Polityka pieniężna Dr Zbigniew R. Wierzbicki Cz.1-4 i 6. v.6.01.01. na 17.10.2009 slideshow bazowy (do korekty)

> Podstawowe funkcje pieniądza > Ewolucja pieniądza Wspomnień czar! Pieniądz: > Podstawowe funkcje pieniądza > Ewolucja pieniądza > Zasady emisji pieniądza > Pieniądz wymienialny i niewymienialny > Współczesne rodzaje pieniądza > Kurs walutowy etc.

Wspomnień czar! Pieniądz i stopa procentowa: > Istota stopy procentowej > Przyczyny wahań stóp procentowych - Teoria funduszy pożyczkowych - Teoria preferencji płynności > Terminowa struktura stóp procentowych > Zmiana wartości pieniądza w czasie

Wspomnień czar! Kilka słów o inflacji i deflacji INFLACJA – najbardziej ogólnie – to wzrost ogólnego przeciętnego poziomu cen w gospodarce. DEFLACJA – rozumiana jako przeciwieństwo inflacji - to spadek ogólnego przeciętnego poziomu cen w gospodarce > przyczyny i konsekwencje koniunkturalne Tzw. czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. W 99,99 % przypadków zjawisk inflacyjnych mamy bowiem jednocześnie do czynienia ze zmianami strukturalnymi.

Wspomnień czar! Stopa inflacji: i = P 1 - P 0 P 0 gdzie:   P 1 - P 0 i = P 0 gdzie: i – stopa inflacji, P1 – Ceny w badanym okresie, P0 – Ceny w bazowym okresie.

Wspomnień czar! Podchodząc do inflacji jako do procesu ( ciągu zjawisk ekonomicznych) za inflację uznajemy taką sytuację w gospodarce, w której ilość (nominalnie) pieniędzy w obiegu rośnie szybciej niż wartość (w cenach porównywalnych) towarów i usług oferowanych do sprzedaży na danym krajowym rynku (rynku dóbr i usług konsumpcyjnych oraz rynku czynników produkcji). Tego rodzaju sytuacja utrzymująca się w gospodarce prowadzi w konsekwencji do trwałego wzrostu poziomu cen, zwiększenia nadmiernego ilości pieniądza w obiegu i spadku wartości tego pieniądza w tempie wynikającym z dynamiki inflacyjnego wzrostu cen.

Wspomnień czar! Występowanie inflacji może prowadzić do zmniejszania się wartość realnej dochodów ( od zmniejszania tempa wzrostu dochodów realnych do spadku dochodów realnych czyli w konsekwencji spadku siły nabywczej. Oznacza to, że zjawiska inflacyjne powodują wzrost wysokości nominalnej uzyskiwanych dochodów, jednak w rzeczywistości mogą zmniejszać ich wartość realną, prowadząc niekiedy przy rosnącej większej inflacji spadek siły nabywczej otrzymywanych nominalnych dochodów.

Wspomnień czar! Należy przy tym pamiętać, że nie każdy wzrost cen można uważać za inflację. Ceny jednych dóbr na rynku mogą rosnąć, a innych zaś równocześnie maleć. Jednocześnie tempo zmian tych cen może być różne i nie należy automatycznie kojarzyć tej sytuacji ze zjawiskiem inflacji. Ruchy cenowe mogą w tej sytuacji zmienić jedynie strukturę cen na rynku. Zmiana struktury cen na rynku zarówno konsumpcyjnym jak i czynników produkcji może więc być zjawiskiem normalnym, a niekiedy nawet pożądanym, w prawidłowo funkcjonującej gospodarce rynkowej.

Wspomnień czar! Inflacja jest to proces wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce krajowej w danym okresie połączony z deprecjacją czyli utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas wzrost podaży pieniądza i zmiany w szybkości obiegu pieniądza w gospodarce. Inflacja najczęściej liczona jest rok do roku lub miesiąc do miesiąca. Wzrost poziomu cen w okresie badanym w relacji do okresu bazowego jest wyrażany procentowo (współczynnik wzrostu cen) i określany jest jako stopa inflacji.

Proszę nie ziewać kiedy mówimy o gorących problemach!!!

PODSTAWOWE RODZAJE INFLACJI Wspomnień czar! PODSTAWOWE RODZAJE INFLACJI Przyjmując za podstawę tempo ogólnego wzrostu cen inflację dzielimy na: inflację pełzającą (jednocyfrową) czyli nie przekraczającą 5% p.a.rocznie i charakteryzującą się niewielkim wahaniem cen z roku na rok. Nie jest ona szczególnie groźna dla gospodarki gdyż można ją kontrolować i oddziaływać na nią w oparciu o rynkowe instrumenty polityki pieniężnej i w oparciu o „normalną” dyscyplinę sfery finansów publicznych;

Wspomnień czar! inflację kroczącą czyli oscylującą w granicach 5 - 10% (a przejściowo do 15% a nawet do 20%) rocznie. Występuje ona wtedy ma miejsce wzrost oczekiwań inflacyjnych prowadzących do określonych proinflacyjnych zachowań podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych obiektywnie wzmacniających ten proces. Inflację tą można przewidzieć i uwzględnić w podejmowanych decyzjach ale może ona wymykać się spod kontroli. Wymaga to zarówno rynkowych metod i instrumentów polityki pieniężnej o charakterze często restrykcyjnym jak też istotnego zwiększenia dyscypliny sfery finansów publicznych;

Wspomnień czar! inflację galopującą czyli przekraczająca 20%-30% aż do 150% p.a.. Jest bardzo niebezpieczna dla procesów wzrostu gospodarczego ponieważ przyczynia się do bardzo szybkiego tempa wzrostu cen w bardzo krótkim okresie. Powoduje erozję normalnie działających systemów motywacyjnych oraz zahamowanie wzrostu gospodarczego w wyniku działania tzw. spirali oczekiwań inflacyjnych. Inflacja ta wywołuje lawinowo rosnącą podaż pieniądza. Ten rodzaj inflacji zmusza – prędzej czy później - do wprowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej z rosnącym udziałem metod i narzędzi typu administracyjnego, a także wprowadzenia rozwiązań w zakresie sanacji systemu finansów publicznych.

