Międzynarodowe stosunki gospodarcze I Pojęcie i zakres MSG. Powstanie i rozwój gospodarki światowej. Główne trendy w handlu międzynarodowym. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Pojęcie i zakres MSG Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Nazewnictwo Międzynarodowe stosunki gospodarcze Międzynarodowe stosunki ekonomiczne Ekonomia międzynarodowa (International Economics) International microeconomics International macroeconomics Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

MSG jako część ekonomii Wyodrębnienie MSG z ekonomii z powodu: Różnic między stosunkami ekonomicznymi prowadzonymi w ramach jednego kraju i w skali międzynarodowej. Dużego i rosnącego znaczenia handlu międzynarodowego i innych form współpracy gospodarczej. Krugman, t. 1, s. 3 Różnice w skali jednego kraju i międzynarodowej: sklepy spożywcze na południu Polski sprzedają słowackie piwo Złoty Bażant oraz polskiego Lecha (Browary Wielkopolski, Poznań). Odległość ze Słowacji jest mniejsza, ale dostawy mogą zostać zakłócone np. wskutek wprowadzenia ograniczeń ilościowych importu (zakładając, że nie należymy do UE), albo piwo ze Słowacji mogłoby stać się nagle jeszcze tańsze, gdyby euro traciło na wartości względem złotówki. Wydarzenia te nie mogą natomiast wystąpić w ramach jednego kraju. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Definicja MSG „Część ekonomii zajmująca się transakcjami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji” [1] w skali międzynarodowej. [1] MIT Dictionary of Modern Economics Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Odrębna dyscyplina naukowa Na świecie od okresu międzywojennego. W Polsce od lat 1960. Ale rozwój od 200 lat, takie nazwiska jak: Adam Smith, David Ricardo, John Stuart Mill, John Maynard Keynes, Paul Samuelson, Eli Heckscher, Bertil Ohlin. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Podział MSG/zakres MSG Część handlowa Teoria handlu międzynarodowego Polityka handlowa Część pieniężna Międzynarodowe stosunki finansowe Makroekonomia gospodarki otwartej Część mikroekonomiczna Część makroekonomiczna Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Korzyści z handlu – najważniejsza koncepcja teorii MSG Czy handel między krajami jest korzystny? Jeśli sami nie możemy produkować – na pewno tak. Co jeśli są duże różnice wydajności pracy lub pod względem płac? Błędne przekonanie, że kraje słabiej rozwinięte stracą na wymianie, bo są niekonkurencyjne, a kraje rozwinięte, że spadnie w nich dobrobyt. Teorie handlu pokazują, że kraje handlując uzyskują obustronne korzyści, choć może być różny wpływ handlu na podział dochodu. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Struktura handlu międzynarodowego – pozwala na ocenę skutków handlu Kto i co komu sprzedaje. Czynniki określające strukturę handlu: Klimat i zasoby naturalne. Zróżnicowanie wydajności pracy (Ricardo). Względna podaż krajowych zasobów czynników produkcji i ich względne wykorzystanie do produkcji dóbr (Hecksher-Ohlin). Elementy losowe (korzyści skali, handel wewnątrzałęziowy). Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Rozmiary handlu - najważniejsze zagadnienie polityki handlowej Jakie są dopuszczalne rozmiary wymiany międzynarodowej? Dyskusja nad skutkami protekcjonizmu i liberalizmu. Ocena skutków działania narzędzi polityki handlowej regulującej rozmiary handlu oraz określanie kryteriów oceny, kiedy interwencja rządu jest korzystna. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Bilans płatniczy Powiązania między bilansem płatniczym a przepływami kapitałowymi, dochodem narodowym, polityką pieniężną. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Ustalanie kursu walutowego Stosunkowo nowa dziedzina MSG Większość poprzedniego stulecia – kursy ustalane przez rządy. Stałe kursy walutowe (parytet złota lub dolara). Obecnie wiele krajów: kursy płynne, ustalane przez czynniki rynkowe. Który system lepszy? Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Koordynacja międzynarodowej polityki ekonomicznej Współzależność ekonomiczna między krajami. Różnice celów prowadzą do konfliktów interesów. Ważna kwestia harmonizacji polityki handlowej i pieniężnej. Koordynacja mph w ramach WTO. Problemy z koordynacją polityki makroekonomicznej (Bretton Woods, MFW). Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Międzynarodowy rynek kapitałowy Wzrost znaczenia uświadomiony wraz z serią kryzysów finansowych i kryzysem zadłużeniowym. Wzrost rozmiarów rynku związany ze wzrostem znaczenia handlu międzynarodowego. Różnice między rynkami krajowymi a międzynarodowym. Ryzyko wahań kursów walut, ryzyko niewypłacalności państw. 2. Wzrost eksportu ropy naftowej z krajów Bliskiego Wschodu w l. 70 – lokowanie petrodolarów na Zachodzie i wzrost pożyczek Japonia, w l. 80, zamieniła dochody z eksportu na inwestycje w USA. 3. Różnice między rynkiem krajowym i międzynarodowym – szczególne przepisy prawne, ograniczające ZIB w wielu krajach; mrk oferuje często możliwość uniknięcia ograniczeń występujących na krajowych rynkach kapitałowych. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Powstanie i rozwój gospodarki światowej Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Gospodarka światowa System trwałych powiązań gospodarczych między krajami, obejmujących zasięgiem cały świat. Ukształtowany historycznie, lecz zmieniający się w czasie. Włącza kraje w światowy system produkcji i wymiany. Konsekwencja zwiększania skali międzynarodowego podziału pracy. Bożyk, Misala, Puławski, przypis s. 37. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Umiędzynarodowienie procesu gospodarowania Podział pracy od początku XIX w. nabiera zasięgu międzynarodowego (światowego). Postęp techniczny głównym czynnikiem internacjonalizacji. Rozszerzanie geograficznego oraz asortymentowego zasięgu współpracy Nowe formy współpracy Już nie tylko artykuły gotowe (surowce), ale i komponenty, a także usługi, kapitał... Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Starożytność i Średniowiecze Towary luksusowe Handel na małą skalę  brak szybkich i bezpiecznych środków transportu Nietrwałe więzi handlowe  brak zmian w strukturze produkcji eksportera i importera Wyjątki: Starożytność: zboże, drewno Średniowiecze, płn. Europa: sól, drewno, płótno żaglowe, smoła. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

