Typologia zabójstw M.E.Wolfgang, F.Ferracuti (1967) Rodzaje zabójstw w zależności od stopnia zaplanowania: zabójstwo planowane – gdy sprawca działa z premedytacją (ok.5%zabójstw) czyny niezaplanowane (emocjonalne, związane z nagłą , zaskakującą sytuacją kryzysową wyzwalającą gwałtowne reakcje emocjonalne)

Typologia zabójstw M. Wolfgang: w pracy pt. Patterns In Criminal Homicide zwracał uwagę na to, że w opisie zabójstwa należy kłaść nacisk na motywację działania sprawcy oraz relacje łączące sprawcę i ofiarę >po latach ujął rzecz bardziej kategorycznie, twierdząc, że każde zabójstwo może być opisane przede wszystkim przez analizę motywu działania sprawcy (M.Wolfgang, M.A. Zahn, L.L.Weinreb: Homicide: Encyclopedia of Crime and Criminal Justice, s.852)

Typologia zabójstw c.d. H.Janowska (1974): Zabójstwa: - w obronie godności osobistej - z motywów erotycznych - z motywów ekonomicznych - w obronie życia własnego lub osób bliskich - w celu eliminacji świadka innego przestępstwa - zabójstwa dzieci -z motywów patologicznych

Typologia zabójstw c.d. A.Szymusik (1971, 1972) (na podstawie badań 50 zabójców) Zabójstwa: -z powodu stałych nieporozumień i narastającego konfliktu - z powodów chuligańskich –bez konkretnych przyczyn -z motywów psychotycznych -z motywów erotycznych i seksualnych -z motywów ekonomicznych

Typologia sprawców zabójstw D.Lester (1977) (rozwinięcie propozycji Megergee) Zabójcy: -kontrolujący się nadmiernie (generalnie spokojni, gwałtowni okazjonalnie) -o zdecydowanie obniżonej samokontroli (agresywni, atakujący, impulsywni)

Typologia sprawców zabójstw J.K. Gierowski (1989) Sprawcy zabójstw w zależności od motywów bezpośrednich: 1. motywy ekonomiczne 2. motywy seksualne 3.motywy urojeniowe 4.motywy zemsty 5.motyw poczucia krzywdy 6.poczucie zagrożenia lub brak motywu

Typologia sprawców zabójstw cd. J.K.Gierowski i inni (2002): 6 grup sprawców wyodrębnionych wg motywu wiodącego: Sprawcy zabójstw na tle seksualnym Sprawcy działający z motywów urojeniowych Sprawcy działający z motywów ekonomiczno-rabunkowych Sprawcy, dla których wiodącym motywem była zemsta Sprawcy działający w poczuciu krzywdy i urazy Sprawcy działający w poczuciu zagrożenia

Typologia J.K Gierowskiego 1. Sprawcy zabójstw na tle seksualnym: - czyny w związku z działaniem zmierzającym do pobudzenia lub zaspokojenia popędu seksualnego - współwystępująco motywy: poczucie zagrożenia, chęć pozbycia świadka, motywy erotyczne

Typologia J.K Gierowskiego 2.Sprawcy działający z motywów urojeniowych: czyny w związku z procesem chorobowym, mającym wpływ na zaburzenia procesów poznawczych oraz intensywność i treść przeżywanych emocji współtowarzyszą: poczucie zagrożenia, zazdrość, patologiczne poczucie krzywdy

Typologia J.K Gierowskiego 3. Sprawcy działający z motywów ekonomiczno-rabunkowych: motywom towarzyszą: poczucie zagrożenia lub intencja pozbycia się świadków czynu przestępnego

Typologia J.K Gierowskiego 4. Sprawcy, dla których wiodącym motywem była zemsta: współwystępuje z zazdrością, motywem erotycznym, poczuciem krzywdy lub emocjonalno-afektywnym (walor psychopatologiczny)

Typologia J.K Gierowskiego 5. Sprawcy działający w poczuciu krzywdy i urazy: towarzyszą im poczucie zagrożenia, motywy emocjonalno-afektywne

Typologia J.K Gierowskiego 6.Sprawcy działający w poczuciu zagrożenia, lęku: towarzyszą im motywy emocjonalno- afektywne (treść emocji negatywnych trudna do ustalenia)

Uwarunkowania środowiskowe w całej badanej populacji zabójców przeważały warunki nie sprzyjające właściwej socjalizacji najbardziej niekorzystne warunki kształtowania osobowości ustalono u sprawców działających z motywów seksualnych (negatywna atmosfera, przewaga kar fizycznych i psychicznych, agresywne wzory zachowania, skłonność do zachowań ucieczkowych)

