Problem samobójstw

SAMOBÓJSTWO Światowa Organizacja Zdrowia „akt o skutku śmiertelnym, który zmarły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku sam zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian przez siebie pożądanych” Shneidmann „świadomy akt samounicestwienia; najlepiej rozumieć je jako wielowymiarowy stan złego samopoczucia u osoby o niezaspokojonych potrzebach, która samobójstwo uważa za najlepsze rozwiązanie jakiegoś ze swoich problemów

Cechy konstytutywne: Przyczyny lokują się w sferze psychicznej jednostki, kryzysach emocjonalnych, problemach natury społecznej Jednostka dopuszcza się go pod wpływem emocji lub złego samopoczucia Jednostka liczy na wypełnienie zamierzonego, samodzielnie skonstruowanego planu na śmierć Cel może być osiągnięty na różne samodzielnie wybierane sposoby

Typy samobójstw: Wg Emila Durkheima samobójstwo egoistyczne – jednostka nie jest zintegrowana ze społeczeństwem w stopniu wystarczającym i zmuszona zostaje zaufać jedynie własnym możliwościom; jednostka odczuwa głęboką osobistą porażkę samobójstwo altruistyczne – jednostka identyfikuje się z kulturą lub ideałem grupy, do której przynależy; jednostka poświęca siebie jako ofiarę dla dobra innych

3) samobójstwo anomiczne – jednostka znajduje się w stanie moralnego rozregulowania, braku zwyczajowych standardów społecznych; jednostka, znajdując się w sytuacji pozbawienia punktów odniesienia, które do tej pory regulowały jej zachowanie, może poczuć się bezużyteczna; życie dla tej jednostki nie ma sensu; istnieje brak łączności z normami i wartościami społecznymi 4) samobójstwo fatalistyczne – jednostka obciążona jest przesadną regulacją; jednostka widzi jedyną możliwość ucieczki z sytuacji, którą przeżywa, jako niemożliwą do zniesienia

Wg Brunona Hołysta 1) samobójstwo wyobrażone – uświadomienie sobie możliwości rozwiązania problemów w drodze samobójstwa 2) samobójstwo upragnione – myśli, które nie ustępują, ale nabierają charakteru celu 3) samobójstwo usiłowane – ciąg zachowań, których celem jest pozbawienie się życia, przy czym cel ten nie zostaje osiągnięty 4) samobójstwo dokonane – zamach na własne życie kończący się śmiercią

Przyczyny popełniania samobójstw: Nigdy jedna przyczyna nie prowadzi do aktu samobójczego. Zawsze na czyn autodestukcyjny składa się wiele czynników!!!

Do przyczyn samobójstw wg Komendy Głównej Policji zaliczamy: *choroba psychiczna *nieporozumienie rodzinne * przewlekła choroba * warunki ekonomiczne * zawód miłosny * nagła utrata źródeł utrzymania * śmierć osoby bliskiej * problemy szkolne * trwałe kalectwo * AIDS * niepożądana ciąża * zaburzenia osobowości * osamotnienie i poczucie izolacji * nieprzystosowanie społeczne * chęć zemsty, kary, próby szantażu i manipulacji otoczeniem * uzależnienie

Samobójstwa osób dorosłych są zazwyczaj skutkiem niepowodzenia w realizacji własnych planów życiowych lub nieuleczalnych chorób. Samobójstwa dzieci i młodzieży są natomiast uwarunkowane zachowaniem osób dorosłych.

Przyczyny u dzieci i młodzieży: Zawód miłosny Problemy w szkole/ konfrontacja z rówieśnikami Okres krytyczny - wkraczanie w dorosłość Zagubienie Zwrócenie na siebie uwagi Konflikty rodzinne Brak autorytetu Brak perspektyw życiowych Zjawisko samooskarżania Przemoc w rodzinie Błędy wychowawcze Ucieczka od traumatycznej sytuacji Molestowanie seksualne

Czynniki ryzyka zachowań suicydalnych: Pierwszorzędowe Zaburzenia psychiczne (depresyjne, osobowościowe) , uporczywe myśli samobójcze i określone plany wcześniejsze próby samobójcze i samobójstwo w rodzinie Drugorzędowe Traumatyczne wydarzenia w dzieciństwie ( przemoc, utraty, molestowanie) , przewlekła zła sytuacja socjalno bytowa i rodzinna, negatywne wydarzenia życiowe Trzeciorzędowe Cechy społeczno demograficzne: - wiek – ( najliczniejsza grupa to osoby w wieku 35 – 45 lat tzw. kryzys połowy życia) - płeć ( częściej samobójstwo popełniają mężczyźni, kobiety natomiast częściej dokonują prób samobójczych) - stan cywilny ( częściej samobójstwo popełniają osoby samotne) - przynależność do mniejszości etnicznych i seksualnych (osoby doświadczające dyskryminacji)