Wspomnień czar! hiperinflację powstającą zazwyczaj z nieopanowanej zawczasu inflacji galopującej. Następuje wtedy bardzo szybka (często z dnia na dzień) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen. Wzrost cen powyżej 150%p.a., a miesięcznie niekiedy powyżej 50%. Potęgowane jest to często przez załamanie systemu finansowego kraju i ogromny rosnący deficyt budżetowy finansowany przez dodruk pieniędzy. Opanowanie sytuacji i wyjście z hiperinflacji wymaga administracyjnych metod sanacji zarówno polityki pieniężnej jak i całkowitej radykalnej przebudowy systemu finansów publicznych. W przeszłości w wielu krajach wiązało się to także z operacją wymiany pieniądza (zmianą systemu/szeregu monetarnego)

There’s no life before coffee !!!

Wspomnień czar! Specyficzne rodzaje inflacji > według powiązania inflacji z tempem zmian produkcji globalnej Stagflacja – zjawisko polegające na szybkim wzroście cen (inflacji) w warunkach stagnacji gospodarczej, występujące zazwyczaj w gospodarkach zmonopolizowanych   Slumpflacja – zjawisko polegające na szybkim wzroście cen (inflacji) w warunkach recesji gospodarczej

2. inflację podażową (kosztową) 3. inflację strukturalną. Wspomnień czar! W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się: 1. inflację popytową, 2. inflację podażową (kosztową) 3. inflację strukturalną.

Wspomnień czar! Inflacja popytowa inaczej ciągniona przez popyt (ang. demand-pull inflation) Pojawia się wtedy gdy jest za dużo pieniędzy w obiegu w stosunku do wielkości produkcji przy określonych cenach w danym czasie. Nazywana jest także inflacją pieniężną. Powodem jej powstania mogą być: nadmierne wydatki państwa, które nie mają odzwierciedlenia w dochodach (inflacja budżetowa), zbyt duża kreacja pieniądza kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w porównaniu do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja płacowa).

Wspomnień czar! Inflacja podażowa czyli kosztowa inaczej pchana przez koszty (ang. cost-push inflation). Dochodzi do niej, gdy rosną ceny surowców, co zwiększa koszty produkcji i ceny. Do wzrostu kosztów produkcji może dojść, gdy nastąpi wzrost cen, np. węgla, ropy naftowej (np. z powodu wojny, porozumień cenowych typu OPEC), ograniczenia dostaw surowców rolnych (np. z powodu nieurodzaju) etc.

Wspomnień czar! - wzrost gospodarczy w przedziale 2 – 5 % p.a.; Inflacja strukturalna występuje z powodu zmiany struktury gospodarczej danego kraju w pewnym okresie. > Wariant negatywny > Producenci nie odpowiadają na zmianę struktury i wielkości popytu. Niedostosowanie struktury podaży do struktury popytu powoduje wzrost cen. Współcześnie występuje sporadycznie wręcz incydentalnie. > Wariant pozytywny > Zmiany inflacyjne jako zarówno skutek jak i „narzędzie” zmian strukturalnych w gospodarce. Współcześnie w gospodarkach krajów OECD najbardziej typowy rodzaj inflacji towarzyszący zjawiskom wzrostu gospodarczego. Najbardziej pożądana kombinacja parametrów makrogospodarczych: - wzrost gospodarczy w przedziale 2 – 5 % p.a.; - inflacja w przedziale 1,5 – 2,5 % p.a.

Wspomnień czar! > Zjawisko spirali inflacyjnej Koszty Ceny Płace

Wspomnień czar! > Podstawowe płaszczyzny spirali inflacyjnej płace-koszty-ceny-płace-> wzrost płac prowadzi do wzrostu kosztów produkcji a ten z kolei prowadzi do wzrostu cen, a wzrost cen wywołuje presje na wzrost płac etc.       płace – płace: wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach (problem tzw. dysparytetu dochodów), płace – świadczenia społeczne: żądania waloryzacji świadczeń w ślad za wzrostem płac, ceny – ceny: wzrost cen jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowania wcześniej proporcji cenowych. koszty-koszty: wzrost kosztów produkcji w jednej branży przenosi się na kolejne branże etc.

Wspomnień czar! >Metody pomiaru inflacji Deflatory np. deflator cen PKB (deflator PKB) PKB nominalne deflator= -------------------------------- PKB realne Wskaźniki cen np. wskaźnik cen detalicznych WCD (ang. consumer price index CPI) wskaźnik cen HICP liczony jako 12-miesięczna średnia ruchoma, mierzona indeksem HICP – (ang. Harmonized Index of Consumer Prices) wskaźnik cen producenta WCP (ang. producer price index PPI) 3. Zalety i wady stosowania deflatorów i wskaźników

Wspomnień czar! > Inflacja a bezrobocie Związki między bezrobociem a inflacją > krótkookresowa krzywa Phillipsa Związki między bezrobociem a inflacją > długookresowa krzywa Phillipsa

To koniec 1-go odcinka ‘Wspomnień czar To koniec 1-go odcinka ‘Wspomnień czar!” Następne odcinki serialu są w trakcie nagrań!

