dr Katarzyna Górska Uniwersytet Wrocławski Wykład I Wprowadzenie do prawa cywilnego – pojęcie, systematyka i źródła prawa cywilnego

Pojęcie prawa cywilnego gałąź prawa, uznawana za trzon prawa prywatnego; obejmuje przepisy regulujące stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi, osobami prawnymi i innymi podmiotami na zasadzie równorzędności podmiotów Metoda regulacji jako cecha wyróżniająca prawo cywilne Sposób kształtowania stosunków prawnych oparty o zasadę równorzędności i autonomii podmiotów Wg. M. Safjana: dystynkcja między prawem publicznym a prawem prywatnym polega na zastosowaniu odmiennej metody regulacji, która w sferze prawa prywatnego polega na kształtowaniu relacji między równorzędnymi pomiotami, dysponującymi autonomią i szerokim zakresem swobody w określaniu treści wiążących je stosunków prawnych

Zasada równorzędności podmiotów Podmioty prawa cywilnego mają względem siebie formalnie równą pozycję prawną odnosi się do wszystkich podmiotów bez względu na ich status i pozycję w innych gałęziach prawa brak imperium, jako cecha charakterystyczna brak możliwości władczego oddziaływania na sferę praw i obowiązków drugiego podmiotu brak relacji podporządkowania podmiotów brak możliwości jednostronnego kształtowania sytuacji jednego podmiotu przez drugi

Autonomia woli podmiotów pojęcie: kompetencja podmiotów do swobodnego kształtowania łączących je stosunków prawnych instrumenty: czynności prawne przejawy: swoboda nawiązania stosunku prawnego swoboda wyboru kontrahenta swoboda kształtowania treści stosunku zakres: zróżnicowany, w zależności od działu prawa cywilnego. Autonomia jest najszerzej realizowana w prawie umów, gdzie przyjmuje postać zasady swobody umów; ograniczona jest natomiast w tych działach prawa cywilnego, w których przeważają przepisy o charakterze imperatywnym (np. w prawie rzeczowym, spadkowym, rodzinnym) granice: w odniesieniu do swobody umów – zob. art. 3531k.c. Jak zauważa M. Safjan prawo prywatne czyniąc ze swobody zachowań autonomicznych podmiotów zasadę, określa zarazem granice ingerencji (czynnika publicznego, władczego) w sferę tej swobody według mechanizmu „zasada – wyjątek”. Wyjątek jest usprawiedliwiony wtedy, gdy opiera się na wyraźnej motywacji ochrony interesu ogólnego (zbiorowości) oraz ochrony praw i interesów innych uczestników obrotu. Ingerencja nie może być dowolna, wymaga racjonalnego uzasadnienia, musi znajdować wyraźne oparcie w przepisie prawa.

Systematyka Działy prawa cywilnego Kodeksowe Pozakodeksowe część ogólna prawo rzeczowe prawo zobowiązań prawo spadkowe prawo rodzinne prawo na dobrach niematerialnych prawo autorskie prawo własności przemysłowej

Zakres prawa cywilnego prawo pracy podstawowy akt normatywny- ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (tj. Dz. 2018 r., poz. 108); przedmiot regulacji: indywidualne i zbiorowe stosunki pracy kontrowersyjny status prawny prawa pracy nie stanowi części prawa cywilnego różne ujęcia: szczególna gałąź prawa prywatnego, obejmująca prywatnoprawne normy regulujące stosunek pracy (tak eg. Radwańskiego), lub gałąź prawa usytuowana poza prawem prywatnym prawo handlowe wywodzi się z historycznego dwupodziału prawa prywatnego, w ramach którego uznawane było za odrębną gałąź tego prawa podstawowy akt normatywny – ustawa z dnia 15.09.2000 r.- Kodeks spółek handlowych (tj. z 2017 r., poz. 1577) obecnie traktowane jako wyspecjalizowany dział prawa cywilnego lub należąca do tego prawa dyscyplina naukowa i dydaktyczna obejmująca normy prawne regulujące strukturę i działalność podmiotów gospodarczych prawo rolne rozsiana regulacja prawna, obejmująca normy prawne należące do różnych gałęzi prawa; klasyczne instytucje i pojęcia prywatnoprawne przeplatają się z elementami publicznoprawnymi dyscyplina naukowa i dydaktyczna, nie będąca odrębną gałęzią prawa prawo spółdzielcze

