Część I Sensoryzm i deficyty integracji sensorycznej (diagnoza, strategie postępowania i terapii)

AUTYZM (SENSORYZM, DEFICYTY W INTEGRACJI SENSORYCZNEJ): DIAGNOZA STRATEGIE POSTĘPOWANIA TERAPIA

SENSORYZMY:  Widoczne w zachowaniu osoby przejawy zaburzeń w odbiorze i przetwarzaniu bodźców zmysłowych (integracji sensorycznej). Najczęściej obserwowane są u osób z zaburzeniami rozwoju o różnym charakterze.

SENSORYZMY: Są odpowiedzią organizmu na następujące, możliwe zaburzenia organizacji bodźców: Nadwrażliwość (obniżenie progu wrażliwości dla danego zmysłu) Niedowrażliwość (podwyższenie progu wrażliwości dla danego zmysłu) Biały szum (wytwarzanie wrażeń zmysłowych przez układ nerwowy danej osoby bez udziału czynników środowiskowych) Sensoryzmy mogą dotyczyć każdego zmysłu człowieka.

BLINDYZMY: Rodzaj sensoryzmów występujących u osób niewidomych, słabowidzących oraz u osób z jednoczesnym deficytem wzroku i słuchu. Blindyzmy (lub "blindismy" - z ang. blind - ślepy) są wynikiem życia w stanie ciągłej hipokinezy (spowodowana jest życiem w lęku przed doznaniem urazu) i deprywacji sensorycznej.

BLINDYZMY – najczęściej obserwowane : Ruch czy zespół ruchów (czynności) w danej sytuacji nieuzasadnionych i niepotrzebnych o charakterze stereotypowym, jak kołysanie się w tył i w przód lub w lewo i prawo, potrząsanie głową, kręcenie się w kółko itp. Odruchy obronne zmierzające do spostrzegania przeszkody i jej ominięcia, jak: podnoszenie nóg celem zbadania nierówności terenu stopą, odchylanie tułowia w tył, aby ochronić twarz, wyciąganie przed siebie rąk. Czynności mające na celu bezpośrednio dostymulowanie zmysłu wzroku. Mogą także pojawiać się jako efekt dyskomfortu związanego z odczuwaniem gałek ocznych. Wyrażają się na przykład w mrużeniu oczu, przecieraniu ich, dociskaniu gałek ocznych, odwracaniu się do światła, machanie palcami przed oczami.

SENSORYZMY w całościowych zaburzeniach rozwoju: Jedną z pierwszych osób, które opisały zaburzenia w odbiorze i przetwarzaniu bodźców zmysłowych u osób z całościowymi zaburzeniami rozwoju (autyzmem) był Carl Delacato. Na początku lat siedemdziesiątych przebadał grupę około 900 dzieci z autyzmem z różnych krajów. W wyniku tych badań okazało się, że zaburzenia percepcyjne dotyczą nawet 98% osób z całościowymi zaburzeniami rozwoju (w obrębie dotyku). Najmniej badanych wykazywało zaburzenia w obrębie zmysłu smaku i węchu (24 - 28%). Delacato podzielił zaburzenia sensoryczne na trzy grupy: Nadwrażliwość Niedowrażliwość Biały szum

Nadwrażliwość Niedowrażliwość Biały szum Delacato podzielił zaburzenia sensoryczne na trzy grupy: Nadwrażliwość Niedowrażliwość Biały szum

Biały szum jest zaburzeniem, w którym układ nerwowy osoby chorej sam wytwarza bodźce, niezależnie od czynników zewnętrznych. Osoba dotknięta tym rodzajem dysfunkcji przejawia szczególnego rodzaju sensoryzmy - sprawia wrażenie oderwanej od rzeczywistości i całkowicie skoncentrowanej na nieistniejącym świecie. Warto dodać, że każdy, także zdrowy człowiek doświadcza od czasu do czasu tego rodzaju zaburzeń, których przykładem jest szum/piszczenie w uszach.

SENSORYZMY charakterystyczne dla zmysłu wzroku: Nadwrażliwość: wpatrywanie się w mikroskopijne pyłki ku­rzu lub maleńkie punkciki w otoczeniu. kiwanie się w przód i w tył, na boki. fascynacja ruchem kołowym, kręcącymi się przedmiotami, zabawkami. zdolność do odtwarzania najdrobniejszych szczegółów z otoczenia. rozciąganie śliny między palcami i przyglądanie się jej pod światło. fascynacja patrzeniem przez dziurki, pęknięcia, palce. niechęć do luster, czasem fotografii. fascynacja skomplikowanymi wzorami. lęk przed silnym światłem, często nawet przed światłem o umiarkowanym natężeniu. niechęć do dużych, mocno naświetlonych przestrzeni

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ: kołysanie się w przód, w tył, na boki zainteresowanie źródłami światła - wpatrywanie się w światło chodzenie powoli dookoła przedmiotów połączone z intensywnym przyglądaniem się im lęk wysokości

BIAŁY SZUM: "szklisty" wzrok patrzenie "przez" ludzi, przedmioty rozciąganie powiek uciskanie gałki ocznej bardzo mocne zaciskanie powiek

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZMYSŁU SŁUCHU: Nadwrażliwość: dziecko sprawia wrażenie głuchego zatykanie uszu, lęk przed gwałtownymi dźwiękami brak reakcji na głośne hałasy przy jednoczesnych silnych reakcjach na ciche dźwięki lęk przed zwierzętami protest przy obcinaniu włosów lęk w miejscach publicznych wsłuchiwanie się w bardzo ciche dźwięki powtarzanie komunikatów, które ktoś wypowiedział w odległym pomieszczeniu robienie wokół siebie hałasu - krzyki, walenie rękami w różne powierzchnie, klaskanie. Zachowanie to ma na celu przejęcie kontroli nad środowiskiem słuchowym.

