Witam Państwa na wykładzie z Makroekonomii II, :)…

MODEL IS-LM

2. KRÓTKIEGO OKRESU (rok-dwa lata?) dotyczy MODEL IS/LM. Pamiętasz?? Cykl koniunkturalny Y (PKB) Szczyt Szczyt Dno Dno Dno Ekspansja Ekspansja Ekspansja Recesja Recesja Recesja Czas BARDZO DŁUGIEGO OKRESU (kilkadziesiąt i więcej lat) doty-czy MODEL WZROSTU GOSPODARCZEGO. Opisuje on zmiany produkcji potencjalnej, Yp, spowodowane zmianami ilości i produk-tywności zasobów. 2. KRÓTKIEGO OKRESU (rok-dwa lata?) dotyczy MODEL IS/LM. W krótkim okresie możliwości produkcyjne nie są w pełni wyko-rzystane, więc zagregowany popyt decyduje o wielkości produkcji, Y (i bezrobocia). Jego zmiany powodują, że rzeczywista produkcja, Y, odchyla się od produkcji potencjalnej, Yp. Ceny są stabilne. 3. DŁUGIEGO OKRESU (2-10 lat?) dotyczy MODEL AD/AS. W długim okresie rzeczywista produkcja, Y, odchyla się i powraca do wielkości produkcji potencjalnej, Yp. Ceny się zmieniają, a za-sób czynników produkcji jest stały, więc – zwykle – produkcja po-tencjalna jest stała.

1. KRÓTKOKRESOWE WAHANIA PRODUKCJI. POLITYKA STABILIZACYJNA. W gospodarce „keynesowskiej” o poziomie produkcji decydują planowane wydatki zagregowane, AEPL. Przyczyną wahań poziomu produkcji mogą być m.in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka budżetowa i pieniężna, czyli – POLITYKA STABILIZACYJNA, a także konsumentów i inwes-torów. ------- *Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze-czywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjal-nej, YP.

1. KRÓTKOKRESOWE WAHANIA PRODUKCJI. POLITYKA STABILIZACYJNA. W gospodarce „keynesowskiej” o poziomie produkcji decydują planowane wydatki zagregowane, AEPL. Przyczyną wahań poziomu produkcji mogą być m.in. DZIAŁANIA PAŃSTWA (np. polityka budżetowa i pieniężna, czyli – POLITYKA STABILIZACYJNA*, a także konsumentów i inwes-torów. ------- *Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rze-czywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjal-nej, YP.

DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM. Ekonomiści zakładają zwykle, że w krótkim okresie zwiększenie się globalnego popytu spowoduje raczej wzrost produkcji, niż cen. Aby tak się stało, w gospodarce muszą istnieć WOLNE MOCE PRO-DUKCYJNE, a ceny muszą być STABILNE. A. Wolne moce produkcyjne. Założenie o nie w pełni wykorzystanych mocach wytwórczych dob-rze odpowiada rzeczywistości. Nawet wtedy, gdy produkcja jest bliska produkcji poten-cjalnej, NA PRZECIĄG KRÓTKIEGO OKRESU firmy mogą zwiększyć produkcję, odpowiednio intensywnie wykorzystując czynniki produkcji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach nad-liczbowych).

DYGRESJA: ZAŁOŻENIA MODELU IS-LM; CD. B. Stabilność cen Oto przyczyny stabilności cen w krótkim okresie (one się uzupeł-niają). a) Nominalne płace często są ustalane raz na długi czas w trakcie ZDECENTRALIZOWANYCH (toczonych gałąź po gałęzi, a nie naraz w całej gospodarce) negocjacji. W efekcie ŚREDNI poziom płac w gospodarce zmienia się wolno. b) Stabilność płac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów oso-bowych, które są główną częścią jednostkowych kosztów produkcji, sprawia, że ceny też są stabilne. Przecież zmiany cen powodowa-łyby nadzwyczajne zyski i straty, co – jak wiemy - w warunkach konkurencji nie jest prawdopodobne. W dodatku ten producent, który - korzystając ze wzrostu popytu - pierwszy podnosi ceny, ryzykuje utratą części udziału w rynku. (Jego konkurenci mogą nie podnieść cen). Powstrzymuje to firmy przed podniesieniem ceny. (Zauważmy, że w takiej sytuacji monopol podniósłby cenę. Jednakże na konkurencyjnym rynku nikt nie koordynuje działań pojedynczych producentów. To się nazywa PROBLEM KOORDYNACJI)...* ------ Jest więcej powodów „lepkości” płac i cen. Bardziej szczegółowo zbadamy je, analizując model AD/AS. KONIEC DYGRESJI

Paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna za-miast stabilizować, może jednak destabilizować gospodarkę, po-większając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczy-wistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP. Zgodnie z tzw. KRYTYTKĄ FRIEDMANA przyczyną tych kłopotów są m.in. OPÓŹNIENIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy: DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recognition lag); DECYZJI (ang. decision lag); DZIAŁANIA (ang. action lag).

OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recogni-tion lag) Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskona-łość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciw-działanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania. Zwlaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z polityką pieniężną) znaczne.

t1 t2 t3 t4 Oto możliwe skutki takich opóźnień. Bez interwencji państwa powstała w momencie t1 dodatnia luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zniknęłaby po okresie t1t4. Roz-poczęta w momencie t2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka sta-bilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, LECZ „PRZY OKAZJI” POWSTAJE JESZCZE WIĘKSZA UJEMNA LUKA PKB. Y (PKB) Hipoczna produkcja rzeczywista, Y, bez in-terwentetycji państwa Produkcja rzeczywista, Y, po interwencji pań-stwa rozpoczętej w momencie t2 Produkcja potencjalna, Yp t1 t2 t3 t4 Czas

i LM E i* IS Y* Y 2. MODEL IS-LM Narzędziem, którym posłużymy się, analizując krótkookresowe wahania wielkości zagregowanych wydatków, AEPL, i poziomu produkcji, Y, w gospodarce jest model IS-LM. Jego częściami są linia IS i linia LM (zob. rysunek). Opiszemy je po kolei. i LM E i* IS Y* Y Oznaczenia: i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji.

2. 1. LINIA IS Linia IS składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procen-towej, i, oraz poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK DÓBR pozostaje w równowadze (planowane wydatki, AEPL, są równe wielkości produkcji, Y). i E1 i1 E2 i2 IS Y1 Y Y2 W zamkniętej gospodarce bez państwa („dwusektorowej”) w sta-nie równowagi krótkookresowej inwestycje (planowane) są równe oszczędnościom (planowanym): IPL = SPL...

Na rysunku widzimy, że zależność poziomu stopy procentowej i poziomu produkcji jest odwrotna. IS Y1 Y Y2 Co jest przyczyną tej odwrotnej zależności?

Otóż ważny składnik zagregowanych wydatków, czyli inwestycje, I, zmieniają się w odwrotnym kierunku niż stopa procentowa, i.   I = IA - b•i. b > 0, gdzie: I – inwestycje planowane. IA – autonomiczna część planowanych inwestycji. b – współczynnik, który mierzy wrażliwość planowanych wydat-ków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa.

i I I Przyjrzyjmy się nieco dokładniej wydatkom inwestycyjnym...   I = IA - b • i. b > 0, Inwestycje a poziom stopy procentowej i I 1. Współczynnik „b” określa wrażliwość wydatków inwestycyjnych, I, na zmiany stopy procentowej, i (nachylenie wykresu funkcji inwestycji). 2. Wielkość inwestycji autonomicznych, IA, nie zależy od stopy procentowej, i, Decyduje ona o położeniu wykresu, I, wewnątrz układu współrzędnych. I

Co się tyczy planowanych wydatków konsumpcyjnych, CPL, to opisując je, posłużę się standardową funkcją konsumpcji: CPL = CA + KSK•(1 – t)•Y, gdzie: KSK to krańcowa skłonność do konsumpcji (z PKB), t to stopa opodatkowania netto [(Td-B)/Y] (Td to podatki bezpoś-rednie, a B to zasiłki; zakładamy, że podatki pośrednie, TE, a także dochody państwa z własności wynoszą zero). Pamiętamy, że Y stanowi – jednocześnie – wielkość produkcji (Y1) i dochody gospodarstw domowych (właścicieli czynników produkcji) (Y2) (Y1=Y2).

WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS: AEPL = Y AEPL = C + I + G + NX.   AEPL = CA + KSK•(1 – t) •Y + (IA – b•i) + GA + NX Y = CA + KSK•(1 – t)•Y + (IA – b•i) + GA + NX

WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS cd...: A zatem: Y = CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+NX.  Y = CA+KSK•(1–t)•Y+(IA–b•i)+GA+XA-KSI•Y*. Y = CA+IA+GA+XA+[KSK•(1–t)•Y–KSI•Y]–b•i. Y = CA+IA+GA+XA+Y•[KSK•(1–t)–KSI]–b•i. Y = A + KSK”•Y - b•i, gdzie A to wszystkie planowane wydatki AUTONOMICZNE w gospodarce, a KSK” = [KSK•(1 – t) – KSI]. Y• (1 – KSK”) = A – b•i. Mnożąc to równanie stronami przez mnożnik dla gospodarki otwartej [M” = 1/(1-KSK”)], dostajemy szukane równanie li-nii IS: Y = M”•A–M”•b•i. ----- * Zakładamy, że importowane są tylko dobra konsumpcyj-ne; KSI to stała tzw. krańcowa skłonność do importu (ΔZ/ΔY = Z/Y=KSI, gdzie Z to import).

i E1 i1 E2 i2 IS Y Y1 Y2 IS: Y = M”•A–M”•b•i, Interpretacja wykresu: rola parametrów A, b, M”. 1. PARAMETR „A” DECYDUJE O POŁOŻENIU LINII IS. - Zmiany wielkości wydatków autonomicznych w gospodarce przesuwają linię IS. 2. PARAMETR „b” OKREŚLA NACHYLENIE LINII IS. - Wrażliwość wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej decyduje o nachyleniu linii IS. 3. PARAMETR M” (KSK”…) OKREŚLA JEDNOCZEŚNIE I NACHYLENIE I POZYCJĘ LINII IS. - Zmiany mnożnika przesuwają i zmieniają nachylenie linii IS. i E1 i1 E2 i2 IS Y1 Y2 Y

2.2. LINIA LM Linia LM składa się z punktów, czyli kombinacji stopy procento-wej, i, i poziomu produkcji, Y, przy których RYNEK PIENIĄ-DZA pozostaje w równowadze (REALNY popyt na pieniądz jest równy REALNEJ podaży pieniądza; MD = MS). i LM Y Inaczej: w stanie krótkookresowej równowagi L=M, gdzie L to realny popyt na pieniądz, a M to realna podaż pieniądza...).

Dlaczego poziom stopy procentowej, i, zmienia się w tę samą stronę, co wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce, AEPL, a więc także (w gospodarce „keynesowskiej” ) wielkość produkcji, Y? i LM E2 i2 E1 i1 Y1 Y2 Y

MD – realny popyt na pieniądz. Otóż realny popyt na pieniądz, L, nie jest autonomiczny i zależy od wielkości produkcji, Y. MD = k•Y – h•i k, h > 0. gdzie: MD – realny popyt na pieniądz. k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie-niądz na zmiany wielkości produkcji. Y – wielkość produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie-niądz na zmiany stopy procentowej. i – stopa procentowa. W efekcie, im większa produkcja, Y, tym większy popyt na pie-niądz, MD, i – ceteris paribus - tym wyższa stopa procentowa, i. i LM E2 i2 E1 i1 Y1 Y2 Y

MD = k•Y – h•i Realny popyt na pieniądz a stopa procentowa i realna wielkość produkcji i E2 i2 k•(Y2-Y1) E1 i1 MD2=k•Y2–h•i. MD1=k•Y1–h•i. MD1 MD2 MD 1. Zmiany stopy procentowej przesuwają nas po linii realnego po-pytu na pieniądz (np. i1→i2 E1→E2) . 2. Natomiast zmiany realnej wielkości produkcji przesuwają całą linię realnego popytu na pieniądz (np. przy i=i1, Y1→Y2  MD1 →MD2) .

A teraz przyjrzyjmy się realnej podaży pieniądza... REALNA PODAŻ PIENIĄDZA: MS = M/P, gdzie: M – nominalna podaż pieniądza. P – poziom cen w gospodarce (np. CPI; ang. Consumer Price Index).

WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM: Oto warunek równowagi na rynku pieniądza:  M/P = k•Y – h•i. A zatem szukane równanie linii LM wygląda następująco: i = (1/h) • (k•Y - M/P) gdzie: k – współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie-niądz na zmiany wielkości produkcji. h - współczynnik opisujący wrażliwość realnego popytu na pie-niądz na zmiany stopy procentowej.

LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)   i LM Y INTERPRETACJA WYKRESU: ROLA PARAMETRÓW h, k, M/P. 1. PARAMETR „h” DECYDUJE O NACHYLENIU I POŁOŻE-NIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej zmieniają nachylenie i przesuwają linię LM. 2. PARAMETR „k” DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM. - Zmiany wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji zmieniają nachylenie linii LM. 3. PARAMETR „M/P” OKREŚLA POZYCJĘ LINII LM. - Zmiany realnej podaży pieniądza w gospodarce przesuwają linię LM.

Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza 2.3. KOMPLETNY MODEL IS-LM Podsumujmy: oto kompletny model IS-LM, ilustrujący równowagę na rynku dóbr i pieniądza. Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza i LM E i* IS Y* Y IS: Y = M”•A–M”•b•i LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P)

i LM E i* IS Y* Y Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza Y* Y Y = M”•A–M”•b•i i = (1/h)•(k•Y - M/P) Tylko dla stopy procentowej i wielkości produkcji odpowiadających punktowi przecięcia linii IS i LM (i*, Y*) oba rynki (gotowych dóbr i pieniądza) pozostają – JEDNOCZEŚNIE - w równowadze.

i LM E i* IS Y* Y Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniądza GOSPODARKA DĄŻY DO TAKIEGO STANU. E i* IS Y* Y Y = M”•A–M”•b•i i = (1/h)•(k•Y - M/P)

ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py-tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry-sunku obok w gospodarce panuje rów-nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys-kania równowagi przez tę gospodarkę. Y IS LM i E A B C D iC/D iA/B

ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py-tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry-sunku obok w gospodarce panuje rów-nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys-kania równowagi przez tę gospodarkę. Y IS LM i E A B C D iC/D iA/B PUNKT A a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej iA/B rynek pieniądza byłby w równo- wadze przy większej produkcji, Y, czyli przy większym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie A na rynku pieniądza: MS>MD. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie pro-dukcja (A→E).

ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py-tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry-sunku obok w gospodarce panuje rów-nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys-kania równowagi przez tę gospodarkę. Y IS LM i E A B C D iC/D iA/B PUNKT B a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na linii IS. b) Dla danej stopy procentowej iA/B rynek dóbr byłby w równo-wadze przy mniejszej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B na rynku dóbr Y>AEPL. c) Na skutek nieplanowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą produkcję… (w efekcie: B→E).

ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py-tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry-sunku obok w gospodarce panuje rów-nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys-kania równowagi przez tę gospodarkę. Y IS LM i E A B C D iC/D iA/B PUNKT C a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na linii IS. b) Dla stopy procentowej iC/D rynek dóbr byłby w równowadze przy większej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na rynku dóbr : Y<AEPL. c) Zapasy w przedsiębiorstwach zmaleją (lub powstaną kolejki) i produkcja się zwiększy. Wzrośnie również stopa procentowa (C→E).

ZADANIE Dla punktów A, B, C, D odpowiedz na py-tania (wypełnij polecenie): a) Czy na ry-sunku obok w gospodarce panuje rów-nowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces, który doprowadzi do odzys-kania równowagi przez tę gospodarkę. Y IS LM i E A B C D iC/D iA/B PUNKT D a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież D nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej iC/D rynek pieniądza byłby w równo-wadze przy mniejszej produkcji, Y , czyli przy mniejszym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie D na rynku pie-niądza: MD>MS. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje pro-dukcja (D→E).

3. ZASTOSOWANIA MODELU IS-LM Wielkość produkcji i poziom stopy procentowej odpowiadających równowadze na rynku dóbr i rynku pieniądza. Rozwiązujemy układ równań IS-LM: Y = M”•A–M”•b•i. i = (1/h)•(k•Y-M/P). Okazuje się, że:   Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P) gdzie: γ = M”/[1+(k•M”•b)/h]. γ – gr. gamma.

Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost autonomicznych wydatków, A, w gospodarce? IS: Y = M”•A–M”•b•i LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P) i LM E1 i1 E i0 IS1 IS Y0 Y1 Y=AEPL Otóż wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa w prawo linię IS (zob. równanie linii IS). Zwiększają się: produkcja, Y, i stopa procentowa, i. Kiedy zwiększają się (autonomiczne) wydatki państwa, G, ten wzrost stopy procentowej, i, powoduje spadek („wypieranie”) wydatków prywatnych. (Prywatne inwestycje zależą odwrotnie od stopy procentowej).

