POWSTANIE STYCZNIOWE 1863-1864

POWSTANIE POWSTANIE , inaczej insurekcja – jest to zbrojne wystąpienie ludzi danego miasta, państwa lub terenu przeciw władzy lub władzy okupacyjnej.

POWSTANIE STYCZNIOWE przyczyny wybuchu Nadzieja na odzyskanie niepodległości spowodowana osłabieniem wojsk rosyjskich Zmiany w Rosji: klęska w wojnie krymskiej Reformy Aleksandra Wielopolskiego Przymusowy pobór Polaków do wojska rosyjskiego (branka).

Częstochowa i okolice przed powstaniem Przed rokiem 1863 Częstochowę zamieszkiwało około 10 tysięcy mieszkańców a ziemię częstochowską blisko 50 tysięcy osób. Częstochowa w okresie przedpowstaniowym była ośrodkiem przemysłu manufakturowego. Jeśli chodzi o przynależność administracyjną Częstochowa należała do powiatu wieluńskiego. W 1861 roku w mieście utworzono Radę Miejską, która zajmowała się sprawami gospodarczymi Częstochowy. W mieście rozwinięty był przemysł włókienniczy i chemiczny dzięki położeniu Częstochowy nad Wartą, która dostarczała wystarczającą ilość wody. Miasto to rozwijało się również w kierunku budowlanym, na co wpływ miały duże pokłady wapienia i gliny. „Kucie kos” z cyklu Polonia autorstwa Artura Grottgera Częstochowa nie była bardzo rozwinięta jeśli chodzi o przemysł fabryczny, dominował tu przemysł manufakturowy i rzemiosło. Pod koniec roku 1860 w mieście według Słownika Geograficznego przebywało 21 introligatorów, 56 malarzy, 18 złotników, 20 piekarzy, 44 krawców oraz 44 szewców.

Częstochowa i okolice przed powstaniem Natomiast w okolicy klasztoru Jasnogórskiego ludność zajmowała się wyrobem i sprzedażą m. in. pierścionków, obrazów świętych, książek do nabożeństw. W klasztorze działała także drukarnia (poza nią istniała drukarnia P. Szyszkowskiego i litografia Lipińskiego). Chociaż miasto rozwijało się stan oświaty był bardzo niski. Wiele ludzi nie potrafiło czytać ani pisać. W 1861 roku istniały tu cztery szkoły elementarne, jedna szkoła czteroklasowa męska, jedna pensja żeńska, żydowska szkoła elementarna (została jednak rozwiązana), szkoła powiatowa specjalna, która została przekształcona na progimnazjum. W dniu 14 października 1861 roku w Częstochowie oraz pobliskich miasteczkach ogłoszono wprowadzenie stanu wojennego. Został on wprowadzony na rozkaz cesarza Rosji Aleksandra II przez namiestnika rosyjskiego gen. Karola Lamberta. Wprowadzenie stanu wojennego miało na celu stłumienie dążeń niepodległościowych Polaków. Aleksander Sochaczewski, Branka Polaków do armii rosyjskiej w 1863

Powstanie Styczniowe - wybuch Do Częstochowy wiadomość o decyzji Tymczasowego Rządu Narodowego rozpoczęcia walki zbrojnej z zaborcą dotarła 22 stycznia 1863 roku. Dowiedziawszy się o tym młodzież częstochowska, rzemieślnicy oraz inteligencja w liczbie kilkudziesięciu wyruszyła do stacji Poraj gdzie miał stacjonować punkt zborny, lecz go tam nie było. Zostali skierowani do oddziału Apolinarego Kurowskiego w województwie krakowskim. Pułkownik Teodor Cieszkowski z przybyłych ochotników częstochowskich na polecenie A. Kurowskiego utworzył partię powstańczą. W pierwszych dniach powstania nie udało stworzyć się dużego oddziału partyzanckiego, sytuacja była bardzo trudna dla powstańców . W czasie powstania było trudno także o żywność. Trzeba było ją rekwirować, ponieważ nikt dobrowolnie nie dał na oddział jedzenia. Maksymilian Gierymski, Powstaniec z 1863 roku