Polityka pieniężna Wykład: Rola polityki pieniężnej w gospodarkach krajów Unii Europejskiej

Polityka pieniężna Stabilność cen Podstawowe cele polityki gospodarczej każdego kraju UE Wzrost PKB > trwały zrównoważony wzrost gospodarczy Równowaga w obrotach z zagranicą Stabilność cen Pełne zatrudnienie i podniesienie standardu życia obywateli UE Zapewnienie spójności ekonomicznej i społecznej w obszarze UE

Główne narzędzia polityki gospodarczej: Polityka pieniężna Główne narzędzia polityki gospodarczej: Narzędzia koniunkturalne < obszar działań krótko- i średnioterminowych 1.1.Polityka pieniężna 1.2.Polityka budżetowa 1.3.Polityka dochodowa Narzędzia strukturalne < obszar działań średnio- i długoterminowych > w wymiarze średnio- i długoterminowym dobrze prowadzona polityka pieniężna wspiera pożądane zmiany w zakresie zarówno strukturalnym, wzrostowym jak i w zakresie utrzymania dyscypliny systemu finansów publicznych

Makroekonomia +wykłady w grudniu i w styczniu Na wykładach w styczniu Polityka pieniężna TEORIE POPYTU NA PIENIĄDZ Teorie ilościowa > podejście I. Fishera (równanie wymiany) > modyfikacje teorii ilościowej (podejście A.C. Pigou > transakcyjny zasób pieniądza > mechanizm transmisji pośredniej K. Wicksell’a J.M.Keynes’a teoria preferencji płynności > modyfikacje keynesowskiej teorii pieniądza (W.J.Baumoll, J. Tobin) Monetarystyczna teoria pieniądza (podejście M.Friedmana Spór między neokeynesisistami a neomonetarystami 5. Wzrost a bezrobocie a inflacja > Krzywa W.Philipsa > teorie równowagi długookresowej 6. Współczesny „kryzys” finansowy (od Bretton Woods do ??? nowego ukształtowania (porządku) światowego systemu finansowego Makroekonomia +wykłady w grudniu i w styczniu Na wykładach w styczniu

Polityka pieniężna Zasadniczym celem polityki pieniężnej realizowanej zarówno w UE (też w całym w OECD) jak i w Polsce przez instytucje niezależne od rządów – EBC Europejski Bank Centralny i przez krajowe banki centralne, a w Polsce przez NBP – jest utrzymanie stabilności cen.

Polityka pieniężna W ramach polityki pieniężnej bank centralny może oddziaływać przebieg koniunktury gospodarczej (oddziaływanie pośrednie na cykl koniunkturalny) za pomocą m.in.*/ : Polityki rezerw ♫◙ Polityki stóp procentowych☺ Polityki otwartego rynku☺☺☺ Polityki indykatywnej dyskrecjonalnej {w Polsce > w oparciu o np. wywiady z członkami RPP i spotkania BC z prezesami banków komercyjnych (słynna sala zielona w NBP) etc. */ Metodami i instrumentami oddziaływania BC w ramach polityki pieniężnej zajmiemy się szerzej na innych wykładach.

Polityka pieniężna W sytuacjach kryzysowych BC może stosować narzędzia typu administracyjnego: >nakazy, zakazy, >plafony(limity) kredytowe etc., >a także uruchamiać narzędzia interwencyjne zwiększające lub zmniejszające podaż pieniądza celem zabezpieczenia odpowiedniego poziomu płynności systemu bankowego np. pożyczki banku centralnego lub ukierunkowane emisje bonów pieniężnych BC. Temat współczesnego globalnego kryzysu finansowego > na odrębnych zajęciach.

Polityka pieniężna*** Jednakże oddziaływanie na cykl koniunkturalny nie jest głównym zadaniem polityki pieniężnej i BC > za gospodarkę i politykę gospodarczą odpowiada rząd > za pieniądz i politykę pieniężną (monetarną) odpowiada bank centralny !!!!!. Natomiast BC musi mieć świadomość, że jego oddziaływanie jest nieobojętne dla gospodarki

DROGA DO EURO

Polityka pieniężna > Droga do euro Traktat rzymski > pięć podstawowych zasad na których oparte jest funkcjonowanie UE i jednolity rynek finansowy UE: Swoboda przepływu towarów Swoboda przepływu usług Swoboda przepływu kapitału Swoboda przepływu osób Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

Polityka pieniężna Jednolity rynek finansowy UE > podstawą utworzenie ( z dniem 01.01.1999 r.) Unii Gospodarczo-Walutowej (potocznie strefy euro SE lub unii walutowej ) i jej rozszerzanie o kolejne kraje UE. EBC i banki centralne krajów strefy euro prowadzą ściśle uzgodnioną politykę pieniężną; Pozostałe kraje UE prowadzą własną politykę pieniężną skoordynowaną z zasadami i celami UE > szerzej w toku następnych wykładów

Konwergencja > Kryteria z Maastricht Aby unia monetarna mogła dobrze funkcjonować, zalecane jest aby wchodzące w jej skład gospodarki były pod pewnymi względami do siebie podobne > procesy wyrównywania > ewolucja upodabniająca i integrująca gospodarki i społeczeństwa krajów UE, a zwłaszcza UGW („Strefy Euro”) Oznacza to, że kraje strefy euro powinny osiągnąć znaczny stopień zbieżności, co dotyczy zarówno wielkości nominalnych (np. stóp%, stóp podatkowych, stóp wzrostu, stóp bezrobocia, inflacji), jak i pewnych wielkości i procesów realnych (synchronizacji cykli koniunkturalnych - zobacz: Koszty i zagrożenia związane z przystąpieniem do strefy euro).