Syndrom presuicydalny Syndrom Presuicydalny - zespół wspólnych cech, które prezentują potencjalni samobójcy. Edward Ringel wyróżnił: I zawężenie II agresja hamowana i autoagresja III fantazje samobójcze

I ZAWĘŻENIE Sytuacyjne zatracenie poczucia możliwości, jakie posiada jednostka Dynamiczne zanik poczucia czasu i poczucie powtarzalności zdarzeń i przeżyć Stosunków międzyludzkich świadoma izolacja od znajomych i przyjaciół Świata wartości brak zainteresowań, utrata hierarchii wartości spraw w życiu jednostki

II Agresja hamowana i autoagresja Samobójca powstrzymuje się od wyrządzenia krzywdy komuś, natomiast całą nagromadzoną w sobie agresję kieruje przeciwko sobie

III Fantazje samobójcze Myśli jednostki oscylują wokół samobójstwa, rozgrywa pewien rodzaj walki z samym sobą, która może prowadzić do samobójstwa.

Znaki ostrzegawcze Erwin Ringel wyróżnił trzy typy znaków ostrzegawczych wysyłanych przez osobę zamierzającą popełnić samobójstwo : 1) werbalne znaki ostrzegawcze - otwarte werbalne znaki ostrzegawcze: „chcę umrzeć”, „już dłużej nie mogę”, „wolałbym nie żyć”, „wolałbym się nigdy nie urodzić” - aluzje: „już niedługo nie będziesz się musiał o mnie martwić”, „niedługo nie będę sprawiał ci kłopotów, „wszystko jest bez sensu, wątpię, że to przeżyję” żarty, - dowcipkowanie o śmierci, pogrzebach, samobójstwach

2) zachowania jako znaki ostrzegawcze - porządkowanie swoich spraw: rozdawanie swoich ulubionych rzeczy, generalne porządki w pokoju, biurku, wyrzucanie niepotrzebnych rzeczy, sporządzanie testamentu, pożegnania - zmiana nawyków związanych ze snem i jedzeniem - zachowania agresywne, buntownicze - ucieczki z domu - sięganie po alkohol i narkotyki - unikanie kolegów i rodziny - ograniczenie normalnej aktywności - niedbałość o wygląd zewnętrzny - zmiany w osobowości - nastrój zniechęcenia i nudy - trudności z koncentracją - gorsze wyniki w nauce - powtarzające się skargi dotyczące dolegliwości fizycznych - utrata zainteresowań - negatywne reagowanie na pochwały i nagrody - złowieszczy spokój - nagłe objawy radości po okresie depresji , tzw. huśtawka nastroju

3) sytuacyjne znaki ostrzegawcze - osoba towarzysko wyizolowana, nie mająca przyjaciół lub mająca problemy z podtrzymywaniem przyjaźni - osoba nadużywająca narkotyków i/lub alkoholu - osoba, która była lub jest maltretowana fizycznie, werbalnie, seksualnie - osoba, która przeżyła lub przeżywa dużą stratę, np. śmierć kogoś bliskiego, rozwód, rozstanie z partnerem, utratę wcześniejszej pozycji finansowej - osoba, która jest najstarszym dzieckiem w rodzinie - osoba z historią zaburzeń psychicznych - osoba, która usiłowała już dokonać samobójstwa - osoba, której ktoś bliski odebrał sobie życie - osobowość perfekcjonisty

Powody nadawania sygnałów ostrzegawczych Pragnienie otrzymania pomocy od kogoś i uniknięcia samobójstwa Pragnienie poinformowania bliskich, aby byli przygotowani do poniesienia straty Pragnienie wywarcia presji na bliskich Nadmiar własnych uczuć, z którymi nie można sobie dłużej radzić

Prawne odniesienie do samobójstwa Art. 151 KK „Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.” Art. 207 KK §1 „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. §2 Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. §3 Jeżeli następstwem czynu określonego w §1 lub §2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie , sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.”