Jak na wielkość produkcji, Y, i stopę procentową, i, wpłynie wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, w gospodarce? IS: Y = M”•A–M”•b•i LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P) i LM LM1 E i0 E1 i1 IS Y0 Y1 Y=AEPL Wzrost realnej podaży pieniądza, M/P, przesuwa w prawo linię LM (zob. równanie linii LM). Zwiększa się produkcja, Y; maleje stopa procentowa, i.

Oto pogłębiona analiza wpływu zmian autonomicznych wydatków, A, oraz realnej podaży pieniądza, M/P, na wielkość produkcji, Y, oraz poziom stopy procentowej, i…

i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P) Ustaliliśmy, że: Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P) gdzie: γ = M”/[1+(k•M”•b)/h]. Jak na wielkość produkcji w gospodarce, Y, wpływają zmiany poli-tyki fiskalnej (wielkości autonomicznych wydatków, A), a także realnej podaży pieniądza, M/P?

Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” oraz „M/P”: Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P). Skoro tak, to pochodne cząstkowe tej funkcji względem A oraz względem M/P są STAŁE. Na rysunkach poniżej stanowią one tangensy kąta nachylenia linii Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) w stosunku do poziomej osi układu współrzędnych.

Zauważ! „Y” jest liniową funkcją „A” oraz „M/P”: Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P). Skoro tak, to pochodne cząstkowe tej funkcji względem A oraz względem M/P są STAŁE. Na rysunkach poniżej stanowią one tangensy kąta nachylenia linii Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) w stosunku do poziomej osi układu współrzędnych. Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) A tgα=ΔY/ΔA=γ α ΔA ΔY M/P tgα=ΔY/ΔA= (b/h)•γ Δ(M/P)

MF = Y/A = Y/G = γ, (2) i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P), gdzie: MNOŻNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang. fiscal policy multiplier) Jak wiemy: (1) Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) (2) i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P), gdzie: γ = M”/[1+(k•M”•b)/h]. Otóż: MF = Y/A = Y/G = γ, gdzie MF to mnożnik polityki fiskalnej. Mnożnik polityki fiskalnej, MF, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany G (A).

MM = Y/(M/P) = (b/h)•γ, MNOŻNIK POLITYKI PIENIĘŻNEJ (ang. monetary policy multiplier) Jak wiemy: (1) Y = γ•A + γ•(b/h)•(M/P) (2) i = γ•A•k/h - [1/(h+k•b•M”)]•(M/P), gdzie: γ = M”/[1+(k•M”•b)/h]. Otóż: MM = Y/(M/P) = (b/h)•γ, gdzie MM to mnożnik polityki pieniężnej. Mnożnik polityki pieniężnej, MP, informuje, o ile zmieni się Y pod wpływem danej zmiany M/P.

ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte?

ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS).

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM).  

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y  

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo-wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500i) i niezmienionej linii LM (Y=1000+ 2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo-wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y 2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3 750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo-wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y 2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3 750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6).

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo-wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y 2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3 750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6). c) Gdyby nie rynek pieniądza, G=100 wywołałby wzrost Y o Y=M’100 = 333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)].

MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). ZADANIE W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsum-pcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? i a) Y=C+I+G=50+0,7Y+200–750i+200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500i (IS). MS=MD=800 = 0,8Y–2000i. Zatem: Y= 1000 + 2500  i (LM). Y=1500–2500i (IS) i Y=1000+2500i (LM), to: Y=1250 oraz i=0,1 (10%) (zob. rysunek). LM E 0,1 IS 1250 Y   b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpo-wiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+ 2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y 2. Teraz odwołamy się do MF: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h]=10/3[1+(8/1010/3 750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6). c) Gdyby nie rynek pieniądza, G=100 wywołałby wzrost Y o Y=M’100 = 333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)]. Okazuje się, że wzrost G,o G=100 zwiększa produkcję, Y, tylko o 166,(6). Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie inwestycji na kwotę równą I, gdzie IM’=I3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6). I=50. (W tej gos-podarce konsumpcja nie zależy (wprost) od stopy procentowej, i).

4. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. Najpierw opiszemy dwie specyficzne sytuacje w gospodarce: PU-ŁAPKĘ PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap) i PRZYPADEK KLA-SYCZNY (ang. classical case). Następnie zbadamy skuteczność polityki pieniężnej i polityki fiskal-nej w tych sytuacjach.

Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM. Co oznacza jej nietypowe położenie? 58 4.1. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI Wyobraźmy sobie POZIOMĄ linię LM. Co oznacza jej nietypowe położenie? i Pozioma linia LM Mała zmiana stopy procentowej, i, (CD). LM’ C D LM Y A B Bardzo duża zmiana wiel- kości produkcji, Y (AB). Pomyśl o linii LM, która jest prawie pozioma (LM’). Aby stopa procentowa, i, zmieniła się choćby odrobinę (np. o CD na rysun-ku), produkcja, Y, musi zmienić się bardzo znacznie (o AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytua-cji.

LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Pozioma linia LM i LM Y Y LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Pozioma jest linia LM np. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (przy „normalnym” po-ziomie parametru „k”).

LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Pozioma linia LM i LM Y Y LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Pozioma jest linia LM np. wtedy, gdy parametr h we wzorze linii LM, opisujący wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, jest BARDZO DUŻY (h→∞) (przy „normalnym” po-ziomie parametru „k”). Przecież skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→∞, to dla spowodowania choćby małej zmiany stopy procentowej, i, niezbędna jest bardzo duża zmiana produkcji, Y.

i Pułapka płynności LM Y Y A zatem w opisywanej sytuacji (h→∞) wrażliwość popytu na pie-niądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo duża... Bardzo małe zmiany stopy procentowej, i, kompensują wtedy zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane wielkimi zmianami produkcji, Y. Taka sytuacja nosi nazwę PUŁAPKI PŁYNNOŚCI (ang. liquidity trap).

A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja? 62 62 4.2. PRZYPADEK KLASYCZNY. A teraz pomyśl o pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja? Pionowa linia LM i LM LM’ C Duża zmiana sto-py procentowej, i, (CD). D A B Y Bardzo mała zmiana wiel- kości produkcji, Y (AB). Wyobraź sobie linię LM, która jest prawie pionowa (LM’). Już bardzo małe zmiany wielkości produkcji, Y, (np. o AB na rysun-ku) powodują duże zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytu-acji.

LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Pionowa linia LM LM 63 Pionowa linia LM i LM Y LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) Z pionową linią LM mamy do czynienia np. wtedy, gdy h we wzo-rze linii LM, jest bardzo mały (przy „normalnym” poziomie para-metru „k”) (h→0). Skoro: i=(1/h)•(k•Y-M/P), a h→0, to już małe zmiany, Y, skutkują dużą zmianą, i.

i Przypadek klasyczny LM Y W tej sytuacji (h→0) wrażliwość popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, jest bardzo mała. Aby skompensować zmiany popytu na pieniądz, MD, spowodowane bardzo małymi wahaniami produkcji, Y, niezbędne są wielkie zmiany stopy pro-centowej, i. Taka sytuacja nosi nazwę PRZYPADKU KLASYCZNE-GO (ang. classical case).

5. POLITYKA GOSPODARCZA : PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. 5.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI

5. POLITYKA GOSPODARCZA : PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. 5.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI (h→∞) Najmniejsza choćby obniżka „i” skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz, że wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza „i” prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y. i LM Y Pułapka płynności

5. POLITYKA GOSPODARCZA : PUŁAPKA PŁYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY. 5.1. POLITYKA PIENIĘŻNA: PUŁAPKA PŁYNNOŚCI (h→∞) Najmniejsza choćby obniżka „i” skutkuje tak dużym wzrostem popytu na pieniądz, że wzrost realnej podaży pieniądza zostaje zaabsorbowany. Więc po wzroście podaży pieniądza „i” prawie się nie zmienia, NIE WPŁYWAJĄC NA WIELKOŚĆ Y. i LM Y Pułapka płynności Kiedy linia LM jest pozioma i występuje pułapka płynności, przy standardowym położeniu linii IS, polityka pieniężna traci skutecz-ność. Zmiany podaży pieniądza nie wpływają na popyt na rynku dóbr, ponieważ nie powodują zmian stopy procentowej.

