dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN teoria interpretacji

Menu dnia Radykalna interpretacja Donalda Davidsona Normatywny interpretacjonizm Roberta Brandoma

Przekład radykalny W.V.O. Quine (1908-2000) – amerykański filozof i logik neopragmatysta, tj. zwolennik teorii będących kontynuacją filozofii Charlesa Peirce’a i Jamesa Deweya zwolennik behawioryzmu, nominalista (ale dopuszczający istnienie zbiorów pustych)

Gavagai! Lingwista spotykający tubylców w ich normalnym środowisku zauważa, że wypowiadają „Gavagai!”, kiedy przebiega królik.

Przekład radykalny Ale nawet jeśli skojarzymy wypowiedź „Gavagai” z bodźcem, to nie wiadomo, o jakich bytach mówi tubylec: króliku, potencjalnym jedzeniu, chwilowym stadium królika, nieodłączonej części królika… A nie wiadomo, bo jedynymi świadectwami są zachowania tubylców i bodźce.

Smacznego!

Niezdeterminowanie przekładu Dowolny przekład na nasz język można uprawomocnić, a znaczenie wypowiedzi jest niezdeterminowane przez świadectwa. Bardzo modna idea, ale tak naprawdę humbug (Andrzej Zabłudowski). Znaczenie bodźcowe: znaczeniem typu zdania Z jest klasa bodźców poprzedzających jego wypowiedzenie. Jeśli tak, to tzw. różne znaczenia „Gavagai” są tożsame bodźcowo. A innych znaczeń nie ma. Dlatego nie ma niezdeterminowania.

Interpretacja radykalna Donald Davidson nie ogranicza się do potwierdzeń i odrzuceń ze strony tubylców, jeśli chodzi o świadectwa. Bodźce zmysłowe nie są rozstrzygające. W zamian zakłada, że ich zachowania są racjonalne: Wyrażają spójne przekonania. Są efektem spójnych preferencji. Przekonania tubylców są w większości prawdziwe.

Zasada życzliwości Interpretuj wypowiedzi tak, aby okazały się prawdziwe: spójne wewnętrznie i korespondowały z faktami. Davidson uważa, że ludzie mają w większości prawdziwe przekonania (że mają nogi, że deszcz jest mokry, sól słona itd.). Trzymanie się fałszywych przekonań jest anomalią w świetle koncepcji Davidsona, bo jest sprzeczne z racjonalnością i trudne do zinterpretowania. Ale ciągle spotykamy ludzi, którzy prawdopodobnie rzetelnie wierzą w banialuki…

Proces dochodzenia do wiedzy o postawach propozycjonalnych Liczą się: język, myślenie, działanie. Triangulacja wiedza obiektywna wiedza intersubiektywna wiedza subiektywna

Niezdeterminowanie interpretacji Znaczenie wypowiedzi pozostaje niezdeterminowane względem zachowań, nawet przy zastosowaniu zasady życzliwości i triangulacji. Davidson nie ma problemu z tezą o niezdeterminowaniu (przeciwnie do Quine’a), bo nie odrzuca istnienia znaczeń.

Przeciwko tradycyjnemu modelowi MODEL PROCESU KOMUNIKACJI ODBIORCA NADAWCA (źródło) DEKODOWANIE KANAŁ KODOWANIE SZUM sprzężenie zwrotne NADAWANIE KOMUNIKAT ODBIÓR

Holizm Gottlob Frege (1848-1925): Donald Davidson: znaczenie wyrazu jest określone dopiero w kontekście całego zdania. Donald Davidson: znaczenie zdania jest określone dopiero w kontekście całego języka.

Zarzut Fodora i Lepore’a Załóżmy, że holizm jest prawdziwy. Załóżmy, że dwie osoby mogą się różnić zdaniem na dowolny temat: jedna mówi p, druga ~p. Jeśli jednak znaczenie ich wypowiedzi zależy od ich wszystkich przekonań (teza holizmu), to p znaczy coś zupełnego innego niż p podlegające negacji. Czyli różnią się zdaniem i nie różnią się zdaniem. Ergo: holizm prowadzi do sprzeczności.