Dla dziecka z nadwrażliwością słuchową głośne bodźce generowane przez siebie samego są przykre, ale możliwe do kontrolowania a także pozwalają zagłuszyć dźwięki nad którymi nie ma kontroli - pochodzące z otoczenia. Dziecko może bardzo dobrze tolerować nawet znaczący hałas, pod warunkiem, że jest jego autorem lub ma na niego bezpośredni wpływ.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ: wytwarzanie rytmicznych hałasów fascynacja urządzeniami elektrycznymi, wydającymi dźwięki natrętne spuszczanie wody w toalecie, odkręcanie kranów krzyki darcie papieru wielokrotne trzaskanie drzwiami lub zamykanie ich i otwieranie z różną siłą fascynacja przedmiotami piszczącymi, dźwięczącymi zamiłowanie do gwarnych i tłocznych miejsc Zachowania mają na celu dostarczanie sobie bodźców dźwiękowych w dużych ilościach. W odróżnieniu od dzieci nadwrażliwych słuchowo, te niedowrażliwe będą szczęśliwe, gdy inne osoby dołączą do nich w działaniach mających na celu zwielokrotnienie hałasu w otoczeniu.

BIAŁY SZUM: zaabsorbowanie dźwiękami płynącymi z organizmu szybkie bieganie i zastyganie w bezruchu (wsłuchiwanie się w bicie własnego serca) hiperwentylacja kołysanie się wkładanie przedmiotów i palców do uszu przyjmowanie nienaturalnych pozycji ciała - stymulacja ucha wewnętrznego zachowania te mają na celu próbę zredukowania nieprzyjemnych na ogół doświadczeń sensorycznych wyzwalanych przez układ nerwowy, znacznie rzadziej - ich wzmocnienie, jeżeli biały szum łączy się z niedowrażliwością.

BIAŁY SZUM: częste drapanie się "gęsia skórka" bez przyczyny Czucie głębokie: Zaburzenia w tym obszarze są nadzwyczaj częste u osób z autyzmem i Zespołem Aspergera. Osoby z zaburzeniami czucia głębokiego mają poważne problemy z precyzją ruchów. Na ogół doświadczają dyspraksji.

SENSORYZMY charakterystyczne dla zmysłu dotyku i równowagi: Zaburzenia w zakresie odbioru i analizy bodźców czuciowych mogą dotyczyć kilku obszarów: czucia powierzchniowego (skórnego) czucia głębokiego(propriorecepcja - informacje z kurczących i rozciągających się mięśni, ścięgien oraz rozciąganych i uciskanych stawów) czucia temperatury (termorecepcja) czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni poczucie równowagi Czucie powierzchniowe i czucie temperatury:

Zaburzenia w tym zakresie mogą być różne w różnych partiach ciała Zaburzenia w tym zakresie mogą być różne w różnych partiach ciała. Obserwacja sensoryzmów (taktylizmów) skierowanych na czucie powierzchniowe wymaga więc podejścia bardzo ostrożnego i analitycznego. Bardzo często zdarza się, że ta sama osoba ma silną nadwrażliwość czucia powierzchniowego w obrębie twarzy przy jednoczesnej niedowrażliwości, na przykład kończyn.

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ: pocieranie, głaskanie, skubanie itp. różnych partii twarzy dotykanie różnych powierzchni, głaskanie ścian pocieranie różnymi materiałami w niedowrażliwe partie ciała szczypanie, drapanie, gryzienie się uderzanie się szukanie wrażeń cieplnych chodzenie nago, tendencja do rozbierania się chodzenie na bosaka, dążenie do ściągania obuwia rozdrapywanie ran

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ: nienaturalne wyginanie kończyn machanie rękami, potrząsanie zaplatanie palców ssanie palców zawijanie się w koce, firanki wciskanie się w kąty, za meble itp. siadanie na rękach, nogach człapanie nogami podczas chodzenia masturbacja (gwałtowna) wkładanie różnych rzeczy do ust

NADWRAŻLIWOŚĆ: unikanie dotyku, obronność dotykowa niechęć do noszenia nowych ubrań skrajna niechęć do metek w ubraniach nadmierne łaskotki w niecodziennych partiach ciała unikanie kontaktu z substancjami sypkimi, lepkimi, klejącymi masturbacja (delikatna) głaskanie się miękkimi przedmiotami, fakturami nietolerancja obcisłych ubrań dotykanie samego siebie niemal zawsze ma formę czynności rytmicznych i powtarzalnych lęk przed wodą słaba tolerancja zmian temperatury lęk przed wiatrem lęk przed czesaniem włosów

NADWRAŻLIWOŚĆ: niechęć do przytulania się, dotykania przez inne osoby niechęć do podawania dłoni na powitanie duża reaktywność na zmiany ciśnienia atmosferycznego złe samopoczucie w środkach lokomocji ociężałość ruchowa podwyższone napięcie mięśniowe chodzenie na szeroko rozstawionych nogach nietolerowanie twardych pokarmów usztywnienie ciała, niechęć do zmieniania pozycji ciała lęk przed tłumem ludzi Biały szum: nagłe, niekontrolowane wybuchy wszelkich możliwych taktylizmów, a następnie zamieranie w bezruchu napady hiperaktywności u dziecka na ogół spokojnego

ZMYSŁ RÓWNOWAGI: Niedowrażliwość: kręcenie się w kółko fascynacja huśtawkami, karuzelami skakanie, bieganie, hiperaktywność dążenie do gwałtownych zmian w położeniu głowy i ciała kołysanie się w przód i w tył a także na boki niezdolność do prostego siedzenia na krześle niezdolność do stania na jednej nodze Nadwrażliwość: niepewność, lęk grawitacyjny niechęć do zmian pozycji głowy, czasami przy jednoczesnej autostymulacji grawitacyjnej (podskoki w pionie) miarowe, powolne kołysanie się niechęć do poruszania się, preferowanie pozycji siedzącej, lub leżącej zataczanie się podczas chodzenia Biały szum: zawroty głowy zataczanie się potykanie się nagłe blednięcie, nudności