http://www.ucalgary.ca/HIST/tutor/imagemid/hanseatic.gif Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Zmierzch średniowiecza – rozkład feudalizmu Rozwój handlu morskiego i lądowego Wzrost produkcji przemysłowej i rolnej Rozszerzanie się systemu pieniężnego i bankowego Zmieniły sposób organizacji procesu produkcyjnego Rozkład feudalizmu, przyczyny: rozwój handlu międzynarodowego, związany z tym szybki wzrost wytwórczości przemysłowej i rolnej, rozszerzanie się systemu pieniężnego i bankowego, wpłynęły na zmiany organizacji pracy. Zapotrzebowanie na towary przemysłowe na eksport spowodowało powstanie systemu nakładczego – organizacją produkcji zaczęli zajmować się kupcy-przedsiębiorcy, mający albo wystarczający wkład własny albo dostęp do kredytów bankowych. Kredytowali w ten sposób zamówienia u rzemieślników. Był to początek systemu kapitalistycznego. Misala, Sołdaczuk, s. 44 i 49-50. Pojawił się system nakładczy, a następnie manufaktury Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Odkrycia geograficzne Większy zasięg geograficzny handlu (Ameryka). Brak nowych towarów w handlu (wywóz złota i innych kruszców szlachetnych). Początek formowania się rynku światowego. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Rewolucja przemysłowa (XIX wiek) Maszyna parowa. Zwiększenie wydajności, nowe towary. Wzrost zapotrzebowania na surowce (węgiel, ruda)  import. Kolej, statki parowe, telegraf  łatwiejszy, szybszy i bezpieczniejszy transport. Utrzymujące się przez tysiąclecia stosunkowo małe znaczenie handlu międzynarodowego brało się głównie z braku technicznych możliwości przewozu towarów na duże odległości oraz niskiego zaawansowania technicznego (ówczesna produkcja nie wymagała surowców, które nie byłyby dostępne miejscu). Zasadniczy przełom wystąpił wraz z rewolucją przemysłową. Budnikowski, s. 17. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Rewolucja przemysłowa Intensyfikacja podziału pracy i handlu międzynarodowego Import, ze względu na zmienione struktury zasiewów (więcej roślin przemysłowych, np. bawełna, rzepak, len, kauczuk). Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Rewolucja przemysłowa Ilościowy wzrost obrotów. Trwałe zmiany w strukturze produkcji wielu krajów. Ukształtowanie się gospodarki światowej (druga połowa XIX w.) Trwałe zmiany w strukturze produkcji: Anglia – zmniejszenie produkcji rolnej i zwiększenie produkcji przemysłowej (np. narzędzia); kraje pozaeuropejskie: kopalnie rud metali z myślą o zaspokajaniu rosnących potrzeb surowcowych; w krajach tropikalnych zastępowano część produkcji zbóż uprawami roślin przemysłowych (bawełna, kauczuk) z myślą o dostawach na rynki zagraniczne. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami – tradycyjny międzynarodowy podział pracy Surowce: zboże, bawełna, ryż, węgiel Art. przemysłowe Art. przemysłowe Surowce, żywność, używki, owoce tropikalne Istnieje równowaga trójstronna – nie trzeba mieć zrównoważonego handlu z każdym partnerem, ważna jest równowaga ogólna. Europa miała nadwyżkę w handlu z koloniami, bo nie miała żadnych barier dostępu do ich rynków (kolonie nie mogły sprowadzać spoza metropolii), a towary eksportowane były atrakcyjne. Europa miała deficyt w handlu z USA i Kanadą, bo były one uprzemysłowione, jak Europa i nie potrzebowały towarów europejskich, nie można im było narzucić zakupów w Europie. Z kolei Ameryka miała surowce potrzebne Europie. Kolonie miały nadwyżkę w handlu z USA i Kanadą – nie maiły kolonii i miały utrudniony dostęp do ich rynków. Importowały za to dużo używek i owoców tropikalnych. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami I wojna światowa Zerwanie wielu więzi wykształconych w XIX wieku Wzrost tendencji autarkicznych wywołanych wojną. Wielki kryzys lat 1929-33. Załamanie systemu waluty złotej. Wzmocnienie pozycji Stanów Zjednoczonych. Powstanie Związku Radzieckiego. Powstanie ZSRR – początek rywalizacji między komunizmem i kapitalizmem; Bezpośrednie konsekwencje powstania ZSRR – wycofanie na pewien czas z rynku światowego eksportu surowców i zbóż tego kraju (bo: załamanie produkcji, głód, blokada gospodarcza państw Zachodu); utrata lokat kapitałowych i zysków z tego tytułu w związku z nacjonalizacja przedsiębiorstw i zawieszeniem obsługi długów zagranicznych; utrata dostępu do bogatych zasobów surowcowych. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami II wojna światowa Częściowe odtworzenie powiązań lat międzywojnia. Dalsze umocnienie pozycji USA. 1948 r. – 60% światowej produkcji przemysłowej, 23% światowego eksportu. Rywalizacja między kapitalistycznym Zachodem i socjalistycznym Wschodem. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Lata 60-te Wyraźny wzrost obrotów towarowych. Ekspansja innych form współpracy gospodarczej. Osłabienie pozycji USA na rzecz Japonii i integrującej się Europy. Rozpad systemu kolonialnego. Rozpad tradycyjnego mpp. Rozpad systemu kolonialnego – kraje kolonialne podjęły próby zmiany swego miejsca w mpp, zaczęły rozbudowę przemysłu, zmiany struktury handlu zagranicznego. Postęp techniczny sprawiał, że surowce naturalne zaczęto zastępować tańszymi odpowiednikami (materiały syntetyczne zamiast naturalnych). Ponadto wysokie ceny surowców sprawiały, że zaczęto je oszczędzać. W efekcie – spadek importu z krajów surowcowych. W tym samym czasie Europa, ze względu na trudności płatnicze podjęła trud zwiększenia samowystarczalności żywnościowej – spadek importu żywności. Wszystko to sprawiało, że kraje kolonialne miały trudności płatnicze – zaczęły więc zmiany swej struktury gospodarczej, zastępowały import własną produkcją przemysłową, podejmowały współpracę z krajami Europy Środkowej i Wschodniej (aby tam eksportować żywność i surowce). Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Tradycyjny a współczesny mpp. Powstanie: przełom XVIII/XIX i XIX w. Dwie specjalizacje: surowcowo-rolnicza i przemysłowa. Doprowadził do podziału świata na kraje rozwinięte i rozwijające się. Od zakończenia II wojny światowej. Wpływ rewolucji naukowo-technicznej. Odchodzenie od specjalizacji surowcowo-rolniczej i przemysłowej. Rozszerzanie i pogłębianie specjalizacji w produkcji przemysłowej. Kisiel-Łowczyc, s. 70. Aby rozwijać się dynamicznie, kraje muszą rozwijać nowoczesną produkcję przemysłową. Nie wszystkie mogą to robić samodzielnie. Pojawia się więc potrzeba podziału pracy, specjalizacji i kooperacji w dziedzinie nauki i techniki oraz produkcji przemysłowej. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Lata 80-te Pojawienie się pojęcia globalizacji Spopularyzowane przez Theodore’a Levitta: Globalization of Markets, „Harvard Business Review”, May-June 1983. Proces scalania gospodarek narodowych, przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitału i usług w wyniku traktowania całego świata jako rynku zbytu. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Krótka historia handlu towarami Lata 90-te Rozpad RWPG. Tendencje integracyjne na świecie. Powstanie WTO. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Główne trendy w handlu międzynarodowym Globalizacja Współzależność ekonomiczna Zmieniająca się struktura handlu międzynarodowego Rozwój handlu usługami Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Globalizacja - przyczyny Postęp technologiczny. Zmiany polityczne. Zmiany polityki ekonomicznej. World Trade Report, WTO 2008 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Chronologia globalizacji Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Chronologia globalizacji Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Chronologia globalizacji Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

