Stosunki prawne

Pojęcie stosunku prawnego To stosunek społeczny określony normami należącymi do systemu prawa. Może mieć formę stosunku podległości kompetencji lub stosunku zobowiązaniowego. Może wiązać jednostki zarówno w warunkach ich świadomości, jak i nieświadomości. Jest zmienny w czasie. Powstaje, zmienia się i ustaje wskutek wystąpienia określonych faktów.

Stosunek podległości kompetencji Rodzaj stosunku prawnego wyznaczony przez normę kompetencyjną. Jest to stosunek formalnego podlegania przez adresata normy kompetencyjnej władzy podmiotu posiadającego kompetencję. Ma charakter asymetryczny, czyli zakładający władczy prymat podmiotu kompetencji nad adresatem powstającego obowiązku. Może też mieć charakter wzajemny, czyli powstające lub aktualizujące się obowiązki będą się wzajemnie równoważyć. Stosunek ten może powstawać zarówno na gruncie prawa publicznego, jak i prawa prywatnego.

Stosunek zobowiązaniowy W tym stosunku przynajmniej jedna ze stron jest zobowiązana do standardowego korzystnego świadczenia na rzecz drugiej. Może mieć charakter jednostronny (np. zobowiązanie podatkowe) lub dwustronny (np. zobowiązanie cywilnoprawne).

Elementy stosunku prawnego Podmioty stosunku prawnego Przedmiot stosunku prawnego Treść stosunku prawnego

Fakty prawne To okoliczności wpływające na powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego. Dzielą się na dwie kategorie – zdarzenia i zachowania.

Zdarzenia To fakty, które nie są bezpośrednio związane z działaniem człowieka, np. choroba, katastrofa, klęska żywiołowa na skutek działania sił przyrody.

Zachowania Są przejawem ludzkiej aktywności, która bezpośrednio powoduje powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku prawnego. Dzielą się na czyny i czynności prawne.

Czyn To zachowanie dowolne, tj. takie, które podmiotowi działania stwarza możliwość wyboru angażującego jego wolę. Czynom towarzyszy zawsze element świadomości. Jest rodzajem zachowania, jest pewnym zdarzeniem uzewnętrznionym. Może być działaniem zgodnym z prawem lub bezprawnym. W obu przypadkach są to zachowania prawnie doniosłe.

Czynność prawna To świadome działanie człowieka zmierzające do wywołania określonego przez prawo skutku. Świadomość podmiotu działania obejmuje nie tylko samo zachowanie jako fakt empiryczny mogący przyczynowo powodować określone następstwa, ale przede wszystkim powinna obejmować skutki prawne działania. Czynnością prawną jest składanie oświadczeń woli, także akty tworzenia i stosowania prawa.

Podmioty stosunku prawnego Mogą nimi być osoby fizyczne, osoby prawne, a także ułomne osoby prawne, czyli jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (np. osobowe spółki prawa handlowego).

Zdolność prawna Kategoria bierna. Oznacza zdolność do bycia podmiotem prawa. Jest to zdolność do posiadania praw i obowiązków przez określony podmiot.

Zdolność do czynności prawnych Kategoria czynna, oznacza zdolność do nabywania praw i obowiązków przez własne działanie danego podmiotu. Brak zdolności do czynności prawnych: nasciturus oraz dziecko od momentu urodzenia do momentu ukończenia 13 roku życia. Także osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ograniczona zdolność do czynności prawnych: 13 – 18 lat, osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Pełna zdolność do czynności prawnych: osoba fizyczna z chwilą ukończenia 18 lat (jeżeli nie została ubezwłasnowolniona); wyjątkowo kobieta, która ukończyła lat 16 i zawarła za zgodą właściwego sądu związek małżeński.

Przedmiot stosunku prawnego Rzeczy materialne i niematerialne. Zachowania stron stosunku prawnego związane z tym stosunkiem. Zasadniczo przedmiotem stosunku prawnego może być każda rzecz i każde zachowanie. Wyjątek stanowią zachowania niezgodne z prawem oraz rzeczy nieistniejące i niemożliwe.

Treść stosunku prawnego To wyznaczone przez normy prawne uprawnienia i obowiązki, także wolności. Uprawnieniem jest dwustronna relacja prawna powstająca ze względu na normy prawne, w której występuje podmiot uprawniony do żądania określonego świadczenia oraz podmiot zobowiązany do wykonania tego świadczenia. Świadczenie to jest korzystne dla podmiotu uprawnionego i jest realizowane w jego interesie.

Treść stosunku prawnego Obowiązek to nakaz albo zakaz określonego działania / zaniechania. Wolność prawnie chroniona to szczególny przypadek uprawnienia. Podmiot ma wolność prawnie chronioną wtedy, gdy prawo zakazuje innym podmiotom ingerencji w jakąś sferę jego działalności.