STRES The greatest weapon against stress is our ability to choose one thought over another. William James

POJĘCIE STRESU Stres psychologiczny stanowi nieodłączny atrybut oceny emocjonalnej, często jej towarzysz, czy też jest jej konsekwencję Stres – bodziec, sytuacja lub wydarzenie o określonych właściwościach (sytuacja trudna, deprywacja potrzeb) Stres – reakcje emocjonalne człowieka, doświadczane jako określone przeżycie, najczęściej o treści lękowej Stres – relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami jednostki (procesy wewnętrzne) Trzy typy reakcji na stres: Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora. Eustres, to stres pozytywnie mobilizujący do działania. Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy

STRES W UJĘCIU SELYE’A Pojęcie stresu wprowadzone zostało przez Hansa Hugona Selye'a, który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej. Z tego też powodu nosił przydomek dr Stress. Selye opublikował ponad 1400 artykułów i 30 książek na temat stresu. On pierwszy postawił hipotezę, że źródłem szeregu chorób somatycznych jest stres. Choroby miały być skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem. Zjawisko to nazwał mianem niewydolności tzw. syndromu ogólnej adaptacji i opisał je w pierwszej swojej książce na temat stresu w roku 1956 pt. The Stress of Life. Dziesięciokrotnie nominowany do Nagrody Nobla, której nigdy nie otrzymał.

STRES, ROZWÓJ I ZABURZENIA Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Wielu badaczy zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju.

STRES, ROZWÓJ I ZABURZENIA Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak: zaburzenia lękowe (nerwicowe) i depresyjne, stres zbyt silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości.

STRES I JEGO KOSZTY Wg Komisji Europejskiej, w 2002 r. koszty stresu w piętnastu krajach starej Unii wyniosły 20 mld euro rocznie. W jednym z nowszych projektów, przeprowadzonym w 2013 roku koszty wynikającej z pracy depresji wyliczono na poziomie 617 mld euro rocznie, na co składają się koszty absencji chorobowych (272 mld euro), utraty produktywności (242 mld euro) oraz koszty opieki zdrowotnej (63 mld euro) i społecznej (39 mld euro) W 2014 roku ZUS raportował, że liczba dni straconych z powodu stresu w pracy wyniosła około 78 mln dni (na 213 mln dni ogółem), a koszty społeczne z tytułu absencji spowodowanej stresem zawodowym w sektorze przedsiębiorstw w Polsce szacuje się na około 9,5 mld złotych rocznie. Prawie 50% dorosłych skarży się na problemy zdrowotne związane ze stresem Około 60% do 80% wypadków w pracy związane jest z nadmiernym stresem w Polsce prawie połowa respondentów (46 proc.) twierdzi, że doświadcza stresu w pracy często lub bardzo często.

TEORIA ZACHOWANIA ZASOBÓW HOBFOLLA Jedną z najpopularniejszych koncepcji stresu we współczesnej psychologii jest teoria zachowania zasobów (COR – ang. Conservation of Resources) w ujęciu Hobfolla. Celem działalności człowieka jest poszukiwanie, uzyskiwania, a także ochrona ważnych dla niego obiektów (zasobów). Sytuacja stresowa jest relacją z otoczeniem i pojawia się w przypadku: obawy (groźby) przed utratą zasobów, utraty zasobów, braku wzrostu zasobów w przypadku ich zainwestowania.

TEORIA ZACHOWANIA ZASOBÓW HOBFOLLA Źródłem stresu może być subiektywna ocena utraty zasobów, jak i obiektywna strata zasobów. Według teorii Hobfolla, jednostki zostały obdarzone zasobami nieproporcjonalnie (nie po równo) z przyczyn społecznych, ekonomicznych, jak i biologicznych. W związku z powyższym istnieją różnice indywidualne przy efektywności wykorzystywania zasobów, co natomiast determinuje różnice w radzeniu sobie ze stresem. Hobfoll przedstawił także cztery różne rodzaje zasobów: przedmioty – ich posiadanie bądź brak stanowi o statusie materialnym i społecznym jednostki, np. samochód oraz dom; warunki (zasoby okolicznościowe) – są cenne i ograniczone, np. stała praca, awans, spadek i małżeństwo; zasoby energetyczne – pochodne własnej energii i doświadczenia, które można wykorzystać w pomnażaniu kolejnych zasobów, np. pieniądze. zasoby osobiste – dotyczą cech osobowości i temperamentu, np. odporność na stres i punktualność.