Konwergencja > Kryteria z Maastricht Przed powstaniem strefy euro, jej twórcy zdawali sobie sprawę z wyzwań, jakie to przedsięwzięcie stawia przed krajami Europy i w związku z tym opracowano listę tzw. kryteriów konwergencji (zbieżności), które mają na celu określenie, czy dany kraj jest już przygotowany do przyjęcia wspólnej waluty. Bez spełnienia tych warunków Polska nie będzie mogła uzyskać członkostwa w strefie euro, które jest kolejnym etapem integracji po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Spośród 5 kryteriów zbieżności wyróżniamy: 2 kryteria fiskalne (sfery finansów publicznych) 3 kryteria monetarne (sfery polityki monetarnej)

Polityka pieniężna > kryteria konwergencji Podstawowe 5 kryteriów wejścia kraju UE do strefy euro: 1 Deficyt budżetowy sektora finansów publicznych nie może przekraczać 3% PKB 2 Dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB 3 Średnia roczna stopa inflacji nie może być wyższa o więcej niż 1,5 pkt% od inflacji w 3 krajach UE mających najniższą inflację Średnia stopa procentowa nie może być wyższa o więcej niż 2 pkt% od stopy % w trzech krajach UE o najniższej inflacji Kraj aspirujący do SE musi przez co najmniej 2 lata przed wejściem do SE uczestniczyć w europejskim systemie walutowym ERM II i przestrzegać określonego przedziału wahań kursu własnej waluty > szerzej w toku następnych wykładów

Polityka pieniężna > kryteria konwergencji Kryteria fiskalne, czyli kryteria stabilności finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych są spełnione, gdy kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu. Nadmierny deficyt występuje wtedy, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora finansów publicznych przekracza 3% PKB lub relacja zadłużenia publicznego do PKB przewyższa 60%. Monetarne kryteria zbieżności dotyczą odpowiednio: stabilności cen, kursu walutowego oraz wysokości długoterminowych stóp procentowych.

Pakt Stabilności i Wzrostu Tzw. Pakt Stabilności i Wzrostu został przyjęty przez Radę Europejską w czerwcu 1997 r. i jest częścią Traktatu z Maastricht. Pakt stanowi zabezpieczenie dla krajów będących w strefie euro przed nadmiernymi deficytami budżetowymi. Zgodnie z filozofią Paktu, polityka fiskalna powinna oddziaływać stabilizująco na gospodarkę tylko poprzez działanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury, uruchamianych np. poprzez spadek wpływów podatkowych czy zwiększenie wypłat z tytułu zasiłków dla bezrobotnych. Kraje członkowskie, z wyjątkiem sytuacji nadzwyczajnych, nie powinny próbować oddziaływać na gospodarkę za pomocą dyskrecjonalnych lub administracyjnych środków polityki fiskalnej. > szerzej w toku następnych wykładów

Pakt Stabilności i Wzrostu Reguły Paktu Stabilności i Wzrostu mają przede wszystkim za zadanie zapobiec rozluźnianiu polityki fiskalnej w okresie dobrej koniunktury gospodarczej, kiedy pokusa wykorzystania rosnących wpływów podatkowych do zwiększania wydatków jest szczególnie duża. Skonsolidowanie finansów publicznych ma umożliwić krajom członkowskim przeciwdziałanie cyklicznemu osłabianiu koniunktury gospodarczej, przy jednoczesnym nieprzekraczaniu wartości referencyjnej relacji deficytu do produktu krajowego brutto i tym samym unikanie wszczęcia wobec nich tzw. procedury nadmiernego deficytu.

Pakt Stabilności i Wzrostu Pakt zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie UE do systematycznego przedkładania i aktualizowania programów makroekonomicznych, na podstawie których Komisja Europejska ocenia ich sytuację gospodarczą (w tym przede wszystkim kondycję finansów publicznych). Dla krajów członkowskich strefy euro nieprzestrzegających dyscypliny fiskalnej Pakt przewiduje składanie nieoprocentowanych depozytów, a także nawet kary finansowe.

1. Pierwsze kryterium fiskalne Pakt Stabilności i Wzrostu > kryteria konwergencji Pierwsze kryterium fiskalne – wielkość deficytu 1. Pierwsze kryterium fiskalne Pakt zaleca, by w okresie normalnej koniunktury budżety publiczne były zrównoważone, natomiast w okresie gorszej koniunktury deficyt nie przekraczał 3% produktu krajowego brutto (PKB). Sankcje za przekroczenie tego wskaźnika będą polegać na obowiązku złożenia nieoprocentowanego depozytu stabilizacyjnego, który przemieni się w ostateczną karę finansową, jeśli danemu krajowi nie uda się w ciągu 2 lat zlikwidować nadmiernego deficytu. Wysokość tych kar zawiera się w przedziale od 0,2 do 0,5% PKB, w zależności od skali przekroczenia referencyjnego wskaźnika 3%. Sankcje te nie będą stosowane w sytuacji, gdy w danym państwie wystąpi recesja gospodarcza charakteryzująca się spadkiem PKB większym niż 2%.

Pakt Stabilności i Wzrostu > kryteria konwergencji Pierwsze kryterium fiskalne – wielkość deficytu

Pakt Stabilności i Wzrostu > kryteria konwergencji Pierwsze kryterium fiskalne – wielkość deficytu Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska została objęta postanowieniami Paktu Stabilności i Wzrostu, choć nie jest narażona na sankcje finansowe przewidziane dla krajów strefy euro. Niemniej jednak utrzymując deficyt budżetowy na poziomie przekraczającym 3% PKB, Polska może tracić część środków finansowych przyznawanych przez Wspólnotę, m.in. na rozbudowę infrastruktury drogowej i ochronę środowiska w ramach funduszu spójności (np. na mocy Rozporządzenia Rady UE 1164/94, ustanawiającego Fundusz Spójności).