SENSORYZMY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZMYSŁU WĘCHU I SMAKU: Zmysły węchu i smaku są zmysłami bardzo pierwotnymi. Zmysł węchu pozwala dziecku poznawać świat jeszcze w okresie, gdy zmysły takie jak wzrok i słuch nie są do końca dojrzałe. Pozwala także niemowlęciu odróżniać to, co znane, od tego, co jest całkiem nowe i obce. Podobne funkcje spełnia we wczesnym rozwoju człowieka zmysł smaku. Z tej przyczyny, zaburzenia odbioru i analizy bodźców słuchowych i smakowych stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń rozwoju człowieka a także w powszechnym odbiorze - uważane są za szczególnie nieakceptowalne społecznie. W wypadku zmysłu smaku, bardzo często trudno odróżnić, czy dane zachowanie faktycznie dotyczy zmysłu smaku, czy może dotyku - w obrębie jamy ustnej. Śluzówka jamy ustnej i język są bowiem bardzo wrażliwe dotykowo. Należy zawsze starannie rozpatrywać wszelkie objawy występujące w obrębie jamy ustnej

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ WĘCHOWA: obwąchiwanie ludzi, także ich butów, włosów, pach, krocza obwąchiwanie przedmiotów, także tych powszechnie uważanych za szczególnie odrażające fascynacja własnymi ekskrementami w łagodniejszej formie - obwąchiwanie własnych rąk, ubrań, włosów lizanie własnych rąk zjadanie rzeczy niejadalnych fascynacja zapachami powstającymi przy gotowaniu fascynacja odpadami żywnościowymi

NADWRAŻLIWOSC WĘCHOWA: rozpoznawanie ludzi po zapachu wyczuwanie różnych zapachów tam, gdzie inni ludzie ich nie czują dziecko skarży się na wszechogarniający smród niechęć do oddawania moczu, stolca wymioty podczas czynności fizjologicznych lub spuszczania wody w toalecie niechęć do karmienia piersią w okresie niemowlęcym opór przed jedzeniem dławienie się, duszności z niejasnych przyczyn (niemedycznych) Biały szum węchowy: przesłanianie ręką ust i dmuchanie w kierunku nosa hiperwentylacja kierowanie dolnej wargi w kierunku nosa składanie ust "w ciup" i podnoszenie warg wysoko - do nosa wkładanie przedmiotów do nosa ciągłe dłubanie w nosie

NIEDOWRAŻLIWOŚĆ SMAKOWA: hiperfagia lizanie różnych przedmiotów lizanie własnych rąk, stóp obgryzanie paznokci wkładanie wszystkiego do ust Nadwrażliwość smakowa: wypluwanie jedzenia wiotkość ust podczas karmienia dławienie się wymioty podczas jedzenia - lub odruch wymiotny znaczna wybiórczość pokarmowa

NADWRAŻLIWOŚĆ SMAKOWA: wypluwanie jedzenia wiotkość ust podczas karmienia dławienie się wymioty podczas jedzenia - lub odruch wymiotny znaczna wybiórczość pokarmowa

BIAŁY SZUM SMAKOWY: zasysanie policzków do wewnątrz jamy ustnej ssanie języka przysysanie języka do podniebienia gryzienie wewnętrznych stron policzków i języka - czasem do krwi zwracanie pożywienia i ponowne jego jedzenie wkładanie wszystkiego do ust nie zwracanie uwagi na jedzenie niesamodzielność przy jedzeniu wynikające z ignorowania czynności jedzenia (dziecko pozwala się karmić, ale też nie domaga się karmienia) dziecko sprawia wrażenie, jakby nigdy nie było głodne opuchnięcie języka, nadmierny rozrost języka na boki (skutek jego ssania)

METODY TERAPII DZIECI AUTYSTYCZNYCH: Nie ma medycznych testów, które umożliwiłyby diagnozę autyzmu. Właściwa diagnoza musi mieć podłoże w obserwacji dziecka, jego stopnia komunikacji, zachowania i stopnia rozwoju. Ponieważ wiele objawów autyzmu występuje także w innych chorobach, lekarz musi wykonać wiele dodatkowych badań, aby wykluczyć inne przyczyny. Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne, gdyż objawy są bardzo zróżnicowane. Ważne jest zatem zlokalizowanie specjalisty, który ma doświadczenie w leczeniu autyzmu. Diagnoza autyzmu skupia się na trzech grupach symptomów. Są to: upośledzenie umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne, upośledzenie komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz aktywności związanych z wykorzystaniem wyobraźni, ograniczony repertuar zachowań i zainteresowań.

OBJAWY AUTYZMU: Objawów autyzmu jest wiele. Najbardziej znane to takie, gdy dziecko: woli być samo, nie bawi się z innymi i nie jest twórcze w zabawie, woli kontakt z przedmiotami niż z ludźmi, unika kontaktu wzrokowego, raczej patrzy „przez osobę", mało się uśmiecha, nie mówi wcale, albo używa słów bez znaczenia, może za nami powtarzać słowa – to tzw. echolalia,

dziwacznie się zachowuje – wprawia przedmioty w ruch obrotowy, samo robi tzw. młynki albo wprowadza się w jakiś inny jednostajny ruch – kiwanie, huśtanie, obracanie się w miejscu, nie porusza się spontanicznie, raczej jest spętane ruchowo, chodzi drobnym krokiem, nie balansując rękami, nie biega w podskokach, jeśli mówi, to zwykle na jeden temat, sprzeciwia się jakimkolwiek zmianom w rutynie, ma nadwrażliwość na dotyk i dźwięk lub nie reaguje na ból. 

