DEmokracja
Pojęcie demokracji Demokracja to ustrój polityczny, w którym władza państwowa spoczywa w rękach wszystkich obywateli. Obywatele ci mają prawo uczestniczyć w życiu politycznym, podejmować ogólnonarodowe decyzje oraz wybierać i odwoływać swoich przywódców. Społeczeństwo może realizować swoją zwierzchnią władzę bezpośrednio lub pośrednio:
Pojęcie demokracji Demokracja bezpośrednia - wszyscy członkowie danej społeczności osobiście uczestniczą w podejmowaniu decyzji politycznych. Pewnymi formami demokracji bezpośredniej w nowoczesnym świecie są: - referendum powszechne, czyli głosowanie nad pewna konkretną sprawą w celu zebrania i wyrażenia opinii lub woli społeczeństwa (np. w Polsce w latach 90 odbyło się referendum dotyczące uwłaszczania i projektu nowej konstytucji),
Pojęcie demokracji - plebiscyt, czyli powszechne głosowanie mieszkańców określonego terytorium w sprawie przynależności tego obszaru do danego państwa, - zgromadzenia, zwoływane do podjęcia wymaganych uchwał. Demokracja pośrednia - obywatele sprawują swoją władzę zwierzchnią za pośrednictwem swoich reprezentantów, którzy wybierani są zarówno do ciał przedstawicielskich na szczeblu centralnym (parlament), jak i lokalnym (samorząd).
Pojęcie demokracji Podstawowymi regulacjami prawnymi współczesnych systemów demokratycznych są: - konstytucja , czyli ustawa zasadnicza, - ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy, - normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie partii politycznych, - prawo wyborcze, - akty wykonawcze do danych ustaw (wydawane przez konkretne resorty).
Pojęcie demokracji We współczesnych demokracjach władza rządu jest ograniczona przez klasyczny trójpodział władzy (władza ustawodawcza , wykonawcza i sądownicza). Władza wykonawcza oddzielona jest od władzy ustawodawczej. Rolą tej pierwszej jest wykonywanie ustaw uchwalonych przez te drugą. Niezawisła władza sądownicza kontroluje natomiast władzę ustawodawczą i wykonawczą. Jest to instytucjonalne zabezpieczenie, zwane check and balance (kontrola i równowaga).
Pojęcie demokracji Elementami niezbędnymi do kształtowania się nowoczesnego systemu demokratycznego są : - trójpodział władzy, - wysoki poziom rozwoju gospodarczego , a w konsekwencji wzrost liczby wykształconych obywateli, którzy oczekują, że będą spełniać znaczącą rolę w procesie podejmowania decyzji politycznych, - tolerancja dla uzasadnionej odmienności poglądów - obywatele mają prawo wyrażania swoich poglądów nawet , gdy różnią się one od poglądów innych (przed traktowaniem swoich poglądów jako jedynie słusznych powinni wystrzegać się zwłaszcza ci, którzy sprawują władzę), - brak silnych podziałów w społeczeństwie - duże różnice w społeczeństwie prowadzą bowiem do konfliktów, które mogą okazać się trudne do rozwiązania za pomocą metod demokratycznych.
Demokracje antyczne Demokracja była formą ustroju polis ateńskiej, położonej w greckiej Attyce. Zazwyczaj uważa się, że trwała od początków VI do połowy IV wieku p.n.e., z przerwami. Ateny były pierwszą i najważniejszą w czasach starożytnych demokracji.
Demokracje antyczne Podstawą demokracji ateńskiej były rządy większości. Zgromadzenie wszystkich obywateli płci męskiej brało udział w głosowaniu (demokracja bezpośrednia). Wybierani urzędnicy podejmowali decyzje – starożytni nie uważali takiego systemu za demokrację, lecz oligarchię. Demokracja znaczyła (i dla niektórych wciąż znaczy) równość w podejmowaniu decyzji, nie wybór osób mających takie zadanie (demokracja pośrednia). Istniało kilka przepisów i ograniczeń dotyczących władzy zgromadzenia, z wartym odnotowania Graphe Paranomon (także ustalonym przez zgromadzenie), które nie pozwalało na przyjęcie prawa sprzecznego z innym.
Demokracje antyczne Głosowanie odbywało się w miejscach publicznych przez podniesienie rąk, czasem przez fizyczny podział ("Wszyscy którzy są za, idą na lewo"), a czasem na piśmie lub przez wrzucenie kamienia. Głosować mogli tylko dorośli mężczyźni. Kobiety, dzieci, niewolnicy oraz obcokrajowcy, których wielu zamieszkiwało w Atenach, nie mieli prawa głosu.