Rysunek potwierdza taki wniosek Rysunek potwierdza taki wniosek. Przy h→∞ i prawie poziomej li-nii LM nawet znaczny wzrost realnej podaży pieniądza (zob. odci-nek AB na rysunku), skutkuje tylko bardzo małą zmianą stopy pro-centowej, i, a więc praktycznie nie ma wpływu na wielkość zagrego-wanych wydatków i produkcję (zob. odcinek CD na rysunku). i LM Y= AEPL LM’ IS A • B Odcinek CD

DYGRESJA W praktyce sytuacja podobna do pułapki płynności występuje skrajnie rzadko, więc polityka pieniężna okazuje się - mniej lub bardziej - skuteczna... Zauważ jednak, że jeśliby realna stopa procentowa w gospodarce spadła do zera, wzrost podaży pieniądza nie byłby w stanie obniżyć jej jeszcze bardziej. Przecież np. przy realnej stopie procentowej równej –3% pożyczający 100 zwraca tylko 97, więc opłaca się pożyczyć jak naj-więcej. Oznacza to, że KIEDY STOPA PROCENTOWA SPADA DO ZERA, WRAŻLIWOŚĆ POPYTU NA PIENIĄDZ NA OBNIŻ-KI STOPY PROCENTOWEJ OKAZUJE SIĘ NIESKOŃCZENIE DUŻA I STOPA PROCENTOWA NIE OBNIŻA SIĘ POD WPŁY-WEM WZROSTU PODAŻY PIENIĄDZA. Wystarczy już obniżenie się stopy procentowej w okolice 0%, aby popyt na pieniądz stał się bardzo wrażliwy na jej zmiany. Alternatywny koszt trzymania środka płatniczego zmniejsza się wtedy gwałtownie; rośnie liczba projektów inwestycyjnych, zapewniających minimalny akceptowalny (przewyższający stopę procentową) poziom stopy zysku. To dlatego, np. kiedy na przełomie XX w. i XXI w. realna stopa procentowa w Japonii spadła w okolice zera, niektórzy eko-nomiści (np. Paul Krugman) mówili o pułapce płynności, w którą wpadła Japonia. KONIEC DYGRESJI

5. 2. POLITYKA PIENIĘŻNA: PRZYPADEK KLASYCZNY

W przypadku klasycznym obniżka „i” skutkuje małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0). Dopiero duży spadek „i” sprawia więc, że ewentualny wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompenso-wany. W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza powoduje zatem znaczny spadek „i” i - wzrost Y. Przypadek klasyczny i LM Y= AEPL

W przypadku klasycznym obniżka „i” skutkuje małym wzrostem popytu na pieniądz (h→0). Dopiero duży spadek „i” sprawia więc, że ewentualny wzrost realnej podaży pieniądza zostaje skompenso-wany. W przypadku klasycznym zwiększenie realnej podaży pieniądza powoduje zatem znaczny spadek „i” i - wzrost Y. Przypadek klasyczny i LM Y= AEPL W efekcie, kiedy linia LM jest pionowa (przy normalnym położeniu linii IS), polityka pieniężna okazuje się bardzo skuteczna. Zmiana realnej podaży pieniądza, MS, wymusza znaczną reakcję i, a więc także - dużą zmianę poziomu produkcji, Y.

i LM’ LM IS Y= AEPL Rysunek potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, oraz wielkości zagregowanych wydatków i produkcji, Y.

i LM’ LM i A B LM LM’ IS IS Y= AEPL Y= AEPL Rysunek potwierdza taki wniosek. Przy prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej podaży pieniądza, M/P skutkuje stosunkowo znaczną zmianą stopy procentowej, i, oraz wielkości zagregowanych wydatków i produkcji, Y. W przypadku „pułapki płynności” było zupełnie inaczej!.

5.3. POLITYKA FISKALNA: PUŁAPKA PŁYNNOSCI

W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Y = M”•A–M”•b•i.

W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Y = M”•A–M”•b•i. Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa, któ-ry przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy procento-wej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego nie zmniej-sza bardzo słaby efekt wypierania). i IS IS’ LM Y= AEPL

W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje. Y = M”•A–M”•b•i. Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost wydatków państwa, któ-ry przesuwa linię IS, powoduje bardzo małą zmianą stopy procento-wej, i, a więc znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego nie zmniej-sza bardzo słaby efekt wypierania). i IS IS’ LM Y= AEPL Już mała zmiana stopy procentowej, i, powoduje tak dużą zmianę popytu na pieniądz, że zmiana popytu na pieniądz, wywoła-na przez zmianę wielkości produkcji zostaje skompensowana. W takiej sytuacji produkcja może wzrosnąć aż o M”•ΔA (prawie nie dochodzi do wypierania; M”•b•i ≈ 0).

Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, ponieważ efekt wypierania nie występuje... i IS IS’ LM Y= AEPL Otóż do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZA-CJI DEFICYTU BUDŻETOWEGO. Monetyzacja deficytu bud-żetowego polega na finansowaniu deficytu budżetu przez bank centralny za pomocą emisji pieniądza.

i LM Y=AEPL IS IS’ Y= AEPL LM’ i* YB YA A B W obu przypadkach przyczyną dużej zmiany produkcji, Y, jest mała zmiana stopy procentowej, i. Za każdym razem przyczyny tej słabej reakcji stopy procentowej na zmiany wielkości produk-cji są jednak inne. Za pierwszym razem chodzi o wielką wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej (por. rysunek A). Za drugim razem mała zmiana stopy procentowej jest spowodowana zwiększeniem realnej podaży pieniądza (por. rysu-nek A).

5.4. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY

5.4. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym (h→0) polityka fiskalna traci skutecz-ność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. i LM IS’ IS Y=AEPL

5.4. POLITYKA FISKALNA: PRZYPADEK KLASYCZNY W przypadku klasycznym (h→0) polityka fiskalna traci skutecz-ność. Przesunięcia linii IS prawie nie zmieniają wielkości produkcji w gospodarce. Przyczyną jest bardzo silne wypieranie. Już małe zmiany wielkości produkcji, Y, powodują bardzo dużą zmianę stopy procen-towej, i, (h→0!) oraz – ogromny spadek wydatków prywatnych (I+C). i LM IS’ IS Y=AEPL

Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzysta-nia mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i P LM LAS IS’ AD’ IS AD Y=AEPL Yp Y=AEPL

Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzysta-nia mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i P LM LAS IS’ AD’ IS AD Y=AEPL Yp Y=AEPL Ekspansja fiskalna powoduje wtedy jedynie wzrost cen. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wydatków prywatnych [C i (lub) I]. To wypieranie jest „pełne” [G=C + I]. Wszak ja-kakolwiek nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen...

Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pełnego wykorzysta-nia mocy produkcyjnych i „giętkich” cen w gospodarce. i P LM LAS IS’ AD’ IS AD Y=AEPL Yp Y=AEPL Ekspansja fiskalna powoduje wtedy jedynie wzrost cen. Rosnące ceny, P, redukują realną podaż pieniądza, M/P. To podbija stopę procentową i skutkuje wyparciem wydatków prywatnych [C i (lub) I]. To wypieranie jest „pełne” [G=C + I]. Wszak ja-kakolwiek nadwyżka AEPL>YP powoduje dalszy wzrost „giętkich” cen... W „przypadku klasycznym” przyczyną silnej reakcji stopy procentowej na zmianę produkcji jest niewrażliwość popytu na pie-niądz na zmiany stopy procentowej (h→0). W gospodarce „klasycznej” przyczyną podobnego zjawis-ka jest pełne wykorzystanie możliwości produkcyjnych i „giętkość” cen, P.

* PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna.

* PODSUMUJMY: Kiedy gospodarka tkwi w pułapce płynności, zawodzi polityka pieniężna, a skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku klasycznym jest odwrotnie: polityka pieniężna okazuje się skuteczna, nieskuteczna jest polityka fiskalna. W praktyce: IM BARDZIEJ PŁASKA JEST LINIA LM (CZYLI IM BARDZIEJ WRAŻLIWY NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ JEST PO-PYT NA PIENIĄDZ), TYM MNIEJ SKUTECZNA JEST POLITY-KA PIENIĘŻNA I TYM BARDZIEJ SKUTECZNA JEST POLITY-KA FISKALNA.

6. MODEL IS-LM: WARIANTY „POLICY MIX”. 6.1. LINIE IS I LM A ODMIANY POLITYKI PIENIĘŻ-NEJ I FISKALNEJ. Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa, czyli różnych kombinacji polity-ki pieniężnej i polityki fiskalnej (ang. policy mix).

EKSPANSYWNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zwiększenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. RESTRYKCYJNA jest polityka gospodarcza, której celem jest zmniejszenie zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. NEUTRALNA jest polityka gospodarcza, kiedy państwo nie próbuje zmienić wielkości zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce.

EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W PRAWO (LM→LM’) EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W PRAWO (LM→LM’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA PIENIĘŻNA PRZESUWA LINIĘ LM W LEWO (LM→LM’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procentowej maleje wielkość produkcji, przy której rynek pieniądza jest w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ LINIA LM NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. LM: i=(1/h)•(k•Y-M/P) i LM’’ LM LM’ Y

EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W PRAWO (IS→IS’) EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W PRAWO (IS→IS’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procen-towej rośnie wielkość produkcji, przy której rynek dóbr jest w rów-nowadze). RESTRYKCYJNA POLITYKA FISKALNA PRZESUWA LINIĘ IS W LEWO (IS→IS’’). (Dla poszczególnych poziomów stopy procen-towej maleje wielkość produkcji, przy której rynek dóbr pozostaje w równowadze). W EFEKCIE NEUTRALNEJ POLITYKI FISKALNEJ LINIA IS NIE ZMIENIA POŁOŻENIA. IS: Y=A•M”- M”•b•i i IS’ IS IS’’ Y

E1 E8 E2 E7 E3 E4 E6 E5 6.2. WARIANTY „POLICY MIX”. Model IS/LM jest wygodnym narzędziem opisu różnych odmian polityki stabilizacyjnej państwa… Początkowo w gospodarce panuje krótkookresowa równowaga w punkcie E (Y=AEPL). Przyczyną zmian produkcji, Y, oraz stopy procentowej, i, jest ekspansywna i (lub) neutralna i (lub) restryk-cyjna polityka fiskalna i (lub) pieniężna. W gospodarce powstają wtedy sytuacje E1, ..., E8... LM IS i2 i1 E2 E1 i AEPL=Y YE i* E4 E5 E7 E8 IS’ LM’ LM’’ IS’’ E3 E6 E YP

LM IS i2 i1 E2 E1 i AEPL=Y YE i* E4 E5 E7 E8 IS’ LM’ LM’’ IS’’ E3 E6 E YP Przykłady: E1 – ekspansywna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka pienięż- na (np. bojąc się inflacji, bank centralny „studzi” koniunkturę „rozgrzaną” przez rząd? E3 – ekspansywna polityka fiskalna i ekspansywna polityka pienięż-na (np. z powodu recesji rząd i bank centralny agresywnie „nakrę-cają” koniunkturę). E5 – restrykcyjna polityka fiskalna plus ekspansywna polityka pieniężna (np. ostrożna polityka rządu umożliwiła bankowi cen-tralnemu obniżenie stopy procentowej). E7 – restrykcyjna polityka fiskalna plus restrykcyjna polityka pieniężna (np. rząd i bank uznały, że gospodarce grozi „przeg-rzanie” koniunktury. Niektóre z tych sytuacji przeanalizujemy szczegółowo.

6.3. WYBRANE WARIANTY „POLICY MIX”; ANALI-ZA SZCZEGÓŁOWA. Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Powiedzmy, że prowadząc politykę stabilizacyjną, państwo chce zwiększyć rzeczywistą produkcję i doprowadzić do jej zrównania się z produkcją potencjalną. Zależnie od tego, czy przyczyną wzrostu produkcji, Y, jest ekspansywna polityka fiskalna czy też ekspansywna polityka pieniężna, powstaje sytuacja E2 lub sytuacja E4. Rozpatrzymy je po kolei. LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

EKSPANSYWNA POLITYKA FISKALNA (SYTUACJA E2) Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Przy stałej realnej podaży pieniądza skutkiem ekspansji budżeto-wej jest zawsze wzrost produkcji i stopy procentowej. LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

Ekonomiści różnią się poglądami na pożądany kształt tej policy mix... Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Nakręcanie koniunktury (lub hamowanie ekspansji) za pomocą polityki fiskalnej oznacza obniżki (lub podwyżki) podatków i zwiększanie (lub zmniejszanie) wydatków państwa. Ekonomiści różnią się poglądami na pożądany kształt tej policy mix... LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Na przykład, prowadząc politykę fiskalną można zmniejszyć lub zwiększyć udział państwa w tworzeniu PKB... Chcąc ograniczać rolę państwa w gospodarce, KON-SERWATYŚCI (inaczej niż POSTKEYNESIŚCI) preferują ob-niżki podatków i zmniejszanie wydatków państwa) jako metodę, odpowiednio, nakręcania i studzenia koniunktury. i LM i1 E2 LM’ E i* IS’ i2 E4 IS Y YE Yp

Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Zauważmy, że – poza różnicą poglądów na rolę państwa w gos-podarce - w grę wchodzą tu również różnice materialnych inte-resów... Rozkład korzyści z ekspansywnej polityki budżetowej zależy od tego, CO państwo kupuje oraz KOMU podwyższa za-siłki i (lub) obniża) podatki. LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

a) Obniżka podatku dochodowego bezpośrednio zwiększa kon-sumpcję, C. Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Na przykład: a) Obniżka podatku dochodowego bezpośrednio zwiększa kon-sumpcję, C. b) Ulgi inwestycyjne zwiększają wydatki na inwestycje, I, i – pośrednio – konsumpcję, C. c) Zwiększenie przez państwo wydatków podnosi udział zakupów państwa, G i konsumpcji, C, w PKB. W każdym z tych przypadków korzystają inne grupy producentów... LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA (SYTUACJA E4) Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB. Przy niezmienionej polityce fiskalnej skutkiem ekspansywnej polityki pieniężnej jest zawsze wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

Ekspansywna polityka gospodarcza a struktura PKB Skoro ekspansywna polityka pieniężna powoduje spadek stopy procentowej, to jej efektem jest wzrost inwestycji. Ekspansywną politykę pieniężną popierają zatem zwolennicy wspierania wzrostu. Zwykle ekspansję przeżywa budownictwo mieszkanio-we. (Koniunktura w tym sektorze gospodarki jest bardzo wraż-liwa na zmiany stopy procentowej...). Zatem, w wyniku ekspan-sywnej polityki pieniężnej zyskuje zwłaszcza „lobby budowlane”. LM’ LM IS’ IS i2 E E2 E4 Y Yp YE i* i1 i

MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO ANEKS 1 MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO Bank centralny za pomocą operacji otwartego rynku, stopy dyskon-towej i stopy rezerw minimalnych steruje nominalną podażą pienią-dza, MS. Niekiedy jednak bank centralny kontroluje nie nominalną podaż pieniądza, MS, lecz – bezpośrednio – stopę procentową, i, wy-korzystując w tym celu operacje otwartego rynku. Model IS/LM ułatwia zrozumienie, dlaczego bank central-ny decyduje się na bezpośrednie sterowanie stopą procentową, i.

Powiedzmy, że bank centralny nie dopuszcza do odchylenia się ryn-kowej stopy procentowej, i, od pożądanego poziomu i*. W efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest pozioma [zob. linia LM(i) na rysunku poniżej]. i Oznaczenia: i – stopa procentowa. Y – wielkość produkcji. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. i* LM(i) Y

PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE... SYTUACJA 1 Kształt polityki fiskalnej jest zmienny i niepewny, a bank centralny chce - mimo wszystko - prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną, czyli minimalizować odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od potencjalnej wielkości produkcji, Y*.

ZMIENNA POLITYKA FISKALNA WNIOSEK Przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola nominalnej podaży pie-niądza jest LEPSZYM narzędziem polityki stabilizacyjnej (CD < AB na rysunku). (Zauważ: kiedy kontrolowana jest podaż pienią-dza, zmiany stopy procentowej tłumią skutki ekspansywnej i res-trykcyjnej polityki fiskalnej). i LM(M) Oznaczenia: LM(M) – linia LM, odpowiadająca danej podaży pieniądza, M, określo-nej przez bank centralny. LM(i) – linia LM, odpowiadająca da-nej stopie procentowej, i, określonej przez bank centralny. IS1 i IS2 – możliwe skrajne pozycje li-nii IS. LM(i) i* IS2 IS1 A B C D Y’1 Y1 Y*Y2 Y’2 Y

SYTUACJA 2 Popyt na pieniądz jest bardzo zmienny, a bank centralny – znowu - chce prowadzić skuteczną politykę stabilizacyjną.