Powstanie Styczniowe - wybuch Podczas powstania Częstochowa była uważana przez władze cesarskie za ważny punkt strategiczno - komunikacyjny. Żołnierze w mieście dopuszczali się grabieży a cesarscy oficerowie nie byli darzeni szacunkiem. Pod koniec stycznia i na początku lutego w południowej stronie województwa kaliskiego przebywał jeden oddział powstańców i liczył 255 ludzi. W skład oddziału wchodziły dwa plutony strzelców po 46 osób, jedna kompania kosynierów i pół szwadronu kawalerii. Do Częstochowy ściągały oddziały wojskowe z małych miasteczek. Ze wszystkich stron do miasta dochodziły wiadomości o napadach na małe miasta, o organizowaniu nowych władz polskich i oddziałów powstańczych. Zostały wyzwolone: Siewierz, Żarki, Janów, Mstów, Krzepice. Olkusz. M. Gierymski: Patrol powstańczy

Przebieg walk wiosną i latem 1863 roku Na początku powstanie w regionie częstochowskim rozwijało się słabo. Utrzymało się dzięki koncentracji wojsk rosyjskich w większych miastach województwa kaliskiego. Po kilku tygodniach nieliczne oddziały w pobliżu Częstochowy uzupełniły uzbrojenie. W styczniu pułkownik Apolinary Kurkowski dostał do swojej grupy pułkownika T. Cieszkowskiego, który brał udział w niefortunnej bitwie o Miechów. W oddziale Teodora Cieszkowskiego przebywało wiele Częstochowian większość z nich to młodzież, chłopi i inteligencja. Wymienieni Częstochowianie brali udział w bitwie o komorę celną w Sosnowcu, zdobyli ją a wraz z nią wielką ilość broni i amunicji. W lutym oddział Cieszkowskiego przybył w okolice Częstochowy i zatrzymał się w zakładach hutniczych w Pankach. Bitwa pod Miechowem Atak powstańców na Miechów

Przebieg walk wiosną i latem 1863 roku Cieszkowski opuszczając Panki pojechał do Mrzygłodu, gdzie doszło do walki. Dalej Cieszkowski wyruszył na Piaskową Skałę następnie został skierowany do powiatu piotrkowskiego. Zorganizował tam partię powstańczą z którą wyruszył na Radomsko i rozbroił załogę rosyjską. Z Radomska wyruszył na Pilicę z niej do okolic Mrzygłodu później do Trzepizur, Działoszyna . Następnie mając nowych ochotników z okolic Częstochowy z lepszym uzbrojeniem skierował się na Wieluń. Koło Radoszewic odparł nieprzyjaciela, a pod Kiełczygłowem zmusił Rosjan do cofnięcia się. Sam po zwycięstwie cofnął się na Kamyk, z niego w lasy sieradzkie. Zostawił tam większość oddziału aby wypoczął a sam z około 30 powstańcami skierował się w stronę Wielunia, gdzie na północny-wschód od niego 10 kwietnia został napadnięty. A. Grottger: Bitwa, z cyklu Polonia, 1863 Oddział Cieszkowskiego był mały a przeważające siły nieprzyjaciela zmusiły go do ucieczki. Podczas odwrotu Cieszkowski został trafiony kulą. Powstańcy przenieśli go do dworu w Leśniakach. Goniący ich nieprzyjaciele wpadli do dworu a jeden z nich ranił lancą Cieszkowskiego który zmarł. Na grupę żołnierzy, która wracała z łupem napadł Oxiński.

POWSTANIE STYCZNIOWE - MAPA

Przebieg walk wiosną i latem 1863 roku Powstanie rozwijało się, lecz nie mogło długo trwać bez pomocy ludu wiejskiego. Dlatego generałowie starali się o zdobycie większego zaufania wśród ludzi. Przełomowa chwila powstania nastała w marcu 1863 roku. Wtedy oddziały powstańcze wzmocnione zamożną szlachtą przystąpiły do walki z zaborcą. Natomiast walka partyzancka na ziemi częstochowskiej ożywiła się w kwietniu i maju. Późną wiosną w okręgu wieluńsko-częstochowskim nastąpiło ożywienie ruchu partyzanckiego. Rozwijały się wtedy oddziały powstańcze a wraz z nimi umacniała się organizacja wojskowa i cywilna. Jan Rosen - Powstańcy z roku 1863 r.

Przebieg walk wiosną i latem 1863 roku W czerwcu w okolice Częstochowy przybył Zygmunt Chmieleński, który postanowił utworzyć nowy oddział powstańczy. Na początku lipca Chmieleński posiadał oddział liczący około 300 ludzi. Natomiast pod koniec sierpnia Taczanowski chcąc umknąć wrogowi podjął decyzje, która była fatalna w skutkach. Przez tę decyzję wplątał się w bitwę pod Kruszyną. Bitwa ta zakończyła ważny etap walki wyzwoleńczej.