Demokracje antyczne Pierwszy kodeks prawa karnego i cywilnego zawdzięczają Ateńczycy Drakonowi. To właśnie on wprowadził między innymi rozróżnienie zabójstwa na nieumyślne oraz morderstwa. Państwo wtedy nie posiadało prawa ścigania sądowego ani prawa łaski. Natomiast same rozstrzygnięcia wpłynęły na powstanie nowego określenia na szczególnie surowe lub okrutne prawa - na takie prawa mówimy dziś "prawa drakońskie".
Demokracje antyczne Równolegle z Drakonem działał w Atenach, jeden z siedmiu mędrców i poeta Solon. W 594 p.n.e. został on wybrany na pierwszego archonta. Główną zasługą Solona jako archonta było to, że przygotował grunt pod zmiany ustrojowe Aten. Po pierwsze dokonał on podziału obywateli na cztery klasy według cenzusu majątkowego, ustanowił tzw. Radę Czterystu, sąd przysięgłych, ujednolicił system miar i wag oraz znacznie poszerzył uprawnienia eklezji - zgromadzenia pełnoprawnych obywateli Aten, którzy ukończyli 20 lat. Od momentu pierwszego zgromadzenia był to najwyższy organ władzy, decydujący o polityce wewnętrznej i zagranicznej. Miejscem spotkań była agora (miejsce spotkań mieszkańców Aten) teatr lub wzgórze Pnyks. Głosowano na ogół jawnie, poprzez podniesienie rąk choć niekiedy odbywały się również głosowania tajne.
Demokracje antyczne W 508/507 roku p.n.e. Klejstenes wprowadził szereg reform, które w przyszłości stały się podstawą ustroju demokratycznego. Główne z tych reform to: Attyka podzielona została na 10 okręgów (fyle) a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony (demy). Metojkowie (cudzoziemcy osiedleni na stałe w Attyce) zyskali prawa obywatelskie. Utworzono Radę Pięciuset (boule) (po 50 obywateli z każdej z 10 fyl)./Wybrzeże, Miasto, Pole/ wprowadzono ostracyzm oraz urząd 10 strategów (wybieralnych dowódców armii). Celem reformy było zmniejszenie roli eupatrydów /szlachetnie urodzonych/, zatarcie wielkich różnic majątkowych oraz egalitaryzacja społeczeństwa.
Chrześcijańskie tradycje demokratyczne Dekalog – zasady i wartości demokratyczne Wybór diakonów i biskupów w wyborach bezpośrednich Św. Tomasz przyznawał prawo oporu wobec władcy tyrana
Demokracja szlachecka Demokracja szlachecka to określenie wykształconego w II poł. XV w. systemu politycznego Królestwa Polskiego a następnie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, który w założeniu gwarantował masom szlacheckim prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa, a także miał być przykładem tolerancji i formalnej równości praw w łonie samego stanu szlacheckiego, co stanowiło ewenement na skalę europejską owego czasu.
Demokracja szlachecka Szlachta zbierała się na sejmikach ziemskich gdzie wybierała przedstawicieli, którzy mieli reprezentować dany obszar na sejmie walnym. Mieli oni ściśle określone jak mają głosować w każdej sprawie, były to instrukcje sejmikowe. Po zakończeniu sejmu walnego ponownie zbierały się sejmiki, a posłowie zdawali relacje z obrad.
Demokracja szlachecka W skład sejmu wchodził król oraz członkowie izby poselskiej i senatu. W izbie poselskiej zasiadali posłowie, czyli przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach ziemskich. Senat stanowili członkowie dawnej rady królewskiej, tj. dostojnicy duchowni i świeccy oraz najwyżsi urzędnicy królewscy. Członkiem senatu zostawało się z racji pełnienia wyższego stanowiska, a nie w skutek wyboru. Króla uważano za jednoosobowy trzeci stan sejmujący. Sejm walny zbierał się co dwa lata na okres 6 tygodni.
Demokracja szlachecka Badania dowiodły, iż demokracja szlachecka nie funkcjonowała. Szlachta w ogromnej większości nie zgłaszała się i nie głosowała na sejmikach ziemskich. Udział w głosowaniach nie przekraczał 5% narodu szlacheckiego. Obywatelami Rzeczypospolitej byli posiadacze ziemscy, którzy w minimalnym stopniu dopuszczali do głosu szlachtę. Do Konstytucji 3 maja został załączony aneks "Prawo o sejmikach", który wykluczał z życia obywatelskiego szlachtę bez własnej ziemi tzw. gołotę.
Koncepcja demokracji jako systemu politycznego przeżyła od czasów demokracji ateńskiej liczne przemiany. Współczesna demokracja nie jest już tym, co rozumieli przez nią starożytni Ateńczycy i Rzymianie, renesansowi Wenecjanie czy Amerykanie wykuwający swą niepodległość. By wprowadzić nieco porządku w tą "gmatwaninę zasadniczo niespójnych teorii i praktyk" Robert Dahl w swej pracy Demokracja i jej krytycy proponuje wyróżnienie trzech demokratycznych transformacji.