Takie dziecko się nie przytula, nie potrafi pokazać palcem tego, co je interesuje, jeśli czegoś potrzebuje, to ciągnie za rękę dorosłego. Dzieci autystyczne bywają agresywne lub autoagresywne – np. potrafią bić głową w ścianę, ale wynika to zazwyczaj z lęku. Są lękliwe i lubią się chować w jakieś ciemne kąty, wyraźnie szkodzi im nadmiar bodźców. Różnice miedzy dziećmi autystycznymi są ogromne. Niektóre, z mniejszym stopniem autyzmu, mogą okazywać tylko niewielkie opóźnienie mowy i większe problemy w kontaktach ze środowiskiem. Mogą mieć przeciętnie lub ponadprzeciętnie rozwiniętą mowę, lecz maja kłopoty z wyobraźnią, lub ze współuczestniczeniem w grze z rówieśnikami. Inne dzieci, z większym stopniem autyzmu, mogą potrzebować pomocy z codziennymi potrzebami jak przejście przez ulice lub zrobienie zakupów.

W przeciwieństwie do ogólnej opinii, wiele dzieci i dorosłych z autyzmem utrzymuje kontakt wzrokowy, okazuje uczucia, uśmiecha się i śmieje oraz okazuje całą gamę innych emocji, ale w różnym stopniu. Tak, jak inne dzieci chorzy reagują pozytywnie lub negatywnie na środowisko. Autyzm może oddziaływać na to jak reagują i utrudnić im kontrolowanie ciała i umysłu. Choroba z czasem może zmienić się lub nawet ustąpić. Z zamiarem złagodzenia skutków choroby stosuje się: terapię psychologiczną, dietę bez glutenu i kazeiny, farmakologicznie: lekami antydepresyjnymi, neuroleptykami. W leczeniu chorych jest pożądane zaangażowanie całej rodziny i otoczenia, szczególnie w procesie socjalizacji.

TERAPIA DZIECKA Z AUTYZMEM Opiera się na trzech podstawowych zasadach: Przygotowanie rodziców do pracy z dzieckiem poprzez wyjaśnienie im zachowań dziecka. Rozszerzeniu form kontaktu z dzieckiem, przede wszystkim kontaktu fizycznego. Stymulacji dziecka do kontaktów społecznych. Metody terapii W terapii dzieci autystycznych wykorzystywane są różnego rodzaju metody.

1. METODA BEHAWIORALNA: Wsparta teorią poznania społecznego i terapią rodzin. Główną podstawą terapii behawioralnej stanowią ogólne prawa uczenia się. Dzieci autystyczne mają zdolności uczenia się, tak jak inni ludzie o ile znajdują się w specjalnie przystosowanym dla siebie środowisku. Środowisko to składa się z miejsc, w których dzieci przebywają, na co dzień, a różni się od normalnego tylko na tyle, aby stało się dla niego bardziej funkcjonalne. W terapii behawioralnej można wyróżnić trzy podstawowe cele: rozwijanie zachowań deficytowych, redukowanie zachowań niepożądanych generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii.  Zachowaniami deficytowymi nazywamy te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach, a które u dziecka autystycznego występują zbyt rzadko lub nie występują w ogóle (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa, itp.).

Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka autystycznego jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. Niepożądane zachowania dziecka powinny być zwalczane, ponieważ sprawiają kłopoty otoczeniu oraz nie sprzyjają nauce. W zwalczaniu niepożądanych zachowań stosujemy dwie podstawowe metody: Odbieranie dziecku czegoś, co lubi lub obdarzanie go czymś nieprzyjemnym. Zarówno jedno jak i drugie postępowanie powinno stanowić bezpośrednie następstwo złego zachowania się.

W edukacji dziecka autystycznego należy trzymać się podstawowych reguł behawioralnych. Jeżeli chcemy, żeby zachowania występowały częściej, powinniśmy je systematycznie wzmacniać. Wzmocnienie jest czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia. Są dwa rodzaje wzmocnień: pozytywne i negatywne. Wzmocnienie pozytywne polega na tym, że po danym zachowaniu następuje rzecz przyjemna, w przypadku zaś wzmocnienia negatywnego usuwamy rzecz nieprzyjemną. W pracy z dzieckiem stosujemy prawie zawsze wzmocnienia pozytywne. Można wyróżnić cztery rodzaje wzmocnień: pierwotne np.: jedzenie i picie; wtórne np.: pieniądze, żetony; socjalne np.: pochwały, uściski, pocałunki; Stymulujące np.: zabawki. Wzmocnienie powinno być stosowane, gdy dziecko zachowa się dobrze, bezpośrednio po tym, gdy się tak zachowa oraz w sposób wyraźny.

Zachowanie niepożądane nie powinno być wzmacniane. Pojawienie się trudnego zachowania nie jest niebezpieczne, jeśli tylko nie jest wzmacniane. Terapia behawioralna przebiega wg poszczególnych etapów: wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania, trening imitacji – naśladowanie, dopasowywanie i sortowanie, imitacja werbalna, rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności, pojęcia abstrakcyjne, budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania, umiejętności szkolne, rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy, czynności samoobsługowe. 

2. METODA AKTYWNOŚCI KNILLÓW: Programy Aktywności zostały stworzone przez małżeństwo Mariannę i Christophera Knillów. Pracując przez wiele lat z osobami niepełnosprawnymi, doszli oni do przekonania, że odpowiednio skonstruowany program terapeutyczny jest w stanie obudzić inicjatywę nawet w osobach najgłębiej upośledzonych, a więc najbardziej wycofanych. Oparli się na założeniu, że najważniejszym kanałem sensorycznym jest skóra. Dotyk jest bowiem pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy. Od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem. Ten jest z kolei podstawą kształtowania się kolejnych umiejętności w tym komunikacji. Wczesna komunikacja między niemowlęciem a dorosłym wyraża się właśnie poprzez dotyk. W swoich Programach Aktywności autorzy skojarzyli ruch i dotyk ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wykonując przy muzyce określone ćwiczenia, dziecko uczy się odczuwania własnego ciała i otwiera się na doznania dotykowe z otoczenia.