2. Drugie kryterium fiskalne Pakt Stabilności i Wzrostu > kryteria konwergencji Drugie kryterium fiskalne – wielkość deficytu 2. Drugie kryterium fiskalne Dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB. Kontrolowanie przestrzegania kryterium długu publicznego ma zapobiegać średnio- i długokresowemu rozluźnianiu dyscypliny sektora finansów publicznych, ma przeciwdziałać kumulacji (intensywnemu rolowaniu) długu i racjonalizować sposoby finansowania zarówno rocznych niedoborów finansowych jak i ich rolowania. De facto jest to kryterium ułatwiające kontrolę kondycji sektora finansów publicznych w krajach Unii G-W i w krajach do niej kandydujących

Konwergencja – kryteria monetarne 3. Kryterium stabilności cen (a zarazem pierwsze kryterium monetarne) - zwane też kryterium inflacyjnym - wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt. proc. średniej inflacji w trzech krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen Zgodnie z unijną definicją, dany kraj spełnia kryterium stabilności cen, gdy jego średnioroczna inflacja (liczona jako 12-miesięczna średnia ruchoma, mierzona indeksem HICP - ang. Harmonized Index of Consumer Prices) nie przekracza tzw. wartości referencyjnej.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen Wartość ta wyznaczana jest na podstawie średniej arytmetycznej z inflacji w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen (ang. the three best-performing Member States in terms of price stability), powiększonej o 1,5 pkt. proc. Do weryfikacji, czy powyższe kryterium zostało spełnione posługujemy się więc zharmonizowanym indeksem cen konsumpcyjnych HICP.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI HICP nieco się różni od najbardziej popularnego w Polsce wskaźnika cen dóbr i usług konsumpcyjnych - CPI. Przykładowo, HICP dodatkowo uwzględnia wydatki ponoszone przez cudzoziemców na zakup towarów i usług w Polsce, czy szacunkowe wydatki ponoszone przez osoby przebywające w szpitalach. Oba wskaźniki odpowiadają też na różne pytania. Inflacja mierzona wskaźnikiem CPI mówi nam o ile więcej (procentowo) musimy wydać na zakup dzisiejszego koszyka dóbr i usług (czyli dóbr i usług, jakie przeciętnie kupuje polski konsument) w stosunku do wydatków, jakie ponieślibyśmy w roku ubiegłym na zakup takiego samego koszyka.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Wskaźnik HICP mówi z kolei o tym, jak zmieniły się koszty konsumpcji bieżącej w porównaniu do kosztów konsumpcji (o innej strukturze) sprzed roku. Innymi słowy, jeżeli w zeszłym roku kupowaliśmy TVC HD Ready, a w bieżącym roku mamy wyższy dochód i wszyscy kupujemy już TVC Full HD, to wskaźnik CPI będzie uwzględniać wzrost cen TVC HD Ready w br. w stosunku do ich poziomu cen z roku ubiegłego, natomiast wskaźnik HICP pokaże m.in., o ile wzrosły nasze wydatki w związku z zakupem TVC Full HD w  br. w stosunku do wydatków, jakie ponosiliśmy na zakup TVC HD Ready w ub.r.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Przyczyny różnic pomiędzy roczną inflacją mierzoną za pomocą wskaźników HICP i CPI Metodologia obliczania narodowych wskaźników CPI różni się w poszczególnych krajach. W rezultacie, w celu zapewnienia międzynarodowej porównywalności wskaźników inflacji, Komisja Europejska wprowadziła zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP), który we wszystkich krajach Unii Europejskiej jest opracowywany według ujednoliconej metodologii. Do końca 2005 r. odchylenia pomiędzy roczną inflacją w Polsce mierzoną za pomocą wskaźnika HICP i CPI były nieznaczne. W okresie 1997-2005 (publikację wskaźnika HICP rozpoczęto w 1997 r.), bezwzględna różnica pomiędzy inflacją HICP a CPI wynosiła przeciętnie 0,1 pkt. proc., a jedynie w trzech miesiącach przekroczyła 0,3 pkt. proc. W 2006 r. różnica pomiędzy obiema miarami inflacji wzrosła z 0,3 pkt. proc. w styczniu do 0,7 pkt. proc. w czerwcu.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Można wskazać dwie przyczyny rozbieżności pomiędzy rocznymi wskaźnikami inflacji HICP i CPI: Pierwsza przyczyna różnic pomiędzy inflacją HICP a CPI dotyczy odmiennych źródeł danych statystycznych, będących podstawą tworzenia wag używanych do agregacji wskaźników. W przypadku wskaźnika CPI do wyznaczania wag używane są szacunki wydatków gospodarstw domowych, uzyskane z badania budżetów gospodarstw domowych. W przypadku wskaźnika HICP dane pochodzą ze statystyki rachunków narodowych. Oznacza to m.in. że indeks zharmonizowany uwzględnia dodatkowo wydatki ponoszone przez cudzoziemców na zakup towarów i usług w Polsce oraz szacunkowe wydatki ponoszone przez osoby przebywające w tzw. gospodarstwach instytucjonalnych (np. szpitalach, więzieniach, domach spokojnej starości).