Holizm inferencjalistyczny Inna odmiana holizmu: znaczeniem wyrażenia jest zbiór konsekwencji wszystkich wypowiedzi zawierających to wyrażenie. To teza inferencjalizmu. Problem Fodora dotyczy zwłaszcza tej formy holizmu.

Holizm wyrafinowany Nie wszystko stracone! Jeśli relacje wyznaczające znaczenie nie są tak proste jak relacje wynikania logicznego, to znaczenie p u osób stwierdzających i odrzucających to samo zdanie może to samo. Wystarczy, że relacjom tym przypiszemy np. wagę w liczbach naturalnych. To typowa strategia we współczesnych badaniach nad sieciami semantycznymi.

Inferencjalizm Brandoma Robert Brandom (ur. 1950): znaczenie wypowiedzi należy postrzegać normatywnie, tj. jako pewne zobowiązania, jakie biorą na siebie komunikujący się ludzie, którzy powinni potem odpowiednio bronić swoich poglądów znaczenie jest kwestią normatywną i jest holistyczne.

Znaczenie jako normatywne Wypowiedzi są poprawne lub nie; błędne lub nie – mają w tym sensie normatywny charakter. Współcześnie gorące są spory na temat tego, czy w ogóle istnieją fakty na temat znaczenia, jeśli uzna się je za normatywne. Skrajni normatywiści mogą nawet odrzucać faktualizm w kwestii znaczenia.

Normatywizm Brandoma Znaczenie jest normatywne i dotyczy norm posługiwania się językiem. Mówiący i słuchający przyjmują zobowiązania, są uprawnieni do wnioskowania itd. Jeśli głoszę np., że Ludwik jest mężem Elwiry, to zobowiązuję się do tezy, że jest człowiekiem. Normy znaczeniowe mają charakter społeczny i holistyczny. I inferencjalny. Są one implicite, a zadaniem semantyki jest ich ujawnienie (making explicit).

Normatywizm Brandoma Użytkownicy nie muszą być świadomi tych wszystkich norm. One są zawarte implicite w języku. Obowiązywanie norm to nie kwestia subiektywna, lecz przypisywania odpowiedzialności za wypowiedzi ze względu na racjonalność. Nie mogę jednocześnie odrzucić zdania „Ludwik jest człowiekiem” i przyjąć zdania „Ludwik jest mężem Elwiry”, bo tylko ludzie bywają mężami. (Na razie nie można wyjść za Marsjanina).

Drugi zarzut Fodora Semantyka inferencjalna posługuje się pojęciem inferencji do opisu znaczenia wypowiedzi. Ale pojęcie inferencji nie pozwala mówić o kompozycyjności znaczenia: Znaczenie wyrażenia „zielona trawa” to po prostu znaczenie wyrażenia „zielony” i wyrażenia „trawa” (np. iloczyn ekstensji tych wyrażeń daje ekstensję wyrażenia „zielona trawa”)

Odpowiedź Brandoma: inferencjalizm subzdaniowy Brandom rozwija teorię, zgodnie z którą sieć zobowiązań normatywnych obejmuje też zobowiązania co do podstawiania nazw, np. nazwy „zielony” i nazwy „trawa”. Operacje podstawiania i normy podstawiania mają pozwolić na rekonstrukcję klasycznej kompozycyjności. Więcej w jego książce na temat mówienia i działania.

Pragmatyzm: komunikacja to działanie Davidson i Brandom to neopragmatyści: komunikacja to nie przekazywanie informacji, to współdziałanie osób komunikujących się. Prymat pragmatyki nad semantyką Odrzucenie atomizmu semantycznego Normatywne ujęcie racjonalności w komunikacji, a intencjonalności jako pochodnej wobec racjonalności

Dodatkowe lektury R. Brandom, Między mówieniem a działaniem, tłum. M. Gokieli, Warszawa, PWN 2012. M. Joseph, Donald Davidson, Acumen 2004. S. Kripke, Wittgenstein o regułach i języku prywatnym, tłum. K. Posłajko, L. Wroński, Warszawa, Aletheia 2007.