Religijne odniesienie do samobójstwa

Chrześcijaństwo Potępia samobójstwo z 3 powodów: Życie to dar od Boga i tylko On może je odebrać Samobójstwo narusza przykazanie miłości, człowiek powinien miłować siebie tak, jak innych Kościół to wspólnota - przez odebranie sobie życia popełniamy zło całej wspólnocie

Islam Samobójstwo traktowane jest jako zbrodnia większa niż zabójstwo Wszystkie działania mające na celu pozbawienie się życia zostały kategorycznie zabronione, a Allah z góry określił długość życia każdego człowieka

Buddyzm W buddyzmie samobójstwo pojmowane jest jako moralne zło, które swoje konsekwencje ma w karmie, co oznacza, że będzie miało negatywny wpływ na kolejną inkarnację

Społeczeństwo wobec samobójców

Negatywne postawy wobec samobójców Postawa tabuizująca (przemilczenie kwestii samobójstwa) Postawa obojętna (brak zainteresowania problemami suicydenta i zostawienie go samemu sobie) Postawa odtrącająca (pozostawienie suicydenta samemu sobie ze względu na jego stan presuicydalny z pełną świadomością jego konsekwencji) Postawa wyszydzająca (gnębienie suicydenta) Postawa potępiająca (wyrażanie się o samobójcach jako o tchórzach, ludziach niepotrzebnych, którym nie można pomóc) Postawa natarczywa (bezustanne dociekanie przyczyny itp.)

Mity dotyczące samobójstw 1) NIE POPEŁNI SAMOBÓJSTWA TEN, KTO O NIM MÓWI (Na 10 samobójców przypada 8,którzy niedwuznacznie o swoich zamiarach mówili) 2) DO SAMOBÓJSTW DOCHODZI BEZ OZNAK SYGNALIZACYJNYCH (Wiele obserwacji uczy, że ludzie, którzy odbierają sobie życie, sygnalizowali to przeważnie niedwuznacznymi oznakami lub działaniami. 3) KTO POPEŁNIA SAMOBÓJSTWO, KONIECZNIE CHCE ODEBRAĆ SOBIE ŻYCIE (Większość samobójców oscyluje między pragnieniem, by żyć i tym, by umrzeć; „igrają ze śmiercią” pozostawiając drugim ratowanie ich. Rzadko kto odbiera sobie życie nie odsłaniając swoich uczuć komuś drugiemu)

4) KTO RAZ SKŁANIA SIĘ DO SAMOBÓJSTWA, BĘDZIE TO CZYNIŁ ZAWSZE (Ludzie zmęczeni życiem, tylko w pewnym okresie swojego życia odczuwają pragnienie zabicia siebie) 5) POPRAWA PO KRYZYSIE SAMOBÓJCZYM OZNACZA KONIEC RYZYKA (Większość samobójstw zdarza się w ciągu trzech miesięcy po zaczynającej się „poprawie”, kiedy pacjent na nowo odzyskuje energię do urzeczywistnienia swoich chorobliwych zamiarów) 6) SAMOBÓJSTWO CZĘŚCIEJ WYSTĘPUJE WŚRÓD BOGATYCH LUB ODWROTNIE – PRAWIE WYŁĄCZNIE WŚRÓD UBOGICH (Samobójstwo nie jest ani chorobą biednych, ani plagą biednych. Jest bardzo „demokratyczne” i zdarza się we wszystkich warstwach ludności) 7) SAMOBÓJSTWO JEST DZIEDZICZNE LUB JEST „ZŁEM RODZINNYM” (Samobójstwo nie jest zjawiskiem dziedzicznym, lecz zjawiskiem indywidualnym) 8) WSZYSCY, KTÓRZY POPEŁNIAJĄ LUB CHCĄPOPEŁNIĆ SAMOBÓJSTWO, SĄ CHORZY PSYCHICZNIE, KAŻDE SAMOBÓJSTWO JEST CZYNEM NIZDROWEGO NA UMYŚLE (Okazuje się na podstawie studium setek najnowszych doniesień, że samobójca wprawdzie jest krańcowo nieszczęśliwy, ale niekoniecznie chory psychicznie)

Ważne jest to, żebyśmy pomagając osobie zamierzającej odebrać sobie życie, znali mity o samobójstwach. Nie możemy kierować się stereotypami. One mogą tylko utrudnić nam zdiagnozowanie problemu i doprowadzić do tragedii.

