Rola logopedy w diagnostyce zaburzeń mowy u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych dr n. med. Joanna Białkowska Karolina Seredocha Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie WSTĘP Rodzaj i nasilenie zaburzeń mowy zależne są od umiejscowienia, rozległości i głębokości uszkodzenia mózgu. Zaburzenia mowy związane są z nieprawidłowym napięciem mięśniowym w obszarze ustno-twarzowym przejawiające się m.in. opadaniem żuchwy, drżeniem warg, mimowolnymi ruchami języka, niedowładem mięśni krtani czy ubogą mimiką. Niekiedy deficytom językowym towarzyszą zaburzenia oddechowo-fonacyjne. Skutkiem nieprawidłowego oddychania i fonacji mogą być wady zgryzu, w szczególności tyłozgryz, przodozgryz oraz zgryz krzyżowy. Zaburzenia mowy Zaburzenia oddechowe Zaburzenia fonacyjne -nieprawidłowy tor oddechowy -skrócenie fazy wydechowej -zaburzenia regularności oddechu -zaburzenia drożności dróg oddechowych -afazja -dyzartria -anartria -dysglosja -zaburzenia o charakterze mutyzmu -ubezdźwięcznianie -agramatyzm -zanikanie głosu -trudności w tworzeniu dźwięków -zaburzenia natężenia głosu -przerwy w emisji głosu -mowa cicha, niewyraźna - głos ostry , krzykliwy, chrapliwy CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ZABURZEŃ MOWY Afazja to spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności. U pacjentów często pojawiają się trudności w orientacji w czasie, rozpoznawaniu przedmiotów, rozumieniu znaczenia słów i gestów. Afazja wpływa na ekspresję werbalną, rozumienie ze słuchu, czytanie i pisanie. afazja Do zaburzeń o charakterze dyzartrycznym dochodzi na skutek uszkodzeń aparatu wykonawczego związanego z czynnością nadawania mowy. Na skutek urazu może dojść do uszkodzenia nerwów unerwiających narządy artykulacyjne lub jąder nerwów w pniu mózgu. Wskutek tego ruchy artykulacyjne pacjentów są osłabione, spowolnione i nieskoordynowane. Mowa jest niewyraźna, afoniczna i pozbawiona modulacji. Pojawia się skandowanie i przeciąganie głosek. Napięcie mięśni narządów artykulacyjnych jest nieprawidłowe. dyZartria dysglosja Jest to zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy. NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE Warunkiem koniecznym do ustalenia programu terapii jest diagnoza funkcjonalna, prowadząca do rozpoznania zaburzeń zachowania, wskazania patomechanizmów zaburzeń i wyodrębnienia zachowań pozostających w normie. Przeprowadza się również: diagnozę lokalizacyjną, ukierunkowaną na identyfikację uszkodzonej struktury mózgu, diagnozę dynamiki zmian w obrazie choroby zarówno w warunkach narastania objawów zaburzeń zachowania, jak i ich ustępowania, a także diagnozę efektywności procesu terapii chorego, uzyskaną poprzez porównanie wyników badania wstępnego, badań kontrolnych oraz badania końcowego. Do oceny zaburzeń mowy mogą być wykorzystane arkusze diagnostyczne. Jednym z nich jest ,,Kwestionariusz diagnostyczny do badania afazji i dyzartrii’’ składający się z dwóch części- karty zapisu mowy pacjenta oraz materiałów do badania. Kwestionariusz ten umożliwia ocenę: sprawności aparatu artykulacyjnego, słuchu fonematycznego, fonacji, mowy dialogowej, mowy zautomatyzowanej oraz rozumienie mowy. Bada także liczenie, czytanie i pisanie. Literatura: Tikofsky S. R. , Speech disorders in: Access Science, Department of Radiology, Medical College of Wisconsin, Milwaukee, Wisconsin. [Parr S, Byng S, Gilpin S, Ireland C. Talking about aphasia: Living with Loss of Language after stroke. Buckingham: OUP; 1997 Ziegler W. Grundlagen der Dysarthrien. In: Ziegler W, Vogel M, Schröter-Morasch H, Gröne B, editors. Dysarthrie. 2. Auflage. Stuttgart: Thieme; 2002 Panasiuk J., Zespół zamknięcia w diagnozie i terapii logopedycznej [w:] Logopedia Silesiana, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2014, Tom 3, s. 95-114, Leonard R, et al. Differentiation of speakers with glossectomies by acustics and perceptual measures. Am J of Speech-Language-Pathology. 1992;4:56–63.