1 Nancy Cartwright Ceteris Paribus Laws and Socio-Economic Machines (1995) Opracował: Michał Wierbiłowicz

2 Problem Czy ekonomia i fizyka są naukami podobnymi? Prawa w ekonomii zakładają ceteris paribus. Prawa w ekonomii zakładają ceteris paribus. Prawa w fizyce „działają” bez dodatkowych warunków. warunków. Problem tkwi w różnicy między tymi prawami, w ich szczegółowości. Czy w fizyce działają te same prawa co w ekononomii?

3 Według Hume’a … Prawo regularny związek między danymi wielkościami wielkościami Nauka zbiór prawidłowości (regularności) uniwersalnych Aby dana prawidłowość zachodziła konieczne są ograniczenia chociażby dotyczące mierzalności czy oberwowalności czynników. Aby dana prawidłowość zachodziła konieczne są ograniczenia chociażby dotyczące mierzalności czy oberwowalności czynników. Ponadto każde prawo wg Hume’a może być opisane prawem bardziej ogólnym (tzw.”covering law”). Mniej ogólne prawidłowości są wyjaśniane za pomocą bardziej ogólnych i fundamentalnych praw.

4 Prawa wg Hume’a… W dzisiejszym świecie trudno jest znaleźć prawidłowości uniwersalne, gdyż większość z nich okazuje się nieprawdziwa. Dlaczego ? Są one zbyt ogólne. Są one zbyt ogólne. Aby zależność opisana przez Hume’a zachodziła należałoby ją zatem uszczegółowić.

5 Dyskusja z teorią Hume’a Autorka nie zgadza się z teorią Hume’a, zwracając się ku filozofii Arystotelesa. Twierdził on że nauka stara się zrozumieć jaka jest „natura rzeczy”(jakie są ich zdolności oraz w jakich okolicznościach i w jaki sposób te zdolności mogą spowodować przewidywalne zachowania). Zatem najważniejsza jest „natura rzeczy” i to ona tworzy ewentualne regularności (prawidłowości).

6 Dyskusja z teorią Hume’a W teorii ekonomii, regularności nie są zatem prawami fundamentalnymi. W teorii ekonomii, regularności nie są zatem prawami fundamentalnymi. Regularności mogą zaistnieć dopiero dzięki odpowiedniej interakcji wielu czynników. Regularności mogą zaistnieć dopiero dzięki odpowiedniej interakcji wielu czynników. Wymaga to oczywiście również odpowiednich warunków ceteris paribus. Są one kluczowe przy wyjaśnianiu zjawisk ekonomicznych za pomocą „natury” rzeczy, a nie za pomocą „covering laws”.

7 Maszyna społeczno-ekonomiczna Regularności (prawa) są efektem powatarzalnego, udanego działania maszyny społeczno-ekonomicznej. Maszyna ta zostaje wprawiona w ruch dzięki interakcji „zdolności”(capacities) rzeczy, które są zmiennymi wewnętrznymi w modelu. Aby sprawnie działała musi działać w stabilnym otoczeniu (ceteris paribus) zmienne zewnętrzne w modelu.

8 Problem z maszyną Jak zauważył John Stuart Mill w ekonomii jest niewiele regularności (praw uniwersalnych). Dlaczego? Mamy bowiem do czynienia z:  Dużą ilością różnych, zmieniających się czynników, w związku z czym nie możemy trafnie określić między którymi zachodzą interesujące nas interakcje  Ciągle zmieniającym się otoczeniem, które uniemożliwia przeprowadzanie kontrolowanych eksperymentów

9 Wniosek dla ekonomii Ekonomia nie może być zatem nauką indukcyjną. Niewiele zjawisk jest bowiem na tyle stabilnych w czasie jak i w swojej złożoności aby mówić o regularnym związku (prawie), mogącym stanowić podstawę do indukcji.

10 Mechanizmy w ekonomii Żaden mechanizm w ekonomii nie działa samodzielnie (popyt ani podaż nie mogą działać samodzielnie). Mechanizmy ekonomiczne są jak części w maszynie, odpowiednio złożone i uruchomione w odpowiednich warunkach mogą dopiero ukazać zależność. Przykład 1: porównanie do dźwigni Przykład 1: porównanie do dźwigni sztywna podstawa + stabilne otoczenie = siła sztywna podstawa + stabilne otoczenie = siła Przykład 2: kreacja pieniądza M=(1 + cu/re + cu) H M=(1 + cu/re + cu) H

11 Mechanizmy w ekonomii Ceteris paribus – odpowiednie warunki działania mechanizmu: umożliwiają jego właściwe funkcjonowanie, dzięki stworzeniu dogodnych warunków umożliwiają jego właściwe funkcjonowanie, dzięki stworzeniu dogodnych warunków chronią go przed zakłóceniami z zewnątrz chronią go przed zakłóceniami z zewnątrz

12 Przykład maszyny Umowa kredytu inwestycyjnego: Umowa kredytu inwestycyjnego: - kredytobiorca - kredytodawca Obaj prowadzą grę Skutek: wiele zyskownych projektów nie dochodzi do skutku – dochodzi do nieefektywności Nieefektywność wystąpi gdy: - istnieją koszty utopione - początkowa stopa zwrotu < stopa zwrotu z alternatywnego przedsięwzięcia przedsięwzięcia

13 Specyfika maszyny Obaj gracze są częściami maszyny Obaj gracze są częściami maszyny Motywuje ich zachłanność i maksymalizacja zysku – zasady działania Mają te same stopy dyskontowe, działają w warunkach pewności oraz są doskonałymi kalkulatorami – pomiar rezultatów

14 Warunki działania modelu Ceteris paribus oznacza tu, że: - istnieje dwóch graczy - nie ma zakłóceń z zewnątrz - otoczenie jest niezmienne Jeśli warunki te okażą się powtarzalne, wtedy wszystkie zyskowne projekty, bez utopionych kosztów i z wystarczająco dobrymi początkowymi przychodami zostaną zrealizowane Inaczej: jeśli tego typu zależność może być osiągnięta musi istnieć maszyna, dzięki której to prawo powstało

15 Wnioski Ukazana zależność nie jest prawem uniwersalnym gdyż zawiera ceteris paribus. Nie występuje ona w każdych warunkach. Nie występuje ona w każdych warunkach. Została ona wyprowadzona nie za pomocą praw fundamentalnych lecz dzięki zastosowaniu maszyny. Minus: warunki działania takiej maszyny, są raczej mało realne w prawdziwym świecie.

16 Podsumowanie Mimo iż nie ma gwarancji że metoda analityczna jest właściwa do wyjaśniania wszystkich problemów w ekonomii, jest metodą najlepiej poznaną, którą wiemy jak używać Aby powstałe w ten sposób prawo działało musi zawierać warunek: ceteris paribus. Własności rzeczy Maszyna (interakcje) EFEKT Regularna zależność (prawo)

17 Podsumowanie Odpowiadając na postawione we wstępie pytanie czy ekonomia i fizyka posługują się podobnymi prawami autorka twierdzi, że w fizyce również występują maszyny generujące prawidłowości. Różnice w prawach nie są więc różnicami między fizyką a ekonomią lecz raczej między dziedzinami, w których należy zastosować model „covering laws” oraz tymi, w których przeważa metoda analityczna.

18 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