PRZYCZYNY STRESU Dramatyczne wydarzenia o rozmiarach katastrof, obejmujące całe grupy (katastrofy naturalne, wojny, katastrofy komunikacyjne, ataki terrorystyczne: atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka jak życie i schronienie, często przychodzą bez ostrzeżenia, pozostawiają potężny ślad Poważne wyzwania i zagrożenia dotyczące jednostek lub kilku osób Odejście osoby bliskiej: śmierć, rozwód Kara więzienia Zawarcie związku małżeńskiego, nowy członek w rodzinie, wyjazd na wakacje Drobne codzienne utrapienia Niemożność znalezienia potrzebnej rzeczy Nieporozumienia rodzinne Nieprzyjemne spotkanie

STRES A ZACHOWANIA MENEDŻERSKIE Największym problemem pracowników jest niekompetentny przełożony 75% pracowników wskazuje na relację z przełożonymi, jako najgorszy aspekt ich pracy Kiedy menedżerowie przeżywają duże nasilenie stresu: Słuchają mało efektywnie Dokonują gorszych wyborów i decyzji Nie rozwiązują problemów kreatywnie Nie są w stanie planować długoterminowo Polegają na utartych rozwiązaniach Są mało dostępni dla swoich pracowników

GŁÓWNE ŹRÓDŁA STRESU W PRACY MENEDŻERA Presja czasu Zbyt dużo do zrobienia – nawał pracy Utrata kontroli nad czasem, który przeznaczamy na pracę Stres związany z relacjami społecznymi Konflikt ról Konflikt związany z zadaniami Konflikt związany z rozwiązywaniem zadań Stres związany z sytuacją/okolicznościami Niekorzystne warunki pracy Gwałtowne zmiany Stres związany z przewidywaniem negatywnych zdarzeń Oczekiwanie nieprzyjemnych sytuacji Lęk i obawa

STRES ZWIĄZANY Z RELACJAMI SPOŁECZNYMI Konflikt interpersonalny może być źródłem głęboko odczuwanego stresu Wiele badań wskazuje, że konflikt interpersonalny leży u źródła dysfunkcji w organizacji Brak zaufania: niskiej jakości komunikacja, ukrywanie informacji, Konflikt ról: role pełnione przez członków grupy są źle zdefiniowane i nieadekwatnie przydzielone Konflikt związany z zadaniami: nieodpowiednio wyznaczone(specjalizacja), zbyt wiele, zbyt mało W kulturach wspierających pracę zespołową, ten rodzaj stresu jest szczególnie rozpowszechniony Stres związany z relacjami społecznymi okazuje się być głównym powodem zjawiska wypalenia zawodowego

STRES ZWIĄZANY Z PRZEWIDYWANIEM NEGATYWNYCH ZDARZEŃ Przewidywanie negatywnych zdarzeń związane jest często z irracjonalnym lękiem przed niewiadomym W organizacjach przechodzących gwałtowne zmiany, bądź restrukturyzację stres antycypacyjny jest mocno rozpowszechniony i w wielu przypadkach uzasadniony Obawa przed odniesieniem porażki jest częstym czynnikiem stresującym wśród menedżerów Niepokój związany z byciem źle ocenionym często dotyczy osób, które pracują w grupach i zespołach Oczekiwanie wydarzeń bardzo negatywnych może prowadzić do wielu zaburzeń emocjonalnych, osobowościowych i w konsekwencji do patologii

WYPALENIE ZAWODOWE – SKUTEK CHRONICZNEGO STRESU Wypalenie (burnout) – Herbert Freudenberger (1974) – krańcowy stan wyczerpania zasobów jakimi dysponuje jednostka, w tym zapotrzebowania na energię Wypalenie jest silnie powiązane ze stresem Christina Maslach (2000): wypalenie odnosi się do tych zawodów, które są zorganizowane wokół częstych interakcji społecznych. Jest to psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych

WYPALENIE ZAWODOWE Wyczerpanie emocjonalne – poczucie przeciążenia emocjonalnego, znaczna utrata zasobów witalnych w związku z nadmiernymi kontaktami społecznymi Depresonalizacja – odhumanizowane traktowanie innych osób; obojętność, negatywne nastawienie do tych, którzy są zależni lub związani z osobą doświadczającą wypalenia Obniżenie własnych dokonań – poczucie obniżenia własnych kompetencji, samooceny, braku dokonań Ogólne rozczarowanie egyzstencjalne

6 OBSZARÓW WYPALENIA Przeciążenie pracą – zbyt dużo pracy; nie wystarczające zasoby do wykonywania zadań Brak kontroli – mikro-zarządzanie, brak możliwości wpływania na wydarzenia, odpowiedzalność bez decyzyjności Nagrody lub ich brak – niewystarczające wynagrodzenia, brak uznania, obniżona satysfakcja Przynależność do społeczności – izolacja, częste konflikty, brak szacunku Sprawiedliwość – dyskriminacja, kumoterstwo Wartości – niedopasowanie wartości osoby i organizacji w której pracuje

RADZENIE SOBIE ZE STRESEM O skutkach konfrontacji stresowej bardziej decyduje radzenie sobie ze stresem niż obiektywne działanie stresora Ludzie różnią się ze względu na nawykowy sposób radzenia sobie w sytuacjach stresowych Style poznawcze: ignorowanie informacji; poszukiwanie informacji; zniekształcanie informacji Style behawioralne: podejmowanie czynności angażujących uwagę, odwracających od stresora; działania zaradcze Style emocjonalne – kontrolowanie emocji; dawanie „upustu emocjom”

NAJBARDZIEJ STRESUJĄCE ZAWODY