PROGRAM AKYWNOŚCI: Składa się z sześciu części: 1. Programu Wprowadzającego 2.Programu Specjalnego dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową 3.Programu Pierwszego, koncentrującego się na ćwiczeniach górnej partii ciała 4.Programu Drugiego, koncentrującego się na ćwiczeniach dolnej partii ciała 5.Programu Trzeciego wymagającego od uczestnika większej sprawności i koordynacji ruchowej, a także uwagi 6.Programu Czwartego – najtrudniejszego – gdzie dużą rolę odgrywa już własna inicjatywa dziecka (np. taniec)

Podczas realizacji wszystkich programów każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Zadaniem muzyki jest stymulacja uwagi, a także stwarzanie korzystnych podstaw do uczenia się. Dziecko zapamiętuje kolejne sekwencje sygnałów muzycznych, co sprawia, że dotyk terapeuty jest dla niego przewidywalny. Taka rytualizacja aktywności jest dla dziecka źródłem poczucia bezpieczeństwa, co w przypadku dzieci z autyzmem jest bardzo istotne.

Programy podstawowe skupiają się kolejno na odczuwaniu poszczególnych części ciała poprzez różne aktywności, wymagają od dziecka większej ruchliwości, koordynacji oraz świadomości społecznej.

3. METODA DOBREGO STARTU: Składają się na nią 3 elementy: element słuchowy (piosenka lub wiersz), element wzrokowy (wzory graficzne) i element motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych, połączonych z rytmem piosenki lub wiersza). Celem metody jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, motorycznych, a także kształtowanie lateralizacji (ustalenie ręki dominującej) oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Funkcje te leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Metoda Dobrego Startu kształci także zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, mających trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzonych emocjonalnie.

4. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO terapeutki Weroniki Sherborne:  Wykorzystuje dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne we wspomaganiu rozwoju dziecka i terapii zaburzeń. Ćwiczenia wywodzą się z naturalnych potrzeb dziecka, które zaspokajane są w kontakcie z osobą dorosłą. Stosowane jest kołysanie, przytulanie, turlanie, przeciąganie.

Podstawą metody jest rozwijanie poprzez ruch: świadomości własnego ciała, świadomości przestrzeni i działania w niej, dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskich kontaktów, ruch kreatywny. 

5. METODA A. Tomatisa:  W literaturze metoda ta znana jest również jako „trening uwagi słuchowej", „stymulacja słuchowa" lub „trening audio-psycho-lingwistyczny", a podstawowym jej celem jest wspomaganie funkcji słuchowej przez co następuje poprawa koncentracji, jakości uczenia się, wspomaganie zdolności językowych, komunikacyjnych, zwiększenie kreatywności oraz poprawa jakości zachowań społecznych. Metoda Tomatisa okazała się bardzo skuteczna w terapii dzieci z problemami szkolnymi typu: zaburzenia uwagi, mowy, koncentracji, dysleksja. Zastosowanie tej metody przyniosło również zadowalające efekty w przypadku dzieci autystycznych i z problemami koordynacji sensomotorycznej. Metoda ta polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie zwane „elektronicznym uchem", które jest idealnym modelem ucha ludzkiego – „ćwiczy" ono ucho w taki sposób, aby mogło pracować bez zakłóceń. Ćwiczenia te stymulują centralny system nerwowy, a w szczególności korę mózgową, która stanowi centrum procesów myślenia. Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej, zróżnicowanej częstotliwości. Dziecko może dobrze słyszeć, ale nie oznacza to, że potrafi równie dobrze słuchać, czyli że ma prawidłowo rozwiniętą uwagę słuchową. Może mieć trudności z prawidłową selekcją i analizą dźwięków, rozróżnianiem wysokich i niskich częstotliwości, a także nie posiadać umiejętności jednoczesnego kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem, co jest konieczne w przypadku poprawnego czytania i pisania. Dodatkowo może temu towarzyszyć nadpobudliwość psychoruchowa.

6. METODA OPCJI (THE SON-RISE): Uczy jak opracować i wdrożyć domowy program terapeutyczny dziecka z autyzmem. Rodzice uczeni są konkretnych technik i narzędzi dotyczących edukacji i postaw wobec swego dziecka. Program Son-Rise zakłada, że to rodzice są dla dziecka najlepszym źródłem informacji, dlatego ukierunkowany jest nie tylko na dzieci, ale również na rodziców. Zasady oraz działania stosowane w programie Son-Rise to: dołączanie do rytualistycznych i powtarzających się zachowań dziecka, które daje klucz do rozwiązania tajemnicy tych zachowań i ułatwia kontakt wzrokowy, rozwój socjalny i włączenie się do zabawy z innymi, używanie własnej motywacji dziecka,  nauka poprzez zabawę interaktywną okazywanie entuzjazmu, energii i ekscytacji, które zwraca uwagę dzieci oraz budzi w nich stałą chęć do nauki i kontaktu, optymistyczne i wolne od sądów nastawienie podnoszące w dzieciach do maksimum poziom uwagi, radości i życzeń usytuowanie rodzica jako najważniejszego i trwałego fundamentu - co prowadzi do najbardziej spójnej i konsekwentnej koncentracji odnośnie terapii, inspirowania dziecka i jego edukacji, stworzenie bezpiecznego, wolnego od zakłóceń obszaru do zabawy i pracy, które daje optymalne środowisko dla nauki i rozwoju.

7. Biofeedback – jest nową, opartą na naukowych podstawach, metodą zwiększania możliwości naszego umysłu. Oparta jest na wyspecjalizowanej technice komputerowej, która umożliwia osobie uczenie się zmieniania charakterystyki swych fal mózgowych – chodzi tu o usprawnienie działania umysłu przy równoczesnej relaksacji. Pojawiające się na ekranie komputera obrazy i dźwięki stymulują w odpowiedni sposób pracę mózgu, a dziecko za pomocą tylko własnych myśli (bez użycia klawiatury) uczy się koncentrować na wykonywanym zadaniu. Biofeedback poprawia szybkość myślenia, pamięć, rozwija prawidłowe relacje z innymi ludźmi. 8. Kinezyterapia – czyli terapia ruchem osób z obniżoną sprawnością motoryczną. Ma na celu lepsze dotlenienie komórek mózgowych, usprawnienie motoryki ciała, zrozumienie celowości ruchów poprzez ćwiczenie ogólnorozwojowe, oddechowe, relaksacyjne.