Źródła prawa Pojęcie źródeł prawa Art.87 Konstytucji RP – system stanowionych źródeł prawa, z których wynikają generalne i abstrakcyjne normy prawne : „1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”. Nie stanowią źródeł prawa w w/w ujęciu takie okoliczności, jak: Zwyczaj Zasady współżycia społecznego mogą jednak pełnić uzupełniającą funkcję prawotwórczą Wzorce umowne Orzecznictwo sądowe

Źródła prawa cywilnego Konstytucja Kodeks cywilny Ustawy pozakodeksowe: Akty normatywne wyrażające wyłącznie lub głównie normy prawa cywilnego (np. KRO, KWU, KSH, ObligU, WłLokU) Tzw. akty normatywne kompleksowe – regulujące we względnie kompleksowy sposób poszczególne dziedziny stosunków społecznych i wyrażające zarówno normy prawa cywilnego, jaki i administracyjnego (np. GospNierU, OchrLokU, PrBank).

Kodeks cywilny ustawa z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz. U. 2017 r., poz. 459) znaczenie: obejmuje trzon instytucji prawa cywilnego, przez co jest uznawany za swoistą konstytucję prawa cywilnego brak hierarchicznej nadrzędności do innych aktów normatywnych postulat jedności prawa cywilnego: istota – wszystkie normy wchodzące w skład prawa cywilnego powinny stanowić spójną całość; realizacja w KC – częściowa (choćby z tego powodu, że część regulacji prywatnoprawnych znajduje się w aktach pozakodeksowych) struktura :Kodeks cywilny obejmuje 4 Księgi, które z kolei dzielą się na Tytuły oraz Działy. Podział Kodeksu cywilnego na Księgi nawiązuje do wyróżnienia czterech podstawowych działów prawa cywilnego, z których każdy jest unormowany w odrębnej Księdze: Księga I –część ogólna Księga II – Własność i inne prawa rzeczowe Księga III - Zobowiązania Księga IV - Spadki zakres zastosowania: art. 1 KC Pod względem przedmiotowym – wszystkie stosunki cywilnoprawne Pod względem podmiotowym – uniwersalizm KC ! Zob. też art. 331 KC

Relacja KC do pozakodeksowych aktów normatywnych KC znajduje bezpośrednie zastosowanie do wszystkich stosunków cywilnoprawnych unormowanych poza KC w zakresie nieobjętym bezpośrednią regulacją danego aktu normatywnego – wyraz powszechności regulacji KC Relacja między przepisami KC a regulacjami zawartymi w pozakodeksowych aktach normatywnych zawsze wymaga dokładnego zbadania Zob. np. art. 775 KC, art. 820 KC, art. 442par. 2 KC, art. 807 KC, Art. 300 KP „W sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”. Art. 1§1KSH „Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. Art. 2 W sprawach określonych w art. 1 § 1, nieuregulowanych w ustawie, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio”

Stosunek cywilnoprawny różne ujęcia: więź o charakterze powinnościowym regulowana pomiędzy podmiotami prawa cywilnego w ramach której podmioty te mają względem siebie prawa i obowiązki a ich realizacja jest zagwarantowana przez prawo stosunek społeczny regulowany przez normy prawa cywilnego cechy: równorzędność podmiotów, autonomia woli podmiotów elementy podmioty przedmiot treść źródła: zdarzenia cywilnoprawne

Pytania podsumowujące Wyjaśnij pojęcie prawa cywilnego. Wskaż jakie kryterium jest stosowane dla wyróżnienia prawa cywilnego spośród innych gałęzi prawa. Co oznacza, że podmioty prawa cywilnego są względem siebie formalnie równorzędne? Scharakteryzuj pojęcie autonomii woli podmiotów. Wskaż jakie są przejawy tej autonomii. Czy autonomia woli podmiotów, jak zasada prawa cywilnego, ma charakter absolutny? Jeśli nie, pokaż na przykładach na czym mogą polegać ograniczenia autonomii. Opisz działy prawa cywilnego. Wyjaśnij pojęcie źródeł prawa. Jakie są najważniejsze źródła prawa cywilnego? Scharakteryzuj kodeks cywilny, jako źródło prawa cywilnego. Wyjaśnij pojęcie stosunku cywilnoprawnego. Jakie są jego cechy i elementy?