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Druga przyczyna rozbieżności pomiędzy obiema miarami inflacji dotyczy metodologii obliczania wskaźników na kolejnych szczeblach agregacji. W szczególności, różnica ta może mieć istotne znaczenie przy zmianach koszyka towarów i usług konsumpcyjnych. Roczna inflacja CPI obliczana jest z użyciem wskaźników (poziomów cen) z roku poprzedniego przeliczonych w systemie wag obowiązującym w bieżącym roku. Natomiast w przypadku inflacji HICP wskaźniki z roku poprzedniego wykorzystują system wag obowiązujący w danym roku.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI W konsekwencji, w przypadku pojawienia się w koszyku nowych dóbr, roczne wartości inflacji CPI i HICP mogą znacząco od siebie odbiegać. Oznacza to również pewną różnicę w interpretacji obu wskaźników. Inflacja mierzona przy wykorzystaniu wskaźnika CPI odzwierciedla zmianę kosztów, jakie trzeba ponieść na zakup koszyka towarów i usług konsumpcyjnych w bieżącym roku w stosunku do wydatków poniesionych na taki sam koszyk przed rokiem. Z kolei inflacja mierzona HICP wskazuje jak zmieniły się koszty konsumpcji bieżącej w porównaniu do kosztów konsumpcji (o innej strukturze) sprzed roku.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI W przypadku Polski największe różnice w wagach stosowanych do obliczania wskaźników CPI i HICP dotyczą żywności i napojów bezalkoholowych, pozostałych towarów i usług konsumpcyjnych oraz transportu i łączności. Według szacunkowych obliczeń różnica w zastosowanych wagach w czerwcu 2006 r. wyjaśnia ok. 0,3 - 0,4 pkt. proc. rozbieżności pomiędzy roczną inflacją HICP i CPI. W szczególności, różnica w wagach grupy cen żywności i napojów bezalkoholowych (waga tej grupy w CPI wynosi 27,2%, a w HICP 19,9%) odpowiada za ok. 0,2 pkt proc. rozbieżności pomiędzy wskaźnikami.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Do wzrostu różnicy pomiędzy obiema miarami inflacji najsilniej przyczynił się wzrost cen w grupie ”pozostałe usługi gdzie indziej niesklasyfikowane” na skutek wzrostu niektórych opłat sądowych w marcu 2006 r., przy znacznie wyższym udziale tej grupy w HICP (grupa ”pozostałe usługi gdzie indziej niesklasyfikowane” ma 2,7 procentowy udział w HICP przy 0,07 procentowym udziale w CPI). Dodatkowo, w wyniku zmian w koszyku towarów i usług konsumpcyjnych w 2006 r. (włączenia usług telefonii mobilnej do wskaźników HICP i CPI) roczna inflacja mierzona HICP w czerwcu 2006 r. przewyższała inflację mierzoną CPI o ok. 0,1 pkt. proc.

Indeks cen HICP a Wskaźnik cen CPI Należy podkreślić, że oba wskaźniki inflacji bazują na tych samych danych pochodzących z notowań cen detalicznych prowadzonych przez GUS. Liczbowe różnice między roczną inflacją mierzoną wskaźnikami CPI i HICP wskazują jednak wyraźnie, że różnice w metodologiach obliczania wskaźników inflacji mogą istotnie wpływać na ocenę jej poziomu.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen Dodatkowym elementem charakterystycznym dla kryterium stabilności cen jest to, że dotyczy ono inflacji średniorocznej, a nie liczonej rok do roku (r/r). Różnica polega na tym, że - przykładowo - obliczając inflację w listopadzie 2006 r. metodą r/r porównujemy poziom cen z listopada 2006 r. z poziomem cen z listopada 2005 r. Przy wyznaczaniu inflacji średniorocznej, porównujemy natomiast średni poziom cen z ostatnich 12 miesięcy (w tym przypadku w okresie grudzień 2005 r. - listopad 2006 r.) ze średnim poziomem cen z poprzednich 12 miesięcy (a więc w okresie grudzień 2004 r. - listopad 2005 r.).

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen W rezultacie, średnioroczna inflacja nie waha się tak gwałtownie jak inflacja liczona rok do roku, a jej zmiany są bardziej rozłożone w czasie. Gdyby np. w styczniu 2006 r. silnie wzrosły ceny wielu produktów ze względu na wzrost stawek podatków pośrednich, to poziom cen w tym miesiącu wyraźnie by wzrósł, a wskaźnik inflacji r/r także "wyskoczyłby" do góry. Przy inflacji średniorocznej, wzrost cen w styczniu 2006 w znacznie mniejszym stopniu podniósłby ich średni poziom z ostatnich 12 miesięcy, a tym samym słabiej wpłynął na wzrost inflacji średniorocznej w 2006 r.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen Po uwzględnieniu różnic pomiędzy omawianymi wskaźnikami powróćmy do sposobu wyliczania wartości referencyjnej. Na pierwszy rzut oka wszystko wydaje się proste, ale w dyskusji n/t kryterium stabilności cen często wpada się w pułapkę pewnego uproszczenia, jakim jest wyznaczenie grupy trzech krajów referencyjnych na podstawie odnotowanej w nich najniższej inflacji spośród członków UE.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen W szczególnym przypadku taka interpretacja oznacza włączanie do tej grupy także krajów z ujemną inflacją, co prowadziłoby do zaniżenia wartości referencyjnej. W rzeczywistości grupę referencyjną tworzą kraje "najlepsze pod względem stabilności cen", a za taką trudno uznać, na przykład, deflację. Potwierdza to interpretacja Komisji Europejskiej, która w Raporcie o konwergencji w 2004 r. wykluczyła Litwę z grupy krajów referencyjnych z powodu wystąpienia w niej deflacji