1. Postęp technologiczny Rewolucja informatyczna Mikroprocesor, komputer osobisty, telefon komórkowy, Internet . Skokowy postęp w gromadzeniu, przetwarzaniu i przesyłaniu informacji. Spadek kosztów produkcji i eksploatacji urządzeń teleinformatycznych. Budnikowski, 18. Wpływ osiągnięć naukowo-technicznych na handel: intensyfikacja oraz wykształcenie się nowych więzi gospodarczych: Handel – łatwe nawiązywanie kontaktów dzięki komputerom i internetowi; nowe dobra przedmiotem wymiany (np. programy komputerowe). Ujednolicanie gustów – telewizja. Ogromna mobilność kapitału. Wzrost mobilności usług. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

1. Postęp technologiczny Zmiany metod produkcji, które spowodowały: Pojawienie się nowych dóbr w handlu (np. tworzywa sztuczne). Wzrost produkcji żywności (zielona rewolucja). Wzrost wydajności produkcji (metody „just-in-time”). Przestawienie się na produkcję opartą o gaz i ropę Duże i tanie źródło energii, pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy, integracja krajów Bliskiego Wschodu z gospodarką globalną. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

2. Zmiany polityczne Bardziej złożone związki z globalizacją. Upadek imperiów i zimna wojna Początkowy efekt fragmentaryzacji świata i podziału na pierwszy, drugi i trzeci świat. Kulminacja podziału między Wschodem i Zachodem: budowa Muru Berlińskiego i konflikt kubański. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

2. Zmiany polityczne Początki integracji gospodarczej Europy. Plan Marshalla. Traktat Rzymski. Zniesienie barier politycznych globalnej integracji gospodarczej. Reformy gospodarcze w Chinach. Upadek Muru Berlińskiego. Rozpad ZSRR. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

3. Zmiany polityki ekonomicznej Deregulacja transportu , telekomunikacji i in. Liberalizacja handlu . Wielostronna - rundy GATT. Porozumienia dwustronne i regionalne. Liberalizacja jednostronna. Polityka promocji eksportu, szczególnie przez kraje nowo uprzemysłowione. Obnażenie słabości polityk nastawionych na rozwój autonomiczny przez kryzys zadłużeniowy. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

3. Zmiany polityki ekonomicznej Redukcja bądź eliminacja barier przepływów finansowych. Wymienialność walut. Powstanie rynku eurodolarowego. Większa płynność międzynarodowa i wzrost transakcji międzynarodowych w Europie Zach. Większa stabilność makroekonomiczna. Zahamowanie amerykańskiej i światowej inflacji na początku lat 1980-tych. Stabilizacja wahań kursów walutowych. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

3. Zmiany polityki ekonomicznej Duże znaczenie organizacji międzynarodowych w procesie globalizacji. MFW, Bank Światowy, WTO. Doprowadzają do większej spójności krajowych polityk ekonomicznych. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Współzależność gospodarcza Wpływ jednego kraju na inne (wydarzenia polityczne i ekonomiczne). Przybliżona miara: relacja eksportu i importu towarów i usług do PKB. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Eksport i import towarów i usług jako % PKB, 2004 Angola – bardzo niski PKB, eksport ropy to 45% PKB i 90% eksportu ogółem Kongo – jak Angola Czad – jedno z najbiedniejszych państw świata, od 2000 eksploatacja ropy naftowej Mauretania – bardzo biedne państwo, uzależnione od pomocy zagranicznej, od 2006 eksploatuje ropę naftową, eksportuje też złoto. Import maszyn i materiałów budowlanych ITS 2007, WTO Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Eksport jako % PKB WDI 2006 on-line Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Import jako % PKB WDI 2006 on-line Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Eksport towarów i usług w % PKB, 2004 Komentarz z Budnikowski, s. 26! WDI 2006 on-line Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Czynniki wpływające na wielkość otwarcia gospodarek Wielkość (powierzchnia) kraju. Poziom rozwoju gospodarczego. Strategia rozwoju. Zasoby naturalne. Położenie. Przyczyny historyczne. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Import i eksport w % PKB, USA, 1960-2003 WDI 2006 on-line. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Import i eksport w % PKB, Polska, 1990-2005 WDI 2006 on-line. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