Zapobieganie samobójstwom Naturalne źródła pomocy Rodzina – rozmowa Do naturalnych źródeł pomocy należy przede wszystkim rozmowa. Osoba zamierzająca dokonać samobójstwa nie powinna zostać sama. Musi czuć, że ktoś rozpoznał jej intencje i chce jej pomóc. Oto 10 wskazówek postępowania z niedoszłym samobójcą :

1) ZBUDUJ POMIĘDZY WAMI POMOST • mów tonem życzliwym, ale stanowczym • dostarczaj wzmocnienia pozytywnego • ukaż, że obchodzi cię jej problem i jest dla ciebie ważny • zapewnij oparcie emocjonalne 2) OTWÓRZ DRZWI I SŁUCHAJ • pomóż tej osobie zacząć mówić, a wtedy słuchaj • postaraj się zrozumieć jej problemy, które kryją się za tym, co mówi 3) OCEŃ RZECZYWISTOŚĆ • na ile są poważne zamiary skończenia ze sobą • czy istnieje konkretny plan • skieruj zagrożonego do odpowiednich osób po pomoc • nie obiecuj tajemnicy, to może kosztować ludzkie życie

OCEŃ NATĘŻENIE • oceń emocje w danej chwili TRAKTUJ ROZMÓWCĘ POWAŻNIE • nie lekceważ znaczenia słów tej osoby • zaufaj swoim podejrzeniom, że ta osoba może myśleć o pozbawieniu się życia ZADAJ WŁAŚCIWE PYTANIA • nie bój się pytać o myśli samobójcze • „wyłóż karty na stół” ZNAJDŹ I ZMOBILIUZUJ SYSTEMY OPARCIA • oceń czy rozmówca ma w sobie siły, które mogą być dla niej oparciem PODEJMIJ DZIAŁANIA • daj osobie zagrożonej coś, czego będzie mogła się uchwycić • ustal hierarchię problemów i zaplanuj działanie • skłoń rozmówcę do podjęcia decyzji, by zrobił coś celu poprawy swej sytuacji • jeśli to potrzebne, przejmij inicjatywę i bądź stanowczy • na ile i kiedy to będzie możliwe, odsuń osobę zagrożoną od jej głównych środków samozniszczenia

9) UTRZYMAJ CEL • kryzys niekoniecznie można uznać za miniony tylko dlatego, że osoba zagrożona tak twierdzi • konieczne jest dalsze postępowanie i pewność • zapewnij „wyspy oparcia” wokół zagrożonej osoby • włącz w to najwięcej pozytywnie nastawionych życzliwych osób, w tym specjalistów • zawsze dbaj o to, by osoba zagrożona była ciągle otoczona pomocą

Strategie profilaktyczne i edukacyjne Strategie powinny składać się z pięciu elementów : a) komunikacja • należy podkreślać znaczenie komunikacji międzyludzkiej • zachęcać do mówienia o swoich zmartwieniach i niepokojach b) strategia radzenia sobie • zapoznanie z aktywnymi metodami radzenia sobie • komunikacja • poszukiwanie wsparcia społecznego c) destygmatyzacja stresorów • zmiana postrzegania sytuacji stresujących – nie jako osobiste słabostki d) destygmatyzacja zaburzeń afektywnych i wiedza o związanych z samobójstwem czynnikach ryzyka • rozpowszechnienie wiedzy o tym, czym jest i jak często występuje depresja e) wiedza o istniejących służbach • informowanie o istnieniu służb udzielających konsultacji i pomocy

Ośrodki zapobiegania samobójstwom Wiele osób mając osobę bliską z tendencjami samobójczymi, nie potrafi jej pomóc. Nie rozumie jej problemu. Warto wtedy zgłosić się do specjalistów. Powstają poradnie, w których udzielą nam odpowiednich wskazówek do działań. Instytucji wspierających jest coraz więcej. Niestety niewiele osób korzysta z nich. W Polsce wizyta u psychologa czy u psychoterapeuty jest nadal źle odbierana. Pacjent zawsze musi być chory psychicznie, skoro odwiedza takiego specjalistę. Jeśli uda się zdjąć ten stygmat, zachęcimy innych do aktywnego korzystania z pomocy, zgłaszania się do istniejących służb, które pomogą im pomagać sobie samym.

Telefon zaufania

Postępowanie z niedoszłym samobójcą jest sztuką, trzeba mu dać, ile potrzebuje: czasu, wsparcia; ale trzeba uważać, by nie wzmacniać autodestrukcyjnych rozwiązań.

"Chronić życie, odnawiać nadzieję„ 10 września - Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom

Opracowała: Agata Szymczak, pedagog