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen Wartość referencyjna z Maastricht Ocena, czy dany kraj może być włączony do grupy krajów o najbardziej stabilnych cenach, jest dokonywana w poszczególnych przypadkach indywidualnie przez Komisję Europejską oraz Europejski Bank Centralny (EBC). Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez Komisję, przedstawionym w Raporcie o konwergencji za 2004 r., z grupy krajów referencyjnych wyłączone są kraje, w których wystąpiła deflacja. Z kolei EBC nie uzależnia wyłączenia danego kraju z grupy krajów referencyjnych od tego, czy wystąpiła w nim deflacja, lecz od tego, czy jego średnioroczna inflacja różni się w sposób znaczący od tempa wzrostu cen odnotowanego w innych krajach. Na wykresie na slajdzie nr 61 przedstawiono szacunki wartości referencyjnej przy założeniu, że kraje o zerowej oraz bardzo niskiej średniorocznej inflacji można zaliczyć do grupy krajów o najbardziej stabilnych cenach. Więcej na temat kryteriów z Maastricht zobacz: Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP, 2004.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen O ile możemy wykluczyć deflację przy ustalaniu wartości referencyjnej, to nie mamy pewności jak postępować z krajami o zerowej, bądź bardzo niskiej inflacji. EBC i Komisja Europejska rozpatrują takie przypadki indywidualnie. W swoich dotychczasowych obliczeniach (przedstawionych w Raportach o inflacji) NBP - zgodnie z zasadą ostrożności - przyjmował, że do wyznaczenia grupy referencyjnej bierze się pod uwagę wszystkie kraje z nieujemną inflacją.

Konwergencja - Poziom inflacji - kryterium stabilności cen W rezultacie, to czy spełniamy kryterium inflacyjne, sprawdzamy w następujący sposób: 1. wybieramy trzy kraje UE o najniższej (nieujemnej) średniorocznej stopie inflacji HICP. We wrześniu 2006 r. były to: Finlandia (z inflacją 1,2%), Polska (1,2%) i Szwecja (1,4%) 2. obliczamy średnią arytmetyczną z tych stóp inflacji (1,2% + 1,2% + 1,4%)  / 3 = 1,3% 3. dodajemy do tak obliczonej średniej 1,5 pkt. proc. uzyskując wartość referencyjną dla kryterium stabilności cen 1,3% + 1,5 pkt. proc. = 2,8% 4. sprawdzamy, czy średnioroczna inflacja w kraju kandydującym do strefy euro nie przekracza wartości referencyjnej. Jeśli nie, to kraj ten spełnia kryterium stabilności cen. 5. W Polsce średnioroczna inflacja (mierzona indeksem HICP) we wrześniu 2006 r. wyniosła 1,2%, tj. mniej niż wartość referencyjna 2,8%, a więc Polska spełniła w tym okresie kryterium stabilności cen.

Porównanie CPI i HICP – stopa w Polsce a kryterium konwergencji –NBP lipiec 2006

Roczne wskaźniki CPI w wybranych krajach (dane NBP z 06.2008

Konwergencja - Stopy procentowe – kryterium długoterminowych stóp procentowych 4. Kryterium stóp procentowych (drugie kryterium monetarne) ma na celu sprawdzenie trwałości konwergencji osiągniętej przez kraj kandydujący do strefy euro. Kryterium to jest spełnione, gdy średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa ocenianego kraju nie przekracza wartości referencyjnej. Wartość ta jest wyznaczana na podstawie średniej arytmetycznej ze stóp procentowych w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen, powiększonej o 2 pkt. proc. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji rządowych lub porównywalnych papierów wartościowych, a średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa jest wyznaczana jako średnia arytmetyczna z ostatnich 12 miesięcy.

Konwergencja - Stopy procentowe – kryterium długoterminowych stóp procentowych W rezultacie, to czy spełniamy kryterium długoterminowych stóp procentowych, sprawdzamy w następujący sposób: wybieramy trzy kraje UE o najniższej (nieujemnej) średniorocznej stopie inflacji HICP > np. we wrześniu 2006 r. były to: Finlandia, Polska i Szwecja obliczamy średnią arytmetyczną ze stóp procentowych w krajach referencyjnych: [3,66% (w Finlandii) + 5,21% (w Polsce) + 3,62% (w Szwecji)] / 3 = 4,2% dodajemy do tak obliczonej średniej 2,0 pkt. proc. uzyskując wartość referencyjną dla kryterium długoterminowych stóp procentowych: 4,2% + 2,0 pkt. proc. = 6,2% sprawdzamy, czy średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa w kraju kandydującym do strefy euro nie przekracza wartości referencyjnej. Jeśli nie, to kraj ten spełnia kryterium długoterminowych stóp procentowych. 1 2 3 4

Konwergencja - Stopy procentowe – kryterium długoterminowych stóp procentowych Wobec tego zgodnie z kryterium stóp procentowych, długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie mogła być wyższa niż 2 pkt. proc. od średniej z tak wyznaczonych stóp w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen. W Polsce średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa we wrześniu 2006 r. wyniosła 5,2%, tj. mniej niż wartość referencyjna 6,2%, a więc Polska w tym czasie spełniała kryterium długoterminowych stóp procentowych.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe 5. kryterium kursu walutowego (trzecie kryterium monetarne) Kraj aspirujący do SE musi przez co najmniej 2 lata przed wejściem do SE uczestniczyć w europejskim systemie walutowym ERM II i przestrzegać określonego przedziału wahań kursu własnej waluty tzn. że przed przystąpieniem do unii monetarnej Polska powinna uczestniczyć przez co najmniej dwa lata w Europejskim Mechanizmie Kursowym II (ERM II – ang. Exchange Rate Mechanism II). W tym okresie kurs złotego wobec euro powinien się utrzymywać w standardowo określonym przedziale wahań (+/-15%) wokół centralnego parytetu, albo w wynegocjowanym węższym paśmie, przy czym parytet nie może zostać zdewaluowany.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Decyzja dotycząca ustalenia poziomu kursu centralnego (parytetu) oraz pasma wahań jest podejmowana na podstawie wspólnego porozumienia między ministrami finansów krajów strefy euro, Europejskim Bankiem Centralnym (EBC) oraz ministrami finansów i prezesami banków centralnych krajów uczestniczących w ERM II. Decyzja podejmowana jest przy udziale Komisji Europejskiej.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Ważne jest, aby ustalony kurs centralny był spójny z fundamentami gospodarki i jednocześnie był postrzegany przez rynek finansowy jako możliwy do utrzymania. Zbyt słaby parytet rodziłby ryzyko wzrostu presji inflacyjnej, gdyż wtedy np. dobra importowane w przeliczeniu na złotówki byłyby droższe. {Przykład: Telewizor zakupiony za 500 euro przy kursie 4,0 PLN za euro kosztuje 500 x 4,0 = 2000 PLN, natomiast przy słabszym złotym i kursie 4,5 PLN za euro, cena telewizora wyniosłaby już 500 x 4,5 = 2250 PLN}