Przebieg walk wiosną i latem 1863 roku mapa bitew i potyczek

Jasna Góra podczas powstania Podczas powstania Paulini z Jasnej Góry aktywnie wspierali powstańców. W ramach represji rosyjskiej kilkunastu ojców, braci i kleryków było obwinionych za pomaganie powstańcom. 12 lipca 1863 roku pułk wojska rosyjskiego pod dowództwem pułkownika Erenrotha otoczył klasztor a następnie go zajął. Zaraz po okupacji zamknięto aptekę i drukarnię oraz zapieczętowano bibliotekę. Bolesna okazała się również konfiskata majątku Jasnej Góry. Klasztor pozbawiono majątków ziemskich - Lisińca i Mirowa oraz kapitałów klasztornych lokowanych na dobrach ziemskich i w Banku Polskim. Zniesiono wszystkie ponad klasztorne organy władzy zakonnej, zakazano kontaktów ze Świętą Kongregacją w Rzymie.

Upadek powstania 7 września 1863 roku stanowisko naczelnika wojennego województwa kaliskiego objął pułkownik Kopernicki. Starał się odnowić siły zbrojne na tym terenie województwa. Jednak sytuacja na tym terenie była bardzo trudna, ponieważ kolej warszawsko-wiedeńska była strzegąca przez liczne oddziały rosyjskie a stanowisko Prus było wrogo nastawione. Pułkownik Kopernicki zdawał sobie sprawę z sytuacji. Postanowił zorganizować siły zbrojne na zasadzie terytorialnej. Podzielono więc każdy powiat na dwa okręgi, a każdy z nich na dziesięć lub dwadzieścia mniejszych. Pod koniec września 1863 roku Kopernicki miał już ponad 2 tysiące zbrojnych, zaś w okolicach Częstochowy po klęsce pod Kruszyną nastąpiło osłabienie ruchu partyzanckiego, było tu zaledwie 200-300 powstańców. W pobliżu Kłobucka to jest w Kocinie, Kopernicki we wrześniu spotkał się z Edmundem Stawińskim był on organizatorem sił powstańczych powiatu wieluńskiego. Stawiński poinformował go o sytuacji panującej na terenie ziemi częstochowskiej. Według tej relacji organizowanie oddziałów powstańczych w okolicach Częstochowy i Kłobucka były niemożliwe. Stanisław Witkiewicz, Ranny powstaniec 

Upadek powstania W tym czasie oddziały powstańcze odczuwały brak broni i amunicji. Kopernicki wysłał Stawińskiego na teren Śląska, miał tam przybyć z Drezna transport broni. Stawiński po zorganizowaniu składu broni i amunicji, miał ją przetransportować do powiatu wieluńskiego. Dokonując inspekcji Kopernicki pod koniec września zawitał do Częstochowy. Nie pokazywał się w mieście lecz udał się do klasztoru paulinów ,w którym to mieścił się punkt zborny dowódców oddziałów powstańczych działających w okolicach Częstochowy. Władze carskie próbowały tworzyć straże miejskie. Miały one być pod dowództwem sołtysów i wójtów. Straż miejską utworzono we wsi rządowej Dźbów oraz w Kamienicy Polskiej. Pod koniec sierpnia między Częstochową a Lelowem operował oddział Chmieleńskiego. We wrześniu jego oddział liczył 500 ludzi. Zaniepokoiło to wojska carskie, dlatego generał Czengery głównodowodzący wojskami carskimi w guberni radomskiej otrzymał rozkaz zlikwidowania oddziału Chmieleńskiego. Na początku września Chmieleński i jego oddział brali udział w bitwie pod Szczekocinami. Zygmunt Chmieleński zdjęcie w powstańczym mundurze.