Pierwsza demokratyczna transformacja przeprowadzona została w starożytnej Grecji, a zwłaszcza w Atenach. Jest to przejście od koncepcji i praktyki rządów niewielu do koncepcji i praktyki rządów wielu obywateli. W owym czasie jedynym do pomyślenia miejscem takiej demokracji mogło być miasto-państwo. Rządy demokratyczne, określane jako republikańskie, sprawowane były także w starożytnym Rzymie, a po latach odrodziły się we włoskich średniowiecznych i renesansowych republikach miejskich.
Druga transformacja to przejście od miasta-państwa do państwa narodowego. Koncepcja demokracji zostaje zastosowana tu na o wiele większą skalę. Wprowadzone zostają nowe instytucje polityczne: partie polityczne, parlamenty, kampanie wyborcze i referenda. Tak w dziewiętnastym i dwudziestym stuleciu narodziły się współczesne państwa demokratyczne.
Wspólczesna demokracja Wreszcie - trzecia demokracja, rozgrywająca się dziś, na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, stanowiąca przekształcenie państwa narodowego w... co? Przejście to rozgrywa się na naszych oczach, jest jeszcze nie nazbyt dobrze poznane, więcej tu pytań i hipotez niż odpowiedzi. Dahl pyta jeszcze - czy powinniśmy do owej trzeciej transformacji dążyć?
Narodziny współczesnej demokracji Aby odnaleźć przyczynę takiego stanu rzeczy należy cofnąć się w przeszłość. Dwa nowoczesne państwa zrodzone z ducha oświecenia i stanowiące do dzisiaj wzory porządku politycznego, a więc Stany Zjednoczone 1787 oraz Francja, zrodzona w wyniku rewolucji 1789 roku, to republiki. Był to świadomy wybór, ponieważ zarówno amerykańscy Ojcowie Założyciele jak również twórcy republikańskiego ustroju we Francji, zdradzali wyjątkową nieufność wobec demokracji rozumianej jako ustrój polityczny.
Narodziny współczesnej demokracji Stany Zjednoczone – pierwsza na świecie Konstytucja, /władza wykonawcza, władza ustawodawcza/ Francja – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela – wolność słowa, zgromadzeń, sumienia, XIX w. powstają masowe partie polityczne, Rozszerzenia praw wyborczych obywateli, Nowa Zelandia 1893 – prawa kobiet/,
Zasady współczesnej demokracji Zasada suwerenności narodu Zasada reprezentacji Demokracja bezpośrednia Demokracja pośrednia = demokracja przedstawicielska
Zasada poszanowania praw mniejszości narodowych; Zasada podziału władzy – twórcami tej koncepcji byli John Locke i Monteskiusz; wyodrębnili oni władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; Zasada państwa prawa i konstytucjonalizmu – państwo musi być państwem prawa, co oznacza że obywatele moją robić wszystko co nie jest zakazane w prawie ( na co im prawo zezwala i co im nakazuje) – najwyższym prawem jest konstytucja; Zasada pluralizmu – istnienie poszanowania dla różnych poglądów, form życia politycznego, społecznego; światopoglądów; swobody tworzenia opozycji politycznej;
Wartości demokratyczne Wolność – prawo jednostki do postepowania zgodnie ze swoją wolą; wolność łączy się z innymi określeniami tworząc katalog podstawowych wolności demokratycznych. Wolność w tym kontekście dzieli się na Pozytywną – świadomość tego jakie postepowanie jest dobre; Negatywną – wolność od ograniczeń i przymusu Równość – identyczność obywateli w pewnych aspektach, a w demokracji pojmowana jako: Równość naturalna – ludzie z natury są równi; Równość wobec prawa Równość szans Sprawiedliwość – jest ona rozpatrywana w odniesieniu do: Spraw ekonomicznych – właściwa dystrybucja dóbr; Prawa – bezstronne traktowanie oskarżonych;
Cechy państwa demokratycznego Władza powoływana na określony czas w wyborach; Legalnie działająca opozycja; Władza ustawodawcza ma uprawnienia do krytykowania rządu; Niezależne i niezawisłe sądy; Decyzje podejmowane większością głosów Społeczeństwo obywatelskie i uczestnicząca kultura polityczna;
Wady i zalety demokracji Demokracja gwarantuje poszanowanie podstawowych praw i wolności jednostki; Państwa demokratyczne znacznie rzadziej wszczynają wojny; Demokracja daje jednostce duży zakres wolności i stwarza warunki do samorealizacji; Władze w mniejszym stopniu stosują przemoc i przymus wobec obywateli. Nie sprawdza się w czasach kryzysu; przyczyniają się do destabilizacji państwa; Proces decyzyjny jest bardzo wydłużony Zbyt duża wolność słowa może doprowadzić do zakłócania porządku publicznego, a przy tym używania przemocy.