9. DOGOTERAPIA:  To system ćwiczeń i zabaw z psami wspomagający rehabilitację ruchową oraz umysłową osób niepełnosprawnych, w tym także dzieci autystycznych. Poprzez zabawy, przytulanie i głaskanie psa dzieci rozluźniają się, dużo szybciej i dokładniej próbują wykonać ćwiczenia, są radosne i uśmiechnięte. Udział psa służy wzmocnieniu rehabilitacji, wszechstronnie oddziałując na psychikę, pobudzeniu zmysłów i pozytywnych emocji.

10. Arteterapia – jest terapią poprzez sztukę 10. Arteterapia – jest terapią poprzez sztukę. Dziecko za pomocą różnych technik plastycznych ma możliwość symbolicznie wyrazić trudne przeżycia, doświadczenie, emocje. Arteterapia wyzwala aktywność twórczą, wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne a jednocześnie obniża napięcie i pomaga nazwać problem. Pozwala na akceptację siebie i innych. Nadaje sens i wzbogaca życie ludzi niepełnosprawnych. Ważny jest sam akt twórczy a nie efekt końcowy wykonanej pracy. 11. Muzykoterapia – wykorzystuje terapeutyczny wpływ muzyki na rozwój dziecka autystycznego. Muzyka daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań, pobudza do działania lub skłania do skupienia, pomaga w nawiązaniu kontaktu z innymi ludźmi.

12. Logorytmika – jest metodą łączącą rytm muzyczny z ruchami całego ciała. Głównym celem ćwiczeń muzyczno-ruchowych jest rozwijanie umiejętności sprawnego wykonywania ruchu, a co za tym idzie, wyrabianie szybkiej orientacji w czasie i przestrzeni, koncentracji uwagi, stymulowanie do sprawniejszego myślenia, a także kształcenie takich cech charakteru, jak zdyscyplinowanie, porządek, aktywność poczucie odpowiedzialności, umiejętność współdziałania w grupie. Przede wszystkim jednak zabawy muzyczno-ruchowe kształcąc ruchy całego ciała, wpływają pośrednio na usprawnianie narządów mownych.

13. Gimnastyka Mózgu P. Dennisona – jest to zestaw prostych ćwiczeń ruchowych, prowadzonych z dziećmi w formie zabawy, które mają na celu zintegrowanie pracy mózgu. A mózg nasz nie jest narządem symetrycznym – każda z półkul ma nieco inne zadanie, np. lewa jest półkulą logiczną, to tu odbywa się rozwiązywanie zadań matematycznych, nauka piosenek, liczenie, pamięć krótkotrwała. Prawa natomiast jest półkulą twórczą, odruchową, intuicyjną, pamięć długotrwała. Aby w pełni wykorzystać możliwości mózgu, aby w całości go uruchomić, Dennison proponuje masowanie określonych punktów na ciele oraz wykonywanie różnych ruchów – zawsze naprzemiennych, np. dotykanie prawą ręką lewego ramienia czy kolana i odwrotnie, kreślenie tzw. „leniwych" ósemek całym ciałem lub kredką na papierze. Gimnastyka mózgu pozwala zaktywizować dotychczas nieznane i pomijane sfery intelektu, dzięki czemu w procesie uczenia się włączony jest cały mózg. Dla dzieci autystycznych jedyną szansą jest wcześnie podjęta terapia i długotrwałe ćwiczenia. Przed podjęciem pracy z dzieckiem autystycznym należy pozbyć się jednak najpierw poczucia beznadziejności, przestać się bać dziecka i zacząć je rozumieć. Dopiero wtedy podjęta terapia ma sens.

WCZESNA INTERWENCJA WSPOMAGANIA: Rozwoju, pozwala uchwycić podstawowe problemy związane z integracją sensoryczno-motoryczną wówczas, gdy układ nerwowy dziecka rozwija się i dojrzewa. Im wcześniej rozpocznie się terapię tym będzie ona skuteczniejsza. Terapia integracji sensorycznej ma formę "naukowej zabawy", w której dziecko chętnie uczestniczy i współtworzy zajęcia z terapeutą.

Nie uczymy dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną, stymulujemy procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego!

TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: skierowana jest do dzieci z : •  nadmierną wrażliwością na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch, •  zbyt małą wrażliwością/reaktywnością na stymulację sensoryczną, •  zbyt wysokim lub niskim poziomem aktywności ruchowej, •  trudnościami z koncentracją uwagi, impulsywnością, •  problemami z koordynacją, •  opóźnieniem rozwoju mowy, rozwoju ruchowego oraz trudnościami w nauce, •  słabą organizacją zachowania, •  niskim poczuciem własnej wartości.

TERAPIA Głównym zadaniem jest dostarczanie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych, głównie przedsionkowych, dotykowych i proprioceptywnych w taki sposób, aby dziecko odpowiedziało reakcją (czynnością) poprawiającą integrację tych bodźców. Ćwiczenia sprawiają, że poprawia się koordynacja wzrokowo – ruchowa, sprawność manualna, orientacja w schemacie ciała i percepcja wzrokowo – przestrzenna. Dzieci zaczynają lepiej skupiać uwagę, rozwija się ich samodzielność, poczucie pewności siebie i własnej wartości. Terapia integracji sensorycznej prowadzona jest w formie zabawowej. Odbywa się w sali wyposażonej w odpowiedni sprzęt.

TERAPIA SI nie zastąpi edukacji TERAPIA SI nie zastąpi edukacji. Stosowanie odpowiedniej Terapii może zmniejszyć trudności dziecka w wielu sferach jego rozwoju. Może pomóc osobie lepiej funkcjonować w szkole, w aktywnościach sportowych, w społeczeństwie.