„Zmniejszanie” się świata Wzrost związków handlowych, kapitałowych i przepływów siły roboczej. Dwie fale globalizacji 1830-1914 Wyraźne „zmniejszenie świata” do 1914 r. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Postęp globalizacji w 1919 r. „Jakim wyjątkowym okresem w dziejach postępu gospodarczego ludzkości była era, która zakończyła się w sierpniu 1914 r.! Mieszkaniec Londynu, popijając w łóżku poranną herbatę mógł zamówić przez telefon różnorodne produkty z całego świata w takich ilościach, jakie uznał za stosowne, i miał prawo oczekiwać szybkiej ich dostawy na próg swego domu”. J.M. Keyens, The Economic Possibilites for Our Grandchildren, 1930. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

„Zmniejszanie” się świata Wzrost związków handlowych, kapitałowych i przepływów siły roboczej. Dwie fale globalizacji 1830-1914 Wyraźne „zmniejszenie świata” do 1914 r. Po 1914 -czynniki polityczne zniweczyły efekty postępu technicznego Dwie wojny, wielki kryzys, wzrost protekcjonizmu  ograniczenie handlu światowego 1980-obecnie Krugman, 33 Z jednej strony nowoczesne środki transportu i komunikacji sprawiają, że świat staje się mniejszy. Z drugiej jednak wydarzenia polityczne niweczą często pozytywne skutki postępu technicznego. Między 1840 a 1914 r. świat się zmniejszył, ale przez znaczną część XX wieku znowu stawał się większy. Historycy gospodarczy twierdzą, że gospodarka globalna, z silnymi więzami między nawet odległymi krajami nie jest niczym nowym. Mówi się o dwóch falach globalizacji. Pierwsza to skutek rewolucji przemysłowej XIX wieku, druga – rewolucji naukowo-technicznej XX wieku. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

„Zmniejszanie” się świata W. Brytania: poziom udziału handlu w PKB sprzed I wojny dopiero w 1970 r. Ważniejszy niż w 1910 r. - dopiero ostatnie 20 lat. USA: udział obecnie mniejszy niż w Wielkiej Brytanii w XIX w. Krugman, 33 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Współczesny handel towarami Dynamiczny wzrost handlu: Wielkość obrotów towarowych (eksport): 1948 r. – 59 mld USD 1963 r. = 157 mld USD (2,6 razy) 1983 r. = 1838 mld USD (11,7 razy) 2003 r. – 7371 mld USD (4,1 razy) 2006 r. = 11783 mld USD Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Wartość i dynamika eksportu towarów WTO Statistics Database Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przepływy handlowe na świecie, 2006 r. (mld USD i %) Handel międzyregionalny, pomiędzy Ameryką Płn., Europą i Azją stanowi tylko 23% (6,1+8,3+8,8%) światowego handlu. Handel wewnątrzregionalny tych 3 regionów stanowi 53% światowego handlu i prawie 2/3 ich handlu towarowego. ITS 2007, WTO Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Cechy współczesnego handlu Wzrost udziału handlu w produkcji przemysłowej. Zmiana struktury geograficznej. Zmiana struktury towarowej. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