Uwarunkowania biologiczne stosunkowo duża częstotliwość we wszystkich grupach niekorzystne dla rozwoju psychicznego były najczęściej urazy czaszkowo- mózgowe oraz choroby z odczynem oponowo- mózgowym w grupie zabójców seksualnych najczęściej symptomy neuropsychiatryczne (nadpobudliwość psychoruchowa, moczenie nocne, objawy nerwicowe) oraz większe skłonności sadystyczne (dręczenie zwierząt w dzieciństwie) grupa najbardziej upośledzona biopsychicznie: sprawcy działający z poczuciem krzywdy i urazy (charakteropatyczne cechy osobowości, zaburzenia tempera mentalno-popędowe, nadmierna drażliwość, trwale obniżona samokontrola emocjonalna)

Uwarunkowania biologiczne c.d. U sprawców działających z motywów seksualnych i urojeniowych oprócz miernie nasilonych zaburzeń psychoorganicznych odnotowano też poważne zaburzenia psychoseksualne, które manifestują się jakościowymi i ilościowymi zaburzeniami popędu (dewiacjami) Sprawcy działających z motywów seksualnych i urojeniowych ujawniali częściej niż pozostali zabójcy tendencje autodestrukcyjne (próby samobójcze

Osobowościowe tło motywacyjne Ogólny poziom inteligencji: - zmienna w niewielkim stopniu różnicująca wyodrębnione grupy zabójców - u prawie wszystkich sprawców stwierdzono niższą niż przeciętnie tzw. inteligencję społeczną (umiejętność planowania i przewidywania w sytuacjach społecznych, uświadamianie zachowań społeczno-moralnych, przewidywanie następstwa zachowań) - wielu sprawców cechuje sztywność spostrzeżeniowa, skłonność do perseweracji i obniżony krytycyzm

Osobowościowe tło motywacyjne Wnioski: sfera poznawcza badanych uniemożliwia im efektywne kontrolowanie ich struktur popędowo-emocjonalnych samokontrola jest szczególnie upośledzona u osób z organicznymi uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – w badanej populacji jest to ponad połowa wszystkich sprawców

Osobowościowe tło motywacyjne Poziom Intro/Ekstrawersji (koncepcja H.J.Eysencka) w całej populacji dominuje introwertywna struktura osobowości (m.in. utrudnia nawiązywanie kontaktów emocjonalnych i wywołuje skłonność do rozwiązywania konfliktów i zaspokajania potrzeb w sferze wyobrażeniowej np. nasilone fantazje sprawców na tle seksualnym) poziom neurotyzmu wysoki u większości sprawców zabójstw introwersja wraz z wysokim neurotyzmem odpowiada za gotowość do kumulowania napięcia emocjonalnego

Zaburzenia w strukturze obrazu własnej osoby Sprzyjające agresji spontanicznej: - brak poczucia kontroli nad otoczeniem - silnie zaznaczone poczucie mniejszej wartości i potrzeba jej umocnienia - brak poczucia własnej tożsamości Ponadto u wszystkich badanych zabójców: -brak dojrzałości emocjonalnej -znacznie nasilony egocentryzm -brak zainteresowań -ogólnie niski poziom aspiracji  

„Wszystkich sprawców zabójstw, niezależnie od przyjętych motywów wiodących, charakteryzował bardzo wysoki poziom labilności i pobudliwości emocjonalnej, mała odporność na stres, wysokie pogotowie lękowe , skłonność do załamań w sytuacjach trudnych”

Motywacyjna rola lęku w genezie zabójstw: Hipoteza badawcza: grupy sprawców wyodrębnione na podstawie kryteriów motywacyjnych różnią się pod względem roli i znaczenia lęku w genezie procesów motywacyjnych >> Lęk odegrał poważną rolę w etiologii agresywnego i przestępczego zachowania wszystkich sprawców zabójstw; towarzyszył wszystkim motywom bezpośrednim, niezależnie od racjonalnego czy irracjonalnego charakteru

Sprawcy zabójstw na tle seksualnym: - chłód emocjonalny, skłonność do kumulowania i kontrolowania napięcia, sztywność percepcyjna i rozbudowanie sfery marzeniowo-wyobrażeniowej pozostają w związku z mechanizmami rozwoju osobowości, które powstały na skutek tłumienia i kontrolowania stanów niepokoju, wrogości i lęku

Sprawcy działający z motywów urojeniowych: -charakteryzuje ich nasilony, psychotyczny lęk dezintegracyjny towarzyszący procesom chorobowym, będący odzwierciedleniem postępujących zmian patologicznych -trudności w odreagowaniu napięć i konfliktów emocjonalnych -decydujący w motywacji urojeniowy lęk towarzyszący zaburzeniom procesów poznawczych

