Teatr w okresie miedzywojennym

Teatr europejski od początków XX wieku przechodził szereg przemian, które dziś nazywane są Wielką Reformą. Na Starym Kontynencie powstało wówczas wiele nowatorskich teatrów, a istniejące już sceny przekształciły się w kierunkach dyktowanych przez nowe tendencje.

Wielka Reforma wyniosła jednak na pierwszy plan nie aktorów czy reżyserów, a inscenizatorów. To właśnie oni odpowiadali za całokształt spektaklu. Przed szereg największych inscenizatorów epoki wysunął się Max Reinhardt, który „wyprowadził” swoje projekty poza teatr. Do historii przeszły inscenizowane przez niego spektakle, które rozgrywały się na arenach cyrkowych lub w salach widowiskowych.

Efekty Wielkiej Reformy najbardziej uwidoczniały się w okresie międzywojnia. Rewolucja bolszewicka, która „wywróciła Rosję do góry nogami” odcisnęła swoje piętno na sztuce teatralnej. Wsiewołod Meyerhold, który przystał do komunistów, stworzył nowy teatr, „teatr przyszłości”, jak sam go nazywał. Dziś określa się go mianem Teatru Październikowego. Jego głównym założeniem była masowość i propaganda. Otwarcie czerpał z popularnych widowisk, takich jak chociażby cyrk. Doskonale w nowym nurcie odnalazła się opracowana przez niego biochemika. Meyerhold święcił wielkie sukcesy, lecz z czasem jego blask gasł. Ostatecznie, na rozkaz Stalina, wielki inscenizator propagandowych spektakli został rozstrzelany w 1940 roku.

Kierunki teatru dwudziestolecia wyznacza dramaturgia włoska, angielska i amerykańska. Najważniejszym twórcą jest Luigi Pirandello, który konstruuje tak zwany „teatr nagich masek”. Sztuki Luigiego stanowią zerwanie z konwencją dramatu XIX-wiecznego, opierającego się na chwycie „teatru w teatrze”. Teatralizacja staje się teraz właściwością całego świata, podlega jej również życie, czego wyrazem jest włączenie widza do przebiegu przedstawienia. Najważniejsze dzieła Pirandella tego okresu to: „Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora”, „Henryk IV”, „Dziś wieczorem improwizujemy”, „Każdy na swój sposób”.

Obok Pirandella prym w teatrze międzywojnia wiedzie George Bernard Shaw, z pochodzenia Irlandczyk. Jego koncepcja dramaturgii opiera się na rozbudowaniu filozoficznej dyskusji i realizmie. U Shawa przeważają komedie („Święta Joanna”, „Wielki kram”).

Istotnym zjawiskiem jest również dramat amerykański reprezentowany przez Eugene'a O’Neilla. Teatr ten cechuje stylistyczny eklektyzm, łączy on w sobie bowiem tak różne kierunki artystyczne jak naturalizm i ekspresjonizm, a także inspiruje się psychoanalizą. Ważne sztuki to: „Anna Christie” i „Cesarz Jones”. Teatr O’Neilla tematycznie nawiązuje do Ibsenowskiego dramatu rodzinnego.

Bardzo interesujące zjawiska pojawiają się również w polskim teatrze, zwłaszcza u twórców awangardowych. Najważniejszym dramaturgiem jest tutaj oczywiście Witkacy jako autor teorii Czystej Formy, którą próbował wprowadzić w życie. Koncepcja ta faworyzuje czysto formalne aspekty dramatu i jednocześnie postuluje akcję absurdu z elementami groteski. Witkiewiczowi nie udaje się ostatecznie napisać sztuki, która w pełni odpowiadałaby tej teorii, ale ważnymi dramatami bliskimi tym założeniom są np.: „Oni” czy „Matka”. Teatr Witkacego stanowi zjawisko zapowiadające dwudziestowieczny teatr absurdu.

Ważnym awangardowym twórcą jest również Witold Gombrowicz, który wkracza na scenę swoją pierwszą sztuką pt.: „Iwona, księżniczka Bungurda”. W jego ujęciu forma stanowi jednak zagadnienie filozoficzne.