ZMIENNY POPYT NA PIENIĄDZ WNIOSEK Przy zmiennym popycie na pieniądz kontrola stopy procentowej, a nie podaży pieniądza, jest lepszym narzędziem polityki stabiliza-cyjnej. i LM1 Oznaczenia: LM1 i LM2 – skrajne położenia li-nii LM, odpowiadającej danej po-daży pieniądza, M, i przesuwają-cej się na skutek nieprzewidywal-nych zmian popytu na pieniądz. LM(i) – linia LM, odpowiadająca danej stopie procentowej, i, okreś-lonej przez bank centralny. IS – linia IS w tej gospodarce. LM2 LM(i) i* IS Y1 Y* Y2 Y

ANEKS 2 MODEL IS-LM-TR Linię LM w modelu IS/LM wyprowadzaliśmy przy założeniu, że kontrolujące podaż pieniądza w gospodarce, MS, państwo zapewnia stały poziom MS. Natomiast teraz przyjmiemy, że bank centralny zachowuje się zgodnie z REGUŁĄ TAYLORA (ang. Taylor rule).

i = i’ + a•(π - π’) + b•(YE – YP)/YP. Pamiętamy, że zgodnie z REGUŁĄ TAYLORA bank centralny pod- nosi stopę procentową na rynku międzybankowym, i, gdy rzeczywis-ta (lub prognozowana) stopa inflacji, π przewyższa „cel inflacyjny”, π’ i (lub) rzeczywista produkcja, YE, przewyższa produkcję potenc-jalną, YP. i = i’ + a•(π - π’) + b•(YE – YP)/YP. i’ to NEUTRALNA (NATURALNA) STOPA PROCENTOWA. Od-powiada ona sytuacji, w której tempo inflacji i produkcja są równe celowi inflacyjnemu i produkcji potencjalnej. Natomiast parametry a i b informują o względnej ważnoś-ci odchyleń inflacji, π, i produkcji, Y, od docelowych poziomów.

i = i’ + a•(π – π’) + b•(YE – YP)/YP. Jesteśmy w gospodarce keynesowskiej, więc ceny są stałe (π - π’ = 0). A zatem: i = i’ + b•(YE – YP)/YP.

i = i’ + b•(YE – YP)/YP. Tworząc wykres reguły Taylora, zakładamy, że początkowo rzeczy-wista produkcja, Y1, równa się produkcji potencjalnej, YP. Następ-nie rośnie ona do poziomu Y2 na rysunku. Jeśliby bank centralny kontrolował nominalną podaż pieniądza, MSN, stopa procentowa wzrosłaby wtedy do poziomu odpowiadającego punktowi D. Zgodnie z regułą Taylora powoduje to wzrost stopy procentowej, i. Zależnie od poziomu „b” ten wzrost może być mniejszy (zob. punkt C na linii TR2) od wzrostu i przy stałej podaży pieniądza w gospodarce (zob. punkt D na linii LM na rysunku)… Stopa procentowa LM D A Y1=Yp Y2 Produkcja

i = i’ + b•(YE – YP)/YP. Tworząc wykres reguły Taylora, zakładamy, że początkowo rzeczy-wista produkcja, Y1, równa się produkcji potencjalnej, YP. Następ-nie rośnie ona do poziomu Y2 na rysunku. Jeśliby bank centralny kontrolował nominalną podaż pieniądza, MSN, stopa procentowa wzrosłaby wtedy do poziomu odpowiadającego punktowi D. Kiedy obowiązuje reguła Taylora wzrost stopy procento-wej, i, może być MNIEJSZY (zob. punkt C na linii TR2)… Stopa procentowa LM TR2 D C A Y1=Yp Y2 Produkcja

i = i’ + b•(YE – YP)/YP. Tworząc wykres reguły Taylora, zakładamy, że początkowo rzeczy-wista produkcja, Y1, równa się produkcji potencjalnej, YP. Następ-nie rośnie ona do poziomu Y2 na rysunku. Jeśliby bank centralny kontrolował nominalną podaż pieniądza, MSN, stopa procentowa wzrosłaby wtedy do poziomu odpowiadającego punktowi D. Kiedy obowiązuje reguła Taylora wzrost stopy procento-wej, i, może być MNIEJSZY (zob. punkt C na linii TR2)… lub WIĘKSZY (zob. punkt E na linii TR3) od wzrostu i przy stałej poda-ży pieniądza w gospodarce (zob. punkt D). Produkcja Stopa procentowa TR2 A Y1=Yp Y2 E D C LM TR3

i = i’ + b•(YE – YP)/YP. Tworząc wykres reguły Taylora, zakładamy, że początkowo rzeczy-wista produkcja, Y1, równa się produkcji potencjalnej, YP. Następ-nie rośnie ona do poziomu Y2 na rysunku. Jeśliby bank centralny kontrolował nominalną podaż pieniądza, MSN, stopa procentowa wzrosłaby wtedy do poziomu odpowiadającego punktowi D. Kiedy obowiązuje reguła Taylora wzrost stopy procento-wej, i, może być MNIEJSZY (zob. punkt C na linii TR2)… lub WIĘKSZY (zob. punkt E na linii TR3) od wzrostu i przy stałej poda-ży pieniądza w gospodarce (zob. punkt D). Natomiast w przypadku poziomej linii TR1 i punktu B pa-rametr „b” w regule Taylora równa się 0. Stopa procentowa TR3 LM E TR2 D C A TR1 B Y1=Yp Y2 Produkcja

Linia TR powstaje z połączenia takich punktów takich jak punkty A oraz B, C i E na rysunku poniżej. Produkcja Stopa procentowa TR2 A Y1=Yp Y2 E D C B LM TR3 TR1

i = i’ + a•(π – π’) + b•(YE – YP)/YP, NACHYLENIE LINII TR i = i’ + a•(π – π’) + b•(YE – YP)/YP, więc: i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b).

i = i’ + a•(π – π’) + b•(YE – YP)/YP, NACHYLENIE LINII TR i = i’ + a•(π – π’) + b•(YE – YP)/YP, więc: i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b). W gospodarce keynesowskiej zaś: i = i’ + b•(YE – YP)/YP, więc: i = (b/Yp )•YE + (i’ – b).

i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) Zatem: i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) oraz i = (b/Yp )•YE + (i’ – b). Nachyleniem linii TR rządzi zatem m.in. parametr b w jej wzorze.

i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) Ruchy po LINII TR i przesunięcia linii TR i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) oraz i = (b/Yp )•YE + (i’ – b). Ruchy po linii TR następują pod wpływem zmian YE (ceteris pari-bus).

i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) Ruchy po LINII TR i przesunięcia linii TR i = (b/Yp )•YE + (i’ + a•π – a•π’ – b) oraz i = (b/Yp )•YE + (i’ – b). Ruchy po linii TR następują pod wpływem zmian YE (ceteris pari-bus). Natomiast przesunięcia linii TR są powodowane np. przez zmiany parametrów i’ oraz b.

Podobnie jak model IS/LM, także model IS/TR może zostać wyko-rzystany do zbadania skutków dowolnego zakłócenia popytu w gos-podarce… i TR E i* IS Y* Y

ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Przyczyną „lepkości” cen w gospodarce są m.in. płace efektywnościowe (ang. efficienty wages) i rywalizacja insiders z outsiders. Tak. 2. Przyczyną ujemnego nachylenia linii IS jest odwrotna zależność prywatnych inwestycji i stopy procentowej. Tak. Np. wzrost stopy procentowej zmniejsza prywatne inwestycje, więc zagregowane wydatki planowane maleją i zmniejsza się produkcja. 3. Przyczyną dodatniego nachylenia linii LM jest odwrotna zależność produkcji i real-nego popytu na pieniądz. Nie. Tą przyczyną jest dodatnia zależność produkcji i realnego popytu na pieniądz. 4. Linia LM zmienia nachylenie na skutek zmiany wielkości realnej podaży pieniądza. Nie. Zmiany wielkości realnej podaży pieniądza równolegle przesuwają linię LM. 5. Linia IS zmienia nachylenie na skutek spadku stopy opodatkowania netto. Tak. Oto równanie linii IS: Y=MA-Mbi. Zmiana stopy opodatkowania netto zmienia poziom KSK”, a zate także poziom mnożnika. 6. W gospodarce otwartej mnożnik polityki fiskalnej, Mf, jest mniejszy od mnożnika. Tak. W odrożnieniu od mnożnika mnożnik polityki fiskalnej uwzględnia „wypieranie”. 7. W gospodarce otwartej mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak zmieni się stopa procentowa na skutek zmiany realnej podaży pieniądza. Nie. Mnożnik polityki pieniężnej informuje, jak na skutek zmiany realnej podaży pieniądza zmieni się wielkość produkcji, a nie stopa procentowa. 8. W zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”, która tkwi w pułapce płynności, polityka fiskalna jest podobnie skuteczna jak w gospodarce „klasycznej”.