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Jednakże słabszy parytet stymuluje wzrost eksportu co dla kraju o wieloletnim deficycie handlowym tworzy silna zachętę do racjonalizowania parytetu z pkt. widzenia długookresowych preferencji rozwojowych. {w tym obszarze występuje pewna sprzeczność interesów między starymi a nowymi krajami UE}

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Wobec tego kurs zbyt mocny mógłby z kolei pogorszyć konkurencyjność krajowych producentów i równowagę zewnętrzną gospodarki. Przykład: Firma XYZ eksportuje podzespoły i sprzedaje je po 200 euro za sztukę. Przy kursie 4,0 PLN za euro za każdy produkt dostaje: 200 EUR x 4,0 PLN/EUR = 800 PLN. Natomiast przy mocniejszym złotym i kursie 3,5 PLN za euro, Firma XYZ otrzyma już tylko 200 EUR x 3,5 PLN/EUR = 700 PLN, co może nie wystarczać na pokrycie kosztów produkcji. Aby nadal otrzymywać 800 PLN, musiałaby podnieść cenę produktów do ok. 229 euro za 1 szt. ([800 PLN] / [3,5 PLN/EUR]), ale dla odbiorców w krajach Strefy Euro taka cena mogłaby już okazać się za wysoka.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe W obydwu rozważanych przypadkach niewłaściwe ustalenie poziomu parytetu mogłoby podważyć wiarygodność ścieżki integracji monetarnej i doprowadzić do ataków spekulacyjnych destabilizujących kurs złotego.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Stanowiska Komisji Europejskiej i EBC wskazują, że samo utrzymanie złotego w szerokim paśmie wahań bez dewaluacji parytetu nie będzie jednak równoznaczne z uzyskaniem pozytywnej oceny stabilności kursowej. Dodatkowym warunkiem będzie brak tzw. "poważnych napięć" (ang. severe tensions) na rynku walutowym w ciągu dwóch lat uczestnictwa w ERM II i podobna prognoza na kolejny okres.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Przy ocenie wystąpienia "poważnych napięć", oprócz zmienności kursu walutowego i jego odchyleń od parytetu, brane są pod uwagę również inne czynniki, w tym m. in.: zmiany poziomu stóp procentowych oraz skala prowadzonych interwencji walutowych. Innymi słowy, jeśli utrzymanie stabilnego kursu złotego zostałoby osiągnięte dzięki gwałtownym zmianom stóp procentowych lub masowym interwencjom walutowym, nie zostałoby to uznane za spełnienie kryterium kursowego.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Obiektywne miary stabilności kursowej nie zostały jednak określone, co obniża przejrzystość tego kryterium. Najlepszym wyznacznikiem pozostają zatem dotychczas stosowane w tym zakresie interpretacje, przedstawione w raportach o konwergencji Komisji Europejskiej i EBC. Oceny tych instytucji wskazują, że kurs złotego powinien się znajdować blisko parytetu, ale równocześnie podkreślają większą tolerancję dla aprecjacji niż deprecjacji względem parytetu. Asymetrię systemu ERM II wzmacnia możliwość rewaluacji (przeprowadzonego administracyjnie umocnienia) kursu centralnego przy równoczesnym wykluczeniu jego jednostronnej dewaluacji.

Konwergencja - Kurs walutowy - kryterium kursowe Mniejsza tolerancja dla deprecjacji nie oznacza jednak, że osłabienie waluty względem parytetu byłoby równoznaczne z wystąpieniem "poważnych napięć". Każde większe osłabienie złotego byłoby rozpatrywane indywidualnie i - jeśli krótkookresowe i spowodowane czynnikami niezwiązanymi z fundamentami gospodarki - nie powinno prowadzić do negatywnej oceny stabilności kursowej.

Polityka pieniężna > kryteria konwergencji Ocena przygotowania gospodarki każdego kraju kandydującego do uczestnictwa w unii monetarnej jest przedstawiana w specjalnych raportach o konwergencji sporządzanych przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny.

Polityka pieniężna > kryteria konwergencji Oczywiście, spełnienie omówionych kryteriów nie gwarantuje, że już w ramach uczestnictwa w Unii Monetarnej nie wystąpią żadne problemy. Należy jednak podkreślić, że są to kryteria zdrowej gospodarki charakteryzującej się niską inflacją, stabilnym kursem walutowym i uporządkowanymi finansami publicznymi.

Polityka pieniężna > kryteria konwergencji Z punktu widzenia krajów już należących do Unii Monetarnej spełnianie kryteriów konwergencji będących specyficznymi wymaganiami bezpieczeństwa pozwala uznać, że dany kandydujący kraj jest gotowy do przyjęcia wspólnej waluty i że w ramach Unii Monetarnej jego gospodarka, jego finanse publiczne i jego polityka pieniężna etc. będą efektywne i konkurencyjne, a więc kraj ten nie będzie ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro. Unia Monetarna > jest to „specyficzny zbiorowy pakt bezpieczeństwa” w obszarze finansów publicznych i w obszarze polityki pieniężnej

Ciąg dalszy na kolejnych zajęciach