1. Wzrost udziału handlu w produkcji przemysłowej Wzrost relacji handlu do PKB 24% w 1960 r., 38% w 1990, 49% w 2000 r. Dynamika handlu wyższa niż dynamika produkcji przemysłowej. Wzrost światowego handlu i produkcji, 1950 - 2005 W 2006 r. wolumen handlu światowego wzrósł o 8%, a światowy PKB o 3,5%. Jest to zgodne z długoletnim trendem 2 razy szybszego wzrostu handlu niż produkcji. ITS 2006, WTO 2006 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przyczyny Otwieranie gospodarek, przechodzenie od rozwoju autonomicznego do otwartego. Czynniki endogeniczne Postęp techniczny  zmiany strukturalne w produkcji i popycie. Czynniki egzogeniczne Normalizacja sytuacji międzynarodowej i odsunięcie na dalszy plan groźby wojny. Polityka neoliberalna. Globalizacja gospodarki światowej. Bożyk, nowa Rozwój autonomiczny - na pierwszym planie potrzeby i możliwości poszczególnych krajów. One determinowały strukturę produkcji, handlowi zagranicznemu przypisywały funkcje czysto pasywne: dostarczania towarów niezbędnych do zaspokojenia tych potrzeb, których nie zaspokajała produkcja krajowa, oraz do stwarzania możliwości sprzedaży za granicą towarów posiadanych w nadwyżce w postaci eksportu niezbędnego do sfinansowania importu. Każdy kraj oddzielnie kształtował kierunek rozwoju swej produkcji i konsumpcji, eksportu i importu oraz starał się autonomicznie oddziaływać na swych partnerów zagranicznych, skłaniając ich, za pomocą rozbudowanego zestawu narzędzi, do importu bądź eksportu określonych towarów. Strategia rozwoju otwartego - podstawowym celem zagranicznej polityki ekonomicznej jest oddziaływanie na producentów krajowych, aby wytwarzali takie towary, na które jest długookresowy popyt w gospodarce światowej, oraz rezygnowali z produkcji towarów nie stwarzających perspektyw pomyślnej konkurencji z dostawcami zagranicznymi. Jeżeli producenci dostosowują się do tych wymogów, zagraniczna polityka ekonomiczna nie musi sztucznie wspierać eksportu i ograniczać importu, wymiana może być zliberalizowana. Nic więc dziwnego, że w warunkach strategii rozwoju otwartego zastosowanej powszechnie na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego stulecia handel międzynarodowy uległ przyspieszeniu w porównaniu z dynamiką produkcji przemysłowej. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przyczyny Wzrost komplementarności struktur gospodarczych Specjalizacja produkcji. Kooperacja produkcji. Produkcja na wielką skalę. Produkcja wielkoseryjna. Produkcja towarów w ilości przekraczającej własne potrzeby  reszta na eksport. Rezygnacja z produkcji krajowej, import z zagranicy  uzależnienie od handlu. Rezygnacja ze specjalizacji długotrwała i kosztowna  nastąpiły zmiany strukturalne. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przyczyny Liberalizacja handlu międzynarodowego Integracja regionalna Obniżka i likwidacja ceł. Handel artykułami przemysłowymi w zasadzie bezcłowy. Zmiany w zakresie barier para- i pozataryfowych. Integracja regionalna Korzystne zmiany strukturalne Zaniechanie bądź ograniczanie działań o relatywnie niskiej efektywności oraz zwiększanie znaczenia dziedzin uznanych za specjalizacyjne. Efekt przesunięcia handlu wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do ugrupowania integracyjnego w ich handlu globalnym kosztem udziału krajów trzecich (nieczłonkowskich) – spoza ugrupowania (w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach, lecz pozostających na zewnątrz ugrupowania). Efekt kreacji handlu wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów uczestniczących w ugrupowaniu integracyjnym w wyniku usunięcia ceł i innych barier w handlu między nimi Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przyczyny Przyspieszenie tempa wzrostu produkcji towarów nowych Grupa liderów i rzesza importerów kreują nowe strumienie handlu. Liderzy technologiczni Kraje o wyjściowej przewadze technologicznej lub wysokiej zdolności do naśladowania innowacji. Najpierw eksportują wyroby gotowe, następnie podzespoły i części, w końcu – nowe technologie. Wyjściową przewagę technologiczną posiadają kraje o rozwiniętej bazie naukowo-technicznej, wysokiej efektywności procesów badawczych, szybko wdrażające nowe procesy technologiczne do praktyki, mające przewagę w liczebności i kwalifikacjach kadry naukowo-badawczej. Na przyspieszenie tempa rozwoju handlu międzynarodowego wpływ mają zarówno liderzy technologiczni produkujący i eksportujący towary nowe, jak też kraje zapóźnione w rozwoju technologicznym, importujące towary nowe. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Przyczyny Importerzy Kraje opóźnione w rozwoju technologicznym. Najpierw importują wyroby gotowe, następnie uruchamiają produkcję u siebie w oparciu o importowaną myśl techniczną, w końcu rezygnują z importu i stają się eksporterami. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