9. Kiedy konserwatyści decydują się na prowadzenie polityki stabilizacyjnej, „nakręcając” koniunkturę, chcą obniżać podatki, a „studząc” koniunkturę, chcą zmniejszać wydatki państwa. Tak. Przecież taka polityka sprzyja ograniczaniu roli państwa w gospodarce. 10. Kiedy bank centralny kontroluje ilość pieniądza (a nie bezpośrednio stopę procentową) w gospodarce, zmiany zagregowanych wydatków względnie słabo wpływają na wielkość produkcji. Tak. Zmiany zagregowanych wydatków są wtedy tłumione przez zmiany stopy procentowej, bo stopa procentowa się zmienia pod wpływem zmian zagregowanych wydatków.

Zadania 1. W Hipotecji, której zamknięta gospodarka jest „keynesowska”, konsumpcja równa się: C = 50/P + 0,7Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I = 200 - 750i, wydatki państwa, G, są równe 200. Popyt na pieniądz równa się MD = 0,8Y - 2000i; podaż pieniądza wynosi MS= 800. Ceny, P, są równe 1. a) Wyprowadź równania linii IS i LM. Ustal poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i, odpowiadające równowadze na obu rynkach (wykonaj rysunek). b) O ile wzrosłaby produkcja po zwiększeniu wydatków państwa, G, o 100 (MS się nie zmienia!)? Wykorzystaj mnożnik polityki fiskalnej. Wykonaj rysunek. c) Ile i czego zostało wyparte? a) Y = C + I + G = 50 + 0,7  Y + 200 – 750  i + 200 = 450 + 0,7  Y – 750  i. Zatem: Y = 1500 –2500  i (IS). MS = MD = 800 = 0,8  Y – 2000  i. Zatem: Y = 1000 + 2500  i (LM). Y = 1500 – 2500  i (IS) i Y = 1000 + 2500  i (LM), to: Y = 1250 oraz i = 0,1 (10%) (zob. rysunek). i LM E 0,1 IS b) Linia IS przesunie się w prawo, a linia LM pozostanie w pierwotnym położeniu. 1. Oto rozwiązanie układu równań, odpowiadających nowej linii IS’ (Y =1833,(3)-2500  i) i nie zmienionej linii LM (Y=1000+2500i): i = 0,1(6) oraz Y = 1416,(6). Pod wpływem wzrostu wydatków państwa, G, o G = 100 wielkość produkcji, Y, zwiększyła się o (1416,(6) – 1250) = 166,(6). 1250 Y   i LM 0,1(6) 0,1 IS’ IS 1250 1416,(6) Y 2. A teraz odwołajmy się do mnożnika polityki fiskalnej: γ=M”/[1+(k•M”•b)/h] = 10/3[1+ +(8/1010/3750)/2000]=1,(6). 1,(6) 100=166,(6). c) Gdybyśmy nie rynek pieniądza, wzrost wydatków państwa o G= 100 wywołałby wzrost PKB o Y=M’100=333,(3). [Mnożnik w tej zamkniętej gospodarce wynosi M’=3,(3)]. Uwzględnienie rynku pieniądza zmusza do wzięcia pod uwagę efektu wypierania. Okazuje się wtedy, że wzrost wydatków państwa, G, o G=100 zwiększa produkcję, Y, tylko o 166,(6). Wyższa stopa procentowa, i, spowoduje zatem wyparcie inwestycji na kwotę równą I, gdzie IM’=I3,(3)=333,(3)–166,(6)=166,(6). I=50. (W tej gospodarce konsumpcja gospodarstw domowych nie zależy (wprost) od stopy procentowej, i).

Produkcja się nie zmieni. 2. W zamkniętej gospodarce konsumpcja opisana jest równaniem: C=100/P+0,5·Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynoszą I=900–2000·i , wydatki państwa, G, są równe 1000. Po-pyt na pieniądz opisuje równanie MD=0,75·Y–1500, podaż pieniądza Ms wynosi 750. Ceny są stałe i równe 1. a) Podaj równania linii IS i LM. b) Wykonaj rysunek z linia-mi IS i LM. Oblicz i zaznacz poziom produkcji, Y, oraz stopę procentową, i, odpowia-dające równowadze na obu rynkach. (Pamiętaj o oznaczeniach!). c) O ile spadnie pro-dukcja po zmniejszeniu wydatków państwa, G, o 300 (MS się nie zmienia)? Pokaż tę sytuację na rysunku. d) Zinterpretuj kształt linii LM (wskaż możliwe powody tego kształtu). a) IS: Y=4000-4000•i. LM: Y=3000. b) i LM Y=3000. i=0,25. Y=4000-4000•i. Y=3000. ← 0,25 IS c) Produkcja się nie zmieni. 3000 Y i LM IS IS’ IS 3000 d) Linia LM jest bardzo stroma (pionowa). To oznacza, że już małe zmiany wielkości produkcji powodują duże zmiany realnego popytu na pieniądz i - również duże – zmiany stopy procentowej.

3. Dla każdego z punktów A, B, C, D odpowiedz na następujące pytania (wypełnij polecenie): a) Czy na rysunku obok w gospodarce panuje równowaga? b) Jeśli nie, z jakim rodzajem nierównowagi mamy do czynienia? c) Opisz proces dostosowawczy, który doprowadzi do odzyskania równowagi przez tę gos-podarkę. i LM iA/B A B E iC/D C D IS Y PUNKT A a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież A nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej iA/B rynek pieniądza byłby w równowadze przy większej produkcji, Y, czyli przy większym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie A na rynku pieniądza: MS>MD. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza spadnie, wzrośnie produkcja (A→E). PUNKT B a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież B nie leży na linii IS. b) Dla danej stopy procentowej iA/B rynek dóbr byłby w równowadze przy mniejszej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie B na rynku dóbr Y>AEPL. c) Na skutek nie planowanego wzrostu zapasów firmy zmniejszą produkcję (B→E). PUNKT C a) Nie. Rynek dóbr nie jest zrównoważony; przecież C nie leży na linii IS. b) Dla stopy procentowej iC/D rynek dóbr byłby w równowadze przy większej produkcji, Y. Wynika stąd, że w punkcie C na rynku dóbr : Y<AEPL. c) Zapasy w przedsiębiorstwach zmaleją (lub powstaną kolejki) i produkcja się zwiększy. Wzrośnie również stopa procentowa (C→E). PUNKT D a) Nie. Rynek pieniądza nie jest zrównoważony; przecież D nie leży na linii LM. b) Dla stopy procentowej iC/D rynek pieniądza byłby w równowadze przy mniejszej produkcji, Y , czyli przy mniejszym popycie na pieniądz, MD. Wynika stąd, że w punkcie D na rynku pieniądza: MD>MS. c) Stopa procentowa na rynku pieniądza wzrośnie, zmaleje produkcja (D→E).  

4. a) Za pomocą modelu IS/LM wyjaśnij następujące zdarzenia; wykonaj odpowiedni rysunek: (i) Jednoczesny spadek produkcji i stopy procentowej w gospodarce. (ii) Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej w gospodarce. (iii) Jedno-czesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej w gospodarce. (iv) Jednoczesny wzrost produkcji i stopy procentowej w gospodarce. b) Za każdym razem opisz proces, który doprowadził do tych zdarzeń. i a) b) (i) Linia IS przesunęła się w lewo. Przyczyną mogło być np. zmniejszenie się prywatnych wydatków konsum-pcyjnych, C. Spadek produkcji zmniejszył popyt na pieniądz, obniżyła się stopa procentowa. LM E E1 IS IS1   i Y (ii) Linia LM przesunęła się w prawo. Być może bank centralny zwiększył podaż pieniądza. Mimo wzrostu produkcji i zwiększenia się popytu na pieniądz stopa procentowa się obniżyła. LM LM1 E E1 IS i LM1 Y (iii) Tym razem linia LM przesunęła się w lewo. Być może zwiększył się popyt na pieniądz (zauważ, że dla tych samych wielkości produkcji, Y, stopa procentowa się podniosła. Ten wzrost stopy procentowej spowodował zmniejszenie się produkcji. LM E1 E IS Y i (iv) Linia IS powędrowała w prawo. Być może prywatni inwestorzy zwiększyli wydatki na inwestycje. Zwiększenie się zagregowanych wydatków i produkcji spowodowało wzrost popytu na pieniądz i podwyżkę stopy procentowej. LM E1 E IS1 IS Y

