, w tempie jedna cyfra na sekundę. Jeżeli pacjent powtórzy prawidłowo, zwiększ liczbę cyfr o jedną za każdym razem (używając różnych cyfr), aż do wyczerpania możliwości pacjenta lub do uzyskania ostatecznego wyniku. Prawidłowy ciąg cyfr składa się z 7+-2

Ocena czynności pamięci - długotrwałej Zdolność do przechowywania nowych informacji (pamięć następcza) Poproś pacjenta, aby zapamiętał nieznane mu nazwisko i adres. Poproś o powtórzenie tych informacji po 3-5 minutach, tymczasem wykonując inne testy Pamięć odległa Zapytaj pacjenta o ważne wydarzenia (osobiste lub ogólnie znane), które miały miejsce w jego dzieciństwie lub dziesiątki lat temu. Porównaj zgodność z dostępnymi informacjami z wywiadu Pamięć świeża Zapytaj pacjenta o wydarzenia z ostatnich kilku dni, np. co jadł na śniadanie, co robił dzień wcześniej itp.

Depresja

Zespół Depresyjny Obniżenie nastroju Spowolnienie ruchowe Spowolnienie toku myślenia

Zespół Depresyjny Nasilenie objawów jest różne od słabego, jak to ma miejsce w zespole subdepresyjnym, do silnego z zahamowaniem myślenia, co się objawia mutyzmem i zahamowaniem ruchowym (stupor melancholicus), aż do osłupienia włącznie.  Na podstawowy obraz choroby nakładają się często lęk, urojenia (poniżenia, grzeszności, winy, hipochondryczne). Należy pamiętać, że stan osłupienia depresyjnego może ustąpić nagle wśród objawów gwałtownego podniecenia (raptus melancholicus), a także o ryzyku popełnienia samobójstwa szczególnie w przypadku stanu subdepresyjnego.

Zespół Depresyjny Depresja oprócz obniżonego nastroju może się manifestować lękiem, pobudzeniem ruchowym i słownym, co występuje w przypadku psychoz starczych, przed starczych, inwolucyjnych(depresja agitata). Lęk występuje jako objaw również w depresji endogennej. Innym rodzajem depresji jest „depresja bez depresji”(depresio sinedpressione) tu obniżenie nastroju nie stanowi objawu wiodącego, dominują objawy wegetatywne, spadek aktywności, uczucie znużenia, bezsenność.

Depresja i Żałoba Strata - żałoba Uczucie ubytku w obrębie JA - depresja Urojenia i omamy jako komunikat i obraz życia wewnętrznego pacjenta

Obrazy kliniczne depresji Zaburzenia Schizoafektywne (depresja psychotyczna) Zespół Cotarda Dystymia Objawy depresyjne Zaburzenia Afektywne Dwubiegunowe Cyklotymia

Ryzyko Samobójstwa u osób starszych Zwiększona skuteczność (planowanie a nie impuls) Przedawkowanie leków Tuż po minięciu okresu o bardzo obniżonym nastroju Oznaka – poprawa nastroju bez wyraźnej przyczyny – „rozwiązanie” problemów

Samobójca Depresja Przewlekła choroba lub niepełnosprawność Samotność Osoba starsza Młodsza osoba Depresja Przewlekła choroba lub niepełnosprawność Samotność Samobójstwo planowane Borderline Nadużywanie substancji psychoaktywnych Wcześniejsze zachowania autodestrukcyjne Samobójstwo impulsywne

Prawdopodobieństwo Samobójstwa Mężczyźni 19-34 lata Rozwiedzeni, owdowiali, samotni Bezrobotni lub emeryci Niższe klasy społeczne Mieszkające samotnie, społeczna izolacja Zaburzenia psychiczne Wcześniejsze samouszkodzenia Uzależnienie od alkoholu Przewlekła choroba lub niepełnosprawność Przypadki samobójstw lub chorób psychicznych w rodzinie Ostatnie niekorzystne wydarzenia życiowe (żałoba)

Zapobieganie Samobójstwu Jeśli pacjent chce niemożliwe jest powstrzymanie go przed zamachem samobójczym… Obserwacja Rozmowa o samobójstwie (rozpoznanie czy jest to idea czy plan) Kontrakt wg którego chory jest zobowiązany do zakomunikowania tendencji samobójczych (zewnętrzna kontrola gdy pacjent poczuje, że sam nie jest już w stanie się kontrolować)

„Organika” Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu Zespół czołowy Charakteropatia