2. Zmiana struktury geograficznej Udział grup krajów w światowym eksporcie towarów, w % Kryzys naftowy Kraje rozwijające traciły swój udział systematycznie. Trend ten został nieco zahamowany w czasie szoku naftowego, ale kiedy później ceny ropy spadły, straciły to, co wcześniej zyskały. UNCTAD Handbook of statistics Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Tendencje do końca lat 1980. Wzrost udziału krajów uprzemysłowionych Szybszy rozwój gospodarczy niż krajów rozwijających się. Większy stopień otwarcia gospodarek. Duże wzajemne obroty między tymi krajami. Handel wewnątrzgałęziowy. Integracja regionalna. Eksport wyrobów przemysłowych, których ceny rosną szybciej niż surowców i żywności. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Tendencje do końca lat 1980. Spadek udziału krajów rozwijających się Niski poziom i dynamika rozwoju. Niedojrzałe systemy ekonomiczne. Deficyt kapitału i nadwyżki siły roboczej. Niski poziom technologiczny produkcji. Słabo rozwinięty system finansowy. Samowystarczalność surowcowa/rolnicza. Niski poziom powiązań z zagranicą. Szczególnie w krajach socjalistycznych. Polityka substytucji importu. Bardzo mało powiązań wewnątrzgałęziowych. Podstawowe struktury integracyjne. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Zmiany tendencji od początku lat 1990 - „nowa geografia handlu” Udział grup krajów w światowym eksporcie towarów, w % UNCTAD Handbook of statistics Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Zmiany tendencji od początku lat 1990. Rosnący udział krajów rozwijających się w handlu światowym. Spadek udziału krajów uprzemysłowionych. Wzrost handlu artykułami przemysłowymi i surowcami między krajami rozwijającymi się. Handel wewnątrzeregionalny. Znaczący wzrost eksportu przemysłowego z krajów rozwijających się. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Wzrost udziału krajów rozwijających się w handlu światowym Dynamiczny rozwój Chin. Początkowo koncentracja na handlu tekstyliami i innych produktach pracochłonnych (zabawki, obuwie). Obecnie elektronika użytkowa, produkty IT. Odbudowa gospodarek WNP. Wzrost cen surowców. Dynamiczny wzrostu udziału Afryki, Bliskiego Wschodu, Ameryki Południowej. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Udział najważniejszych eksporterów w handlu światowym, 1953-2006 (w %) 1950-1973: najdynamiczniej rozwijał się handel Europy i Japonii (początek lat 1950. - odbudowa ze zniszczeń po II wojnie, wojna koreańska; rozwój integracji europejskiej przyniósł wzrost handlu wewnątrz ugrupowania, jego udział w handlu światowym wzrósł z 18% w 1953 r. do 31% w 1973 r. Od lat 1960 kraje NIE postawiły na rozwój otwarty, w efekcie udział 6 NIE w handlu światowym wzrósł z 2,4% w 1963 r. do 10% w 1983. Dominujący udział USA i Kanady w latach 1950 spadał w następnych dekadach (w latach 1953 – 1973 spadł o 10 pp.). W kolejnych 2 dekadach następowały duże zmiany w udziale regionów w handlu, głównie wskutek wahań cen surowców i kursów walutowych. W 1993 r., po upadku ZSRR i RWPG, udział krajów rozwiniętych w handlu osiągnął szczyt (ponad 70%). Włączając 6 krajów NIE ich udział sięgnął 80%. W latach 1990. udział Japonii spadł znacząco wskutek presji konkurencyjnej ze strony NIE i Chin. Powstanie NAFTA nie było wystarczające dla zahamowania spadku znaczenia Ameryki Płn. w handlu światowym. Podobnie Europie nie pomogło pogłębienie i poszerzenie integracji. Note: Break in series between 1993 and 2003. Western Europe becomes Europe including Eastern Europe and Baltic States. NIEs - Newly Industrialised Economies comprising Chinese Taipei; Hong Kong, China; Rep. of Korea; Malaysia; Singapore and Thailand. World Trade Report, WTO 2008 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Wzrost udziału krajów rozwijających się w handlu światowym Podwojenie udziału w latach 1970 – 2006 Nierównomierny wkład regionów (eksport) http://www.unctad.org/en/docs/tdr2005ch4_en.pdf , tab. 4.2, s. 133 Wzrost cen ropy w latach 1970. – wzrost udziału głównie Azji Zach. w eksporcie. Spadek cen ropy w l. 80 oraz kryzys zadłużeniowy – spadek udziału KRS. Początek l. 90 – udział krajów Afryki i Am. Pd i Karaibów niższy niż w l. 70. Lata 2000 – te regiony wciąż nie osiągnęły poziomu z lat 80. W latach 1970-2003 Chiny i kraje nowo uprzemysłowione pierwszej generacji (HK, Korea, Singapur, Tajwan) odpowiadają za prawie cały wzrost udziału KRS w handlu światowym. UNCTAD Trade and Develepment Report 2005 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Rosnący handel wzajemny Ale 55% z tego przypada na Chiny i kraje nowo uprzem. 1 gen. http://www.unctad.org/en/docs/tdr2005ch4_en.pdf, tab. 4.1, s. 131. Udział handlu wzajemnego krajów rozwijających się w handlu światowym wzrósł z 25% w 1965 r. do 43% w 2003. Towarzyszył temu spadek udziału ich eksportu do krajów rozwiniętych, z 69% w 1965 r. o 54% w 2003. Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się Udziały nie sumują się do 100 - bez Europy Pd. i Wsch. oraz WNP UNCTAD Trade and Develepment Report 2005 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Wciąż jednak dominacja krajów rozwiniętych 60% światowego eksportu towarów 65% światowego importu towarów Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