Upadek powstania Podczas gdy Chmieleński i jego oddział brał udział w bitwach i potyczkach w Częstochowie nastąpiły zmiany personalne w policji. Nowa policja okazała się skuteczniejsza. Była niekorzystna dla organizacji powstańczej na terenie Częstochowy. Sytuacja powstańców pogorszyła się nie tylko w Częstochowie, ale również w województwie kaliskim i krakowskim. Pod koniec września większa część oddziałów powstańczych w województwie kaliskim została zlikwidowana. W połowie października na te tereny przyjechał generał Józef Hauke-Bosak. Został naczelnikiem wojennym województwa wieluńskiego i kaliskiego. Natomiast Zygmunt Chmieleński otrzymał nominację na pułkownika i szefa sztabu generała Bosaka oraz wojewodę krakowskiego. 18 października Bosak dokonał przeglądu sił zbrojnych. Okazało się, że jego oddział liczył niespełna 1200 ludzi. Przeciw tym wojskom to znaczy wojskom Bosaka i Chmieleńskiego ruszyły wojska rosyjskie. Chmieleńskiemu udało się pobić Rosjan, natomiast Bosak poniósł porażkę. Józef Hauke - Bosak

Upadek powstania Po tych bitwach w grudniu generał Czenegry zarządził na Chmieleńskiego obławę. Napadł na jazdę obu województw liczącą 450 koni, znajdował się w niej Chmieleński i inny wojewoda Markowski oraz Bosak. Chmieleński został pojmany a 19 grudnia 1863 rozstrzelany. Ostra zima, zwiększanie sił nieprzyjaciela, niepowodzenia w czasie kampanii wiosenno-letniej i jesiennej 1863 roku znacznie wpłynęło na nastroje powstańców, panował nastrój niewiary . Powstanie chyliło się ku upadkowi.

Ostatnie walki w 1864 roku Po niespełna rocznej walce z nieprzyjacielem powstanie w okolicach Częstochowy, ale również w całym Królestwie zaczynało się kończyć lecz dzięki przychylności ludności wiejskiej utrzymywało się przez zimę i wiosnę w 1864 roku. Nieliczni powstańcy ukrywali się w niedostępnych borach. Do początku marca nie występowały na terenie ziem częstochowskich żadne potyczki. Działalność powstańców można uważać za żadną. Pragnienie dążenia do pokoju coraz częściej pukało do powstańczych serc. Poważnym ciosem powstańców będących w rejonie Częstochowy było ogłoszenie w Galicji 29 lutego 1864 roku stanu oblężenia. Zaczęły się walki mające miejsce wiosną 1864 rok. Miały one charakter rozpaczliwej obrony przyjeżdżających niedobitków. Następnie 21 marca powstańcy brali udział w potyczce pod Krzepicami. Zostali tam pokonani i przez kilka tygodnia ukrywali się w lasach. Jednak w Krakowie generałowi Bosakowi udało się stworzyć mały oddział. Przeszedł z nim granicę i udał się w okolice Częstochowy gdzie został rozbity pod koniec marca.

Ostatnie walki w 1864 roku 17 maja zorganizowano grupki częstochowian, które zostały szybko rozproszone przez dwie straże wiejskie. Pod koniec czerwca mimo zaostrzonej kontroli granicznej w okolice Częstochowy przedostało się 20 powstańców. Zostali zaatakowani. Jeden z nich został wzięty w niewolę a resztę wycięto w pień. W to samo miejsce Bosak wysłał jeszcze jeden oddział z powiatu olkuskiego, lecz już przy Ojcowie poniósł klęskę. Były to ostatnie potyczki stoczone na ziemi częstochowskiej w 1864 roku. Stanisław Witkiewicz, Powstaniec zabity

POWSTANIE STYCZNIOWE - skutki Powstanie w regionie częstochowskim trwało niemal półtora roku. Na podstawie składu ilościowego oddziałów Oxińskiego i Chmieleńskiego można przyjąć, że ponad 500 częstochowian brało udział w oddziałach powstańczych na terenie województwa kaliskiego, krakowskiego oraz sandomierskiego. W Częstochowie od początku stanu wojennego był moskiewski sąd wojenny, który po wybuchu powstania wydawał wyroki na ujętych z bronią lub popierających powstanie. Oto niektóre zachowane nazwiska powstańców skazanych na karę śmierci przez moskiewski sąd wojenny w Częstochowie: Kraszewski Konstantyn, powieszony w Dźbowie 12 X 1863 Przybyłowicz Jan, dowódca plutonu żandarmów, powieszony w Dźbowie 12 X 1863 Kondratienko, były szeregowiec rosyjski, rozstrzelany w Dźbowie 12 X 1863 Martow, były żołnierz rosyjski, powstaniec, rozstrzelany w Dźbowie 12 X 1863 Skorniakow Mikołaj, były żołnierz rosyjski, powstaniec, rozstrzelany w Częstochowie 16 XI 1863 Michalski Antoni, szewc, żandarm narodowy, powieszony Maskiewicz Józef, komisarz, żandarm narodowy, rozstrzelany Piątkowski Wincenty, prowizor apteki w Częstochowie, skazany 28 XI 1863.