Podczas aktywności ruchowej, kontrolowanej przez terapeutę zapewnia się dziecku ilości bodźców sensorycznych, wywołujących w konsekwencji poprawę integracji bodźców docierających do dziecka z otoczenia, jak i jego ciała.  Nie ma tutaj powtarzanego schematu ćwiczeń, ale raczej „sztuka” ciągłej analizy zachowania dziecka i stałego doboru i modyfikacji ćwiczeń tak, aby dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi. Terapia integracji sensorycznej odbywa się w pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym. Do terapii wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt taki jak: podwieszane platformy, hamaki, deskorolki, równoważnie, a także materiały różnej faktury do stymulacji dotykowej, materiały do stymulacji wzrokowej, węchowej, smakowej itp.

TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ: Odbywa się w pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym. Do terapii wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt taki jak: podwieszane platformy, hamaki, deskorolki, równoważnie, a także materiały różnej faktury do stymulacji dotykowej, materiały do stymulacji wzrokowej, węchowej, smakowej itp. Terapeuta integracji sensorycznej bazując na swoim doświadczeniu i wiedzy, dostosowuje trudność zadań i ćwiczeń do poziomu możliwości dziecka oraz jego samopoczucia. Inaczej ujmując, ćwiczenia nie mogą być ani zbyt łatwe, ani zbyt trudne dla dziecka.  Atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby zdobywania i poznawania środowiska. Dziecko czując, że odnosi sukcesy w coraz większej ilości różnorodnych zadań i bardziej skomplikowanych aktywnościach podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną, co zaczynają zauważać rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku.

Terapia integracji sensorycznej trwa najczęściej od 6 do 24 miesięcy, a sesje odbywają się1-2 razy w tygodniu. Czas trwania terapii i intensywność sesji zależy od stopnia nasilenia zaburzeń procesów integracji sensorycznej oraz tempa postępów dziecka.

DIAGNOZA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ:  Polega na kompleksowych badaniach dziecka. Zazwyczaj obejmuje około 3 (czasem 4) spotkania diagnostyczne, na których ma miejsce: Wywiad z rodzicami. Podczas wywiadu terapeuta zadaje pytania dotyczące przebiegu ciąży, narodzin dziecka, jego rozwoju w pierwszych latach życia, chorób. Ważne są również informacje i orzeczenia innych specjalistów zajmujących się dzieckiem. Kwestionariusze. Dla dopełnienia wywiadu rodzice wypełniają kwestionariusze dotyczące rozwoju dziecka i zaobserwowanych problemów. Próby kliniczne. Dziecko zostaje poddane szeregowi zadań, których celem jest stwierdzenie przez terapeutę o występowaniu lub nie przetrwałych odruchów, sprawdzeniu napięcia mięśniowego, równowagi, koordynacji ruchów itd. Testy. Używany jest standaryzowany zestaw testów opracowanych przez J. Ayres. Testy wykonuje się u dzieci od 4 roku życia. Oceniają one funkcjonowanie dziecka w takich sferach jak: percepcja wzrokowa, przetwarzanie wrażeń somatosensorycznych (dotyk i propriocepcja), przetwarzanie wrażeń przedsionkowych, koordynacja oko-ręka oraz planowanie ruchu czyli praksja.

W przypadku dzieci młodszych lub dzieci, które nie mogą zostać poddane tego rodzaju testom np. z autyzmem, upośledzeniem umysłowym lub nie współpracujących z innych powodów, przeprowadza się badanie przy pomocy prób z obserwacji klinicznej i obserwacji spontanicznej aktywności dziecka na sali terapeutycznej. Po dokładnej analizie wyników testów i obserwacji oraz informacji uzyskanych od rodziców i innych specjalistów, następuje spotkanie terapeuty z rodzicami, którego celem jest podsumowanie diagnozy. Poszczególne wyniki są objaśniane i omawiane. Rodzice otrzymują pisemną diagnozę, która zawiera dane z wywiadu, dane z kwestionariuszy, wyniki prób klinicznych, wyniki testów oraz wnioski. Terapeuta proponuje również odpowiednią, terapię indywidualną.

Terapia w metodzie SI wygląda jak zabawa, ale jest to zabawa „naukowa”, poprzez którą układ nerwowy i mózg uczą się i integrują wrażenia zmysłowe, nabywają doświadczenia w ich celowym wykorzystaniu. System ćwiczeń mających nauczyć mózg właściwego reagowania na bodźce zewnętrzne. Wśród używanego sprzętu terapeutycznego są różnego typu: huśtawki, hamaki, platformy równoważne, duże piłki i wałki, deskorolki, talerze obrotowe itp.

Dzieci odczytują litery, które terapeuta pisze im na plecach, bawią się pluszowymi zwierzętami, wąchają różne zapachy, leżą na dużej piłce, ściskają gumową gruszkę, wodzą oczami za ruchomym przedmiotem, uczą się liczyć podczas zabaw ruchowych. Terapia sprawia, że nie tylko ciało ale i umysł pracuje coraz lepiej. Dzieci, których problemy szkolne miały charakter słuchowo-językowy, stają się bardziej rozmowne, łatwiej zapamiętują polecenia, osiągają większe postępy w czytaniu.

W czasie terapii metodą SI dziecko ma nie tyle nauczyć się konkretnych umiejętności, ile raczej usprawnić bazowe systemy sensoryczne i procesy nerwowe, leżące u podłoża tych umiejętności. Terapia trwa zwykle od 1 roku do 2 lat, a sesje terapeutyczne odbywają się zwykle 1-2 razy w tygodniu i trwają około 1 godziny. SI jest metodą głównie przeznaczoną dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, nadpobudliwych, nadruchliwych, doświadczających trudności w szkole, ale również z upośledzeniem umysłowym, autyzmem, Zespołem Downa, z mózgowym porażeniem dziecięcym czy z zaburzeniem komunikacji językowej.