3. Zmiana struktury towarowej WTO Statistics Database Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Światowy eksport według głównych grup towarów, 1950-2006 Dominujący udział krajów rozwiniętych w handlu światowym do lat 1990. wynikał m.in. z tego, żę w ich eksporcie przeważały towary przemysłowe, tj. towary na które jest największy popyt. Długofalowe tendencje wskazują na stały wzrost udziału artykułów przemysłowych i spadek surowców i artykułów rolnych w handlu. Udział prod. rolnych spadł z ok. 40% w latach 1950 do poniżej 10% obecnie. Udział paliw w eksporcie światowym waha się z powodu dużych wahań cen, osiągając najwyższy poziom w 1974, 1981 i 2007 r. (20%). ITS 2007, WTO Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Spadek udziału artykułów rolnych Udział art. rolnych w eksporcie światowym, w % World Trade Report 2006, WTO 2006. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Spadek udziału surowców Udział surowców w eksporcie światowym, w % World Trade Report 2006, WTO 2006. Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Udział krajów rozwiniętych w światowym eksporcie według głównych grup towarów, 1955-2006 (w %) Udział krajów rozwiniętych w eksporcie towarów przemysłowych wynosił 85% w 1955 r. i spadł do 2/3 w 2006 r. Odwrotna tendencja jest obserwowana w eksporcie artykułów rolnych, nastąpił znaczny wzrost z 40% w 1955 r. do 60% w 2006 r. udziału w eksporcie światowym tej grupy towarowej. Niski udział tych krajów w eksporcie paliw jeszcze się zmniejszył (z 40% do 30%). World Trade Report, WTO 2008 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Udział krajów rozwiniętych w światowym eksporcie produktów przemysłowych według grup towarowych, 1983-2006 (w %) Spadek udziału krajów rozwiniętych w eksporcie poszczególnych grup towarów przemysłowych następował w różnym okresie czasu. Najwcześniej zjawisko to dotknęło spadku udziału KR w eksporcie tekstyliów i odzieży (artykuły pracochłonne) oraz sprzętu biurowego (od 1955 r.). W przypadku żelaza, stali i chemikaliów spadek zaczął się w 1973 r., a środków transportu od 1983 r. i postępował wolniej (chemikalia i transportowe - produkty bardziej kapitało i wiedzochłonne). World Trade Report, WTO 2008 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Udział krajów rozwijających się w światowym eksporcie produktów przemysłowych według grup towarowych, 1983-2006 (w %) Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku krajów rozwijających się, które mają ponad 2/3 udziału w światowym eksporcie odzieży, ponad ½ udziału w eksporcie tekstyliów i sprzętu biurowego. Największy wzrost ich udziału był w eksporcie sprzętu biurowego, w przypadku którego widoczna jest największa fragmentaryzacja produkcji. World Trade Report, WTO 2008 Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH

Struktura eksportu towarowego według regionów, 2006 (w %) Udział poszczególnych grup towarów jest różny w poszczególnych regionach. Azja ma największy udział artykułów przemysłowych w jej eksporcie ogółem (ponad 80%). Na drugim końcu jest Afryka, Bliski Wschód i WNP, które są bardzo zależne od paliw i innych surowców (ponad 2/3 ich eksportu). Największy udział eksportu artykułów rolnych w eksporcie wykazuję Ameryka Pd. i Środkowa. ITS 2007, WTO Semestr zimowy 2008/2009 Dr Andżelika Kuźnar, Instytut MSG, SGH