Sprawcy działający z motywów ekonomiczno-rabunkowych: - lęk był zmienną towarzyszącą przygotowaniom a agresja miała najczęściej charakter instrumentalny -czyny w bezpośrednim związku z głęboko zaburzonym procesem socjalizacji, wysokim poziomem agresywności, ekstrawertywną osobowością, częstymi urazami i obciążeniami biologicznymi (przeżywany w dzieciństwie lęk i niepokój został skanalizowany w skłonnościach do atakowania innych) -większa rola lęku w sytuacjach, gdy został zaburzony plan działania (zagrożenie zdemaskowania, eliminacja świadka) – wówczas lęk jest adekwatną reakcją pociągającą za sobą najczęściej zmianę poziomu regulacji czynności z poznawczej na popędowo-emocjonalną oraz agresji z instrumentalnej na gniewną lub emocjonalną

Sprawcy, dla których wiodącym motywem była zemsta: - w kształtowaniu się motywacji zabójstwa przeważały czynniki sytuacyjne w postaci długotrwałych i narastających konfliktów z otoczeniem -przeżywany w dzieciństwie lęk , niepokój i obawy uległy swoistej transformacji w utrwaloną postawę wrogości, nieufności i podejrzliwości wobec innych ludzi (warunkowany zaburzonym rozwojem osobowości mechanizm rzutowania swoich negatywnych emocji na innych ludzi)

Sprawcy działający w poczuciu krzywdy i urazy   -silny związek między czynem a bardziej stałymi cechami osobowości -sprawcy ekstrawertywni, impulsywni, skrajnie agresywni, drażliwi, wybuchowi i chwiejni emocjonalnie -specyficzny rodzaj agresywności związanej z zaburzeniami osobowości, przebiegającej wg schematu: lęk-gniew-agresja (zgeneralizowana postawa wrogości doprowadziła do sytuacji, w której niemal każdy zewnętrzny sygnał może być oceniany jako zagrażający i budzący lęk)

Sprawcy działający w poczuciu zagrożenia, lęku i o niesprecyzowanym motywie zbrodni: -nieadekwatność zachowania i gwałtownych reakcji -poczucie zagrożenia i lęku odgrywa u nich bardzo istotną rolę w uruchamianiu gwałtownych, nieadekwatnych do sytuacji zachowań agresywnych -głównym generatorem lęku jest uszkodzony OUN (patologiczna rola lęku w genezie zabójstw)

Uwarunkowania samokontroli Mechanizm zapewniający efektywną samokontrolę (silne ego) jest warunkowany kilkoma czynnikami, z których najważniejsze są: - stopień dojrzałości mechanizmów popędowo- emocjonalnych (polega na wzrastającej, w miarę rozwoju i dojrzewania, zdolności do modulowania reakcji emocjonalnych, w efekcie czego forma i siła reakcji będą się zmieniały w zależności od okoliczności) - spójność i równowaga struktur poznawczych (określana przez stopień zgodności pomiędzy „ja- rzeczywistym”a „ja-idealnym”, zdolność adekwatnego spostrzegania rzeczywistości lub odpowiedni do możliwości jednostki poziom aspiracji)

Zniesienie lub osłabienie samokontroli Zewnętrzne warunki znoszące lub osłabiające samokontrolę w których poczucie własnej tożsamości zostaje osłabione (następuje osłabienie funkcji regulacyjnych własnego „Ja”) Phil Zimbardo : -sytuacja anonimowości -rozdzielenie odpowiedzialności -uczestnictwo w grupie -stan ogólnego pobudzenia - intensywna sensoryczna stymulacja o niezróżnicowanym charakterze -sytuacje nowe, obce, nieznane -działanie czynników osłabiających lub przerywających czynności mechanizmów regulacyjnych (np.alkohol)  

Typ i poziom agresywności sprawców W badanej populacji wyodrębniono 3 grupy: Sprawcy o osobowości nieagresywnej (34%) [w dawnej terminologii: socjopatia] Sprawcy o osobowości umiarkowanie agresywnej (52%) :brak skłonności do bezpośredniego ataku, wysoki poziom głębiej ukrytej wrogości, lęku, tłumienie negatywnych uczuć i emocji, dość wysoka samokontrola [dawniej: nerwica] Sprawcy skrajnie agresywni (14 %): łatwo i często przejawiający tendencje do otwartego ataku [w dawnej terminologii: psychoza]

Typ i poziom agresywności sprawców Wnioski: Wysoka agresywność sprawców zabójstw pozostaje w bezpośrednim przyczynowym związku z nieprawidłowo przebiegającą socjalizacją , słabą interioryzacją norm i zasad moralnych i identyfikacją z podkulturą przestępczą. Grupy sprawców różnicował ogólny poziom agresywności i wrogości: -najbardziej agresywni byli sprawcy działający z motywów rabunkowo-ekonomicznych i seksualnych, najniższy poziom agresji u sprawców z poczucia krzywdy oraz sprawców działających w poczuciu zagrożenia i lęku - u sprawców zabójstw na tle seksualnym dominował wysoki poziom ukrytej wrogości