OŚRODKI W POLSCE: W których diagnozuje się i usprawnia dzieci metodą SI. Zaliczamy do nich np. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy TPD „Helenów” w Warszawie, Prywatny Ośrodek dla Dzieci z Zaburzeniami Rozwoju „Elpis-Rehabilitacja” w Warszawie czy Ośrodek Wczesnej Interwencji Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Gdańsku.

OŚRODKI NA ŚWIECIE: Metoda SI, wciąż udoskonalana i aktualizowana w oparciu o najnowsze odkrycia z dziedziny neuroanatomii i neurofizjologii, jest dziś powszechnie znana i stosowana w krajach Europy Zachodniej, Kanadzie, Brazylii, Australii, a także w Japonii

Metoda SI, wciąż udoskonalana i aktualizowana w oparciu o najnowsze odkrycia z dziedziny neuroanatomii i neurofizjologii, jest dziś powszechnie znana i stosowana w krajach Europy Zachodniej, Kanadzie, Brazylii, Australii, a także w Japonii Na podstawie wiedzy neurofizjologicznej J. Ayres opracowała hipotetyczny, 4-etapowy model rozwoju integracji sensorycznej, która dokonuje się w pierwszych latach życia dziecka. Jeśli rozwój ten przebiega bez zakłóceń, dziecko osiąga dojrzałość w zakresie integracji sensorycznej około 9 roku życia. Wśród umiejętności będących końcowymi produktami integracji sensorycznej można wymienić: zdolność do koncentracji, do organizacji wrażeń, samoakceptację i samokontrolę, zdolność abstrakcyjnego rozumowania, zdolność do nauki. Są one niezbędne, aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować w codziennym życiu, w szkole, w rodzinie, a z czasem w życiu dorosłym.

Żadna z wymienionych funkcji nie dojrzewa w izolacji od pozostałych i nie dzieje się to w jednym określonym roku. Dziecko „pracuje” nad nimi w toku normalnych dziecięcych aktywności (w szczególności podczas zabaw) przez cały okres dzieciństwa. Proces integracji jest procesem ciągłym – osiągnięcie jednego poziomu umożliwia rozwijanie umiejętności z poziomu następnego, a każda słabość, brak rozwoju czy doświadczeń w zakresie pierwszych trzech stadiów może wpłynąć na zaburzenia w rozwoju stadium ostatniego. Wielu autorów zgadza się z takim 4-etapowym modelem rozwoju percepcyjno-motorycznego, ale nie wszyscy wyciągają z niego odpowiednie wnioski natury terapeutycznej. Klasyczne oddziaływania korekcyjno-wyrównawcze koncentrują się na stadium czwartym – np. trudności w opanowaniu czytania bądź pisania próbuje się wyrównać przez zwiększenie liczby ćwiczeń graficznych oraz w analizie i syntezie wyrazowej.

ZDANIEM J.AYRES: Dobrze zaplanowana i poprzedzona diagnozą SI terapia musi zawierać intensywną stymulację czuciową, proprioceptywną i przedsionkową.

Mówiąc o deficytach SI, nie ma się na myśli chorób czy uszkodzeń narządów zmysłu, tj. krótkowzroczności czy niedosłuchu, ale zaburzenia interpretacji, w percepcji bodźców, która dokonuje się w układzie nerwowym. Ludzie różnią się między sobą pod względem sprawności procesów SI tak samo, jak różnią się pod względem inteligencji czy uzdolnień językowych. Pewien stopień tego zróżnicowania mieści się w granicach normy.

Dysfunkcje SI mogą mieć różne nasilenie – od subtelnego po znaczne Dysfunkcje SI mogą mieć różne nasilenie – od subtelnego po znaczne. Te duże deficyty SI zwykle współwystępują z zespołami neurologicznymi (autyzm, mózgowe porażenie dziecięce). Subtelniejsze manifestują się trudnościami w nabywaniu różnych sprawności fizycznych, nieumiejętnością bawienia się, trudnościami w samoobsłudze, w opanowywaniu technik szkolnych czy w tym, co określa się jako problemy wychowawcze, emocjonalne (nadruchliwość, labilność nastrojów).

W okresie przedszkolnym dzieci często dostają zadania po śladzie W okresie przedszkolnym dzieci często dostają zadania po śladzie. Jak duża może to być trudność dla dziecka z zaburzeniami w propriocepcji i integracji wzrokowo-ruchowej pokazuje prosta próba, którą każdy może wykonać w domu. Usiądz przy stoliku, ustawionym blisko dużego lustra, narysuj na kartce A4, pięcioramienną gwiazdę i poproś, aby ktoś, trzymając nad kartką książkę, zasłonił ci możliwość patrzenia na nią.

Istotne jest bowiem rozpoznanie nie tylko tego, jaki zmysł niewłaściwie funkcjonuje, ale czy odbierane wrażenia są zbyt słabe (niedowrażliwość zmysłowa). Jeśli uświadomimy sobie, że u tego samego dziecka wrażliwość w obrębie poszczególnych zmysłów może być różna- i świat raz jest dla niego ,,kolczastym jeżem’’, a raz ,,gumową piłką’’ to zrozumiemy, jakiego chaosu wrażeń może doświadczać.

Jeśli dziecko prezentuje zachowania podobne do opisanych powyżej, warto szukać pomocy w ośrodkach specjalizujących się w pracy z małym dzieckiem, takich jak wczesna interwencja psychologiczna. Należy zapytać wówczas specjalistę w zakresie integracji sensorycznej. Opisze on fachowo trudności zmysłowe dziecka, zdiagnozuje, które z nich są podstawowe, a które wtórne dla obrazu jego zachowania. Zaburzenia w obrębie integracji sensorycznej wpływają bowiem zarówno na zachowanie dziecka, rozwój społeczny i emocjonalny, ale także na rozwój manualny, umiejętność koncentracji uwagi, rozwój mowy i języka, później możliwości uczenia się technik szkolnych, pisanie i czytanie. Wpływają na rozwój poczucia tożsamości i samoakceptację. Świat dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej jest czasami trudny do rozszyfrowania, ale uważnie przyglądanie się, otwiera drogę do jego zrozumienia.