5. a) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii IS wpłynie: (i) Zwiększenie się mnoż-nika. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji na zmiany stopy procentowej. b) A teraz podaj wzór linii IS i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wnio-sków. c) Wyjaśnij, w jaki sposób na nachylenie linii LM wpłynie: (i) Zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. d) A teraz podaj wzór linii LM i wykorzystaj go dla sprawdzenia poprawności swoich wniosków. a) (i) Wzrost wartości mnożnika sprawia, że zmianie wielkości inwestycji, spowodowanej przez daną zmianę stopy procentowej, i, odpowiadają większe zmiany produkcji, Y. W efekcie linia IS okazuje się bardziej płaska. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości inwestycji, I, na zmiany stopy procentowej, i, sprawi, że dane zmiany stopy procentowej, i, powodować będą mniejsze zmiany produkcji, Y. Linia IS stanie się bardziej stroma. b) Oto ten wzór. IS: Y = M”•A–M”•b•i. (i) Rzeczywiście, zwiększenie się mnożnika, M”, czyni linię IS bardziej płaską. (ii) Rzeczywiście, zmniejszenie się parametru „b” w tym wzorze czyni linię IS bardziej stromą. c) (i) Zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany wielkości produkcji, Y, sprawi, że danym zmianom produkcji, Y, odpowiadają większe zmiany stopy procentowej, i. W efekcie linia LM okazuje się bardziej stroma. (ii) Zmniejszenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i, spowoduje, że skompensowanie zmian popytu na pieniądz spowodowanych zmianami wielkości produkcji wymagać będzie większej zmiany stopy procentowej. Uczyni to linię LM bardziej stromą. d) Oto ten wzór. LM: i = (1/h)•(k•Y - M/P). (i) Rzeczywiście, zwiększenie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany wielkości produkcji, Y (chodzi o parametr k), czyni linię LM bardziej stromą. (ii) Rzeczywiście, zmniejsznie się wrażliwości popytu na pieniądz, MD, na zmiany stopy procentowej, i (chodzi o parametr h), czyni linię LM bardziej stromą.

Rząd i bank centralny zgodnie „studzą” „przegrzaną” koniunkturę. 6. Analizując odmiany policy mix przedstawione na rysunkach a, b, c, d ,spróbuj wyjaśnić konkretną sytuacją gospodarczą. W tym celu opisz możliwe motywy działa-nia odpowiedzialnych za politykę fiskalną i pieniężną podmiotów gospodarczych. a) i b) i E2 E1 E1 E E2 E Y Y c) i d) i E2 E E1 E E1 E2 Y Y a) Mamy do czynienia ze zgodnym „nakręcaniem” koniunktury przez współdziałające ze sobą rząd i bank centralny. b) Może być, że rząd prowadził nieodpowiedzialną politykę fiskalną, co skłoniło obawiający się inflacji bank centralny do zacieśnienia polityki monetarnej. c) Restrykcyjna polityka fiskalna rządu umozliwiła bankowi centralnemu zwiększenie podaży pieniądza i obniżenie stopy procentowej w gospodarce. d) Rząd i bank centralny zgodnie „studzą” „przegrzaną” koniunkturę.

7. „Kiedy realna stopa procentowa spada w okolice zera, opłaca się zaciągać kredyty, więc w gospodarce pojawia się pułapka płynności.” a) Czy to prawda? b) Dlaczego? Tak. Przy stopie procentowej bardzo bliskiej zeru zaczyna się opłacać trzymać praktycznie nieograniczoną ilość pieniądza. Dla najmniejszych choćby spadków oprocentowania wrażliwość popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej okazuje się nieskończenie duża (h→∞).

8. Jakich zmian struktury PKB w gospodarce zamkniętej spodziewasz się jako wyniku tych zdarzeń? Dlaczego? a) Bank centralny na masową skalę sprzedaje krótkotermi-nowe papiery wartościowe, natomiast polityka fiskalna rządu się nie zmieniła. b) Ra-da Ministrów prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu keynesowskim, cze-mu towarzyszy neutralna polityka pieniężna NBP. c) Na skutek działań Fed stopa procentowa na rynku międzybankowym ostro poszła w górę. Natomiast rząd konsek-wentnie prowadzi ekspansywną politykę fiskalną w duchu konserwatywnym. d) Wzrosły podatki, zmniejszyły się wydatki państwa na zakup dóbr, a bank centralny na masową skalę skupuje krótkoterminowe papiery wartościowe. a) Kredyt podrożeje, więc udział inwestycji, I, w PKB=C+I+G spadnie. Zapewne zmniejszy się także udział wydatków konsumpcyjnych, C, w PKB (mnożnik!). Zwiększy się udział wydatków państwa na zakup dóbr, G, w PKB. b) Znowu, zapewne udziały G i C w PKB się zwiększą kosztem I. c) Wzrośnie udział C w PKB; zmaleje udział I oraz G (?). d) Nie wiadomo, jak zmieni się udział C w PKB, udział I wzrośnie, a udział G zmaleje.

9. a) Zagregowane wydatki zmieniają się w trudny do przewidzenia sposób. Czy w takiej sy-tuacji lepszym rozwiązaniem jest kontrolowanie przez bank centralny podaży pieniądza w gospodarce, czy też kontrolowanie poziomu stopy procentowej? Dlaczego? b) A teraz problemem są nieprzewidywalne zmiany popytu na pieniądz. Jaki rodzaj poli-tyki pieniężnej jest lepszy tym razem? Dlaczego?

10. a) Na rysunku przedstaw model IS/TR 10. a) Na rysunku przedstaw model IS/TR. Załóż przy tym, że linia TR jest pozioma. Zinterpretuj tę sytuację. (1) Ile wynosi wartość parametru b w równaniu opisującym regułę Taylora? (2) O ile wzrośnie stopa procentowa po odchyleniu się rzeczywistej produkcji o 10% w górę od produkcji potencjalnej? b) A teraz załóż, że linia TR jest pionowa. Zinterpretuj tę sytuację. (1) Ile wynosi wartość parametru b w równaniu opisującym regułę Taylora? (2) Jak tym razem zachowa się stopa procentowa po odchyleniu się rzeczywistej produkcji o 10% w górę od produkcji potencjalnej?

(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 3. Linia IS przesuwa się równolegle w prawo pod wpływem: A. Zwiększenia się konsumpcji autonomicznej. B. Zmniejszenia się wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany poziomu stopy procentowej. C. Zmniejszenia się krańcowej skłonności do importu. D. Zwiększenia się stopy opodatkowania netto. 1. Przyczyną „lepkości” cen w gospodarce są m.in.: A. Strajki i lokauty. B. Zdecentralizowany sposób prowadzenia negocjacji płacowych. C. Problem koordynacji. D. Normy społeczne (kulturowe). A. TAK. B. TAK. C. TAK. D. TAK. 2. W sytuacji przedstawionej na rysunku obok w punkcie A: A. Y>AEPL i MD>MS. B. Y>AEPL i MD<MS. C. Y<AEPL i MD>MS. D. Y<AEPL i MD<MS. Y IS LM i E • YA iA A

4. Linia LM przesuwa się równolegle w lewo pod wpływem: A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce. B. Zmniejszenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. C. Zwiększenia się wrażliwości popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej. D. Spadku nominalnej podaży pieniądza w gospodarce. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK. 5. Po wzroście wydatków państwa produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej wrażliwe są wydatki inwestycyjne na zmiany stopy procentowej. C. Im bardziej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do oszczędzania. 6. Po wzroście podaży pieniądza produkcja w gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwiększa się tym bardziej: A. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany stopy procentowej. C. Im mniej wrażliwy jest popyt na pieniądz na zmiany wielkości produkcji. D. Im większa jest krańcowa skłonność do konsumpcji.

7. W krótkim okresie w zamkniętej gospodarce: A. Polityka pieniężna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. B. Polityka fiskalna jest skuteczna w przypadku klasycznym.. C. Polityka pieniężna jest skuteczna w przypadku klasycznym. D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w przypadku pułapki płynności. A. TAK. B. NIE. C. TAK. D. NIE. 8. Ekspansywna polityka fiskalna: A. Zwykle powoduje jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. B. Jest rodzajem polityki gospodarczej. C. Bywa rodzajem polityki stabilizacyjnej. D. Powoduje jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. A. NIE. B. TAK. C. TAK. D. TAK. 9. Skutkiem restrykcyjnej polityki fiskalnej połączonej z neutralną polityką pieniężną jest: A. Jednoczesny spadek produkcji i spadek stopy procentowej. B. Jednoczesny wzrost produkcji i spadek stopy procentowej. C. Jednoczesny spadek produkcji i wzrost stopy procentowej. D. Jednoczesny wzrost produkcji i wzrost stopy procentowej. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE. 10. Przyczyną skoncentrowania się przez Fed w latach 90. XX w. raczej na kontroli stopy procentowej niż podaży pieniądza mogły być: A. Rozprzestrzenienie się „innowacji finansowych”. B. Zmienna polityka fiskalna rządu. C. Pułapka płynności. D. Wahania poziomu popytu na pieniądz.