Struktura życia teatralnego oparta była na teatrach miejskich i prywatnych. Najbardziej stabilną instytucją był warszawski Teatr Polski kierowany przez Arnolda Szyfmana, który go wybudował w 1913 roku i prowadził do 1939. Wykształcony, obyty w teatrze europejskim był najbardziej utalentowanym dyrektorem teatru w Polsce XX wieku. Świetnie układał repertuar. Umiał ściągać znakomitych aktorów, reżyserów, scenografów i wspaniałą publiczność.

dramat poetycki - stanowił on kontynuację założeń Młodej Polski; Badacze wyróżniają trzy kierunki, w których podążał polski teatr międzywojnia: dramat poetycki - stanowił on kontynuację założeń Młodej Polski; dramat realistyczny - w tym nurcie największe osiągnięcia przypisuje się kobietom. Zalicza się do nich Zofię Nałkowską, Marię Kuncewiczową i Polę Gojawiczyńską; komedie.

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Sztandarową znakomitością, otaczaną nieznanym wcześniej w odniesieniu do polskich aktorów kultem była Jadwiga Smosarska (1898-1971). Wydrukowano miliony pocztówek z wizerunkiem Smosarskiej, układano też wierszyki na jej cześć. Jeden z nich znała cała Polska: „Nasza niewinna, nasza jedyna, nasza płomienna, nasza wybrana, nasza kochana, swojska i dziarska, Jadzia Smosarska”

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Adolf Dymsza (1900-1975). W latach 1918-1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Początkowo grywał w warszawskich teatrzykach i uczył tańca. Po występie w kabarecie „Qui Pro Quo" zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948-1951 w Teatrze Powszechnym.

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Mieczysława Ćwiklińska (1880-1972). W 1901 roku została aktorką zespołu farsy Warszawskich Teatrów Rządowych. Przed I wojną światową występowała w operetkach: Paryża, Drezna, Berlina. Jednak wybrała aktorstwo. Zasłynęła jako interpretatorka ról Fredry.

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Eugeniusz Bodo (1899-1943) niewątpliwie jest ikoną przedwojennego polskiego kina. Na początku kariery występował jako pieśniarz i tancerz na scenach rewiowych, a także w kabaretach: „Qui Pro Quo”, „Morskie Oko”, „Cyganeria” i „Cyrulik Warszawski”. Jego debiut filmowy to „Rywale” z 1925 roku.

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Hanka Ordonówna (1902-1950) była polską piosenkarką, autorką wierszy oraz tekstów piosenek, tancerką i aktorką. W wielu miastach Polski dawała liczne koncerty, a także odbywała zagraniczne tournee. Przyjmowano ją entuzjastycznie w Atenach, Bejrucie, Damaszku, Jerozolimie, Kairze, Rydze i w Stanach Zjednoczonych. Występowała za granicą, m.in. w Paryżu, Berlinie i w Wiedniu.

Aktorzy dwudziestolecia międzywojennego Józef Węgrzyn (1884-1952) był legendarnym aktorem przedwojennego teatru. Popularność przyniosły mu role w „Znachorze”, „Księżnej Łowickiej” czy „Trędowatej”. Po przedstawieniu jak najszybciej wyskakiwał, aby wyjść z teatru razem z publicznością i pławić się w wszechobecnych szeptach: „Węgrzyn, Węgrzyn”.

Publiczność, poszukująca przede wszystkim dobrej rozrywki, dobrze wiedziała, gdzie może ją znaleźć, ale dyrektorzy teatrów "inteligenckich" musieli liczyć się z opinią krytyki. Część elit polegała bowiem na recenzjach prasowych, a najbardziej poczytne pióra mogły albo zniszczyć przedstawienie  albo znacznie przedłużyć jego życie na afiszu. Jednym z najbardziej wpływowych recenzentów był Antoni Słonimski.

Teatr był żywy. Budził społeczne zainteresowanie, aż do lat dwudziestych zdobywał zwolenników, dopiero wielki kryzys załamał ten proces. Teatr popierali przywódcy polityczni: premier Wincenty Witos, Józef Piłsudski oraz Stanisław Wojciechowski.

Martyna Stanczewska