POWSTANIE STYCZNIOWE - skutki Po upadku powstania rząd carski zastosował represje wobec paulinów za popieranie powstania. Filie tego zakonu zostały zniesione w całym Królestwie. Zakonnicy zostali oddani pod nadzór wojskowo-policyjny. Na klasztor jasnogórski nałożono kontrybucję pieniężną. Klasztor okupowany był prze wojsko do 1906 roku. Majątek klasztorny przejął rząd rosyjski natomiast kościoły przekazywano parafianom lub zamieniano w cerkwie. Wziętych w niewolę powstańców zsyłano na Syberię, chłopów wcielano do wojska lub karano zsyłką nad Wołgę. Po upadku powstania rząd carski przeprowadził nowy podział administracyjny. Utworzono 10 guberni natomiast liczbę powiatów zwiększono. W 1867 roku z części powiatu wieluńskiego i olkuskiego powstał powiat częstochowski. Aleksander Sochaczewski, Pożegnanie z Europą

Powstanie Styczniowe - znaczenie Powstanie Styczniowe było najbardziej tragicznym i bolesnym wydarzeniem w dziejach Polski XIX wieku. Dla Polaków było to stulecie wielkich udręk i niewoli, powstań i cierpień. Było to polskie powstanie zbrojne przeciwko władzy okupacyjnej, czyli władzy rosyjskiej. Wybuchło dnia 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864 roku. Podczas powstania stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Miało ono charakter partyzancki. W walkę wyzwoleńczą poważny wkład wniosła ziemia kaliska i częstochowska. W Częstochowie powstanie spotkało się z poparciem ludności. Pomimo, że walka zakończyła się klęską militarną, przyniosła chłopom uwłaszczenie. Tradycje powstania styczniowego na ziemi częstochowskiej są bogate i żywe. Szczególnie dużo opowiadań związanych z polityczną działalnością dr. Kalinki, przetrwały wśród mieszkańców ziem częstochowskich.

Julian Kalinka Jeden z bohaterów powstania styczniowego Julian Ignacy Kalinka urodził się 21 kwietnia 1821 roku w Bolechowicach pod Krakowem. Przed wybuchem powstania od grudnia 1863 roku Julian Kalinka sprawował w Częstochowie funkcję delegata Komitetu Centralnego Narodowego. Wraz z wybuchem powstania Rząd Narodowy mianował go naczelnikiem cywilnym miasta Częstochowy. Wówczas z polecenia Kalinki opublikowano dekrety Rządu Narodowego, rozpowszechniono odezwę Komitetu Centralnego Narodowego wzywającą do walki wszystkich patriotów. Wkrótce Kalinka powołał w mieście Komitet Obywatelski, który miał sprawować funkcję terenowej władzy powstańczej. Mając funkcję cywilnego naczelnika miasta Kalinka działał z niespotykaną aktywnością; organizował przerzuty broni i amunicji dla oddziałów powstańczych. J. Kalinka sprawował swoją funkcję do czerwca 1863 roku. Po oddaniu swej funkcji opuścił Częstochowę. Po opuszczeniu miasta przyłączył się do jednego z oddziałów powstańczych jako lekarz, gdzie doznał ciężkiej kontuzji. Leczył się w Krynicy, tam dostał udaru mózgu. Przewieziony do rodzinnego Krakowa umarł 18 marca 1864 roku.

Powstanie styczniowe 150 rocznica W tym roku 22 stycznia obchodziliśmy 150 rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Już 150 lat minęło od tamtego dnia, w którym patrioci walczyli z zaborcą. Gdyby nie oni los naszego kraju mógłby potoczyć się inaczej.

BIBLIOGRAFIA Henryk Rola Powstanie Styczniowe Na Ziemi Częstochowskiej Tadeusz Dubicki, Tadeusz Panecki Z Dziejów Polski XIX i XX Wieku Tomasz Kizwalter, Tomasz Nałęcz Historia Polski Ryszard Kołodziejczyk Częstochowa Dzieje Miasta i Klasztoru Jasnogórskiego Tom II Internet

KONIEC Patryk Flis uczeń klasy I Czarny Las 42-233 Mykanów Ul. Częstochowska 284 Zespół Szkół w Czarnym Lesie, Gimnazjum im. P. E. Strzeleckiego Jarosław Lubkiewicz nauczyciel historii Dziękuję za uwagę