Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego Umowa jako źródło zobowiązań, swoboda umów, culpa in contrahendo, umowa przedwstępna, wzorce umów, niedozwolone postanowienia umowne, umowy zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa. mgr Maciej Bieszczad Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego

Źródła zobowiązań - podział 1. umowy – np. umowa pożyczki (art. 720-724 k.c.) 2. jednostronne czynności prawne –np. art. 919 k.c. - przyrzeczenie publiczne 3. czyny niedozwolone – vide art. 415 k.c. 4. decyzje administracyjne 5. orzeczenia sądowe

Rodzaje umów - podziały 1. Umowy zobowiązujące i rozporządzające 2. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące oraz umowy wzajemne 3. Umowy konsensualne i realne 4. Umowa nazwane, nienazwane i mieszane 5. Umowy związane z obrotem gospodarczym 6. Umowy z udziałem konsumentów

Umowy zobowiązujące i rozporządzające - umowa zobowiązująca: - u jednej ze stron powstaje obowiązek określonego zachowania się w przyszłości - umowa rozporządzająca: - jedna ze stron w wyniku dokonania tej czynności prawnej zmniejsza stan swojego posiadania (pozbywa się prawa majątkowego lub je osłabia) W obrocie dominują umowy zobowiązująca- rozporządzające (vide art. 155 § 1 k.c.)

Umowy jedno- i dwustronnie zobowiązujące oraz wzajemne Umowy jednostronnie zobowiązujące: - dłużnik jest wyłącznie zobowiązany, a wierzyciel wyłącznie uprawniony do świadczenia (vide art. 888 § 1 k.c.) Umowy dwustronnie zobowiązujące: - dłużnik jest jednocześnie uprawniony i zobowiązany do świadczenia Umowy wzajemne: - charakteryzują się ekwiwalentnością świadczeń – pod względem wartości świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony

Umowy konsensuaalne i realne Umowy konsensualne: - do zawarcia umowy wystarczające jest złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli (np.. art. 758 § 1 k.c.) Umowy realne: - do zawarcia umowy nie jest wystarczające samo złożenie zgodnych oświadczeń woli stron, konieczne jest, by w skład stanu faktycznego tworzącego umowę wchodził jeszcze dodatkowy element (np.. wydanie rzeczy – art. 710 k.c.)

Umowy nazwane, nienazwane i mieszane - w ustawie określone są przynajmniej ich elementy przedmiotowo istotne Umowy nienazwane: - brak jest ustawowego określenia treści umowy, strony kształtują stosunek prawny w granicach swobody umów Umowy mieszane: - zawierają elementy treści różnych umów nazwanych

Umowy związane z obrotem gospodarczym - rodzaje umów szczególnie często występujące w stosunkach gospodarczych - niektóre umowy mogą być zawarte jedynie przez podmioty prowadzące określoną działalność gospodarczą - umowa kredytu – banki, - umowa ubezpieczenia - ubezpieczyciele

Umowy z udziałem konsumentów - obowiązek informacyjny względem konsumentów - najpóźniej z chwilą wyrażenia woli związania się umową informacja m. in. o: głównych cechach świadczenia, danych identyfikujących przedsiębiorcę, łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę oraz stosowanej procedurze rozpatrywania reklamacji - umowa zawierana na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa – art. 27 PrKons: – uprawnienie do odstąpienia od umowy

Zasada swobody umów - przejaw zasady autonomii woli, - swoboda kształtowania treści stosunków cywilnoprawnych, - art. 3531 k.c. - Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego

Granice zasady swobody umów Przewidziane w ustawie: - np. art. 387 § 1 k.c., czy art. 473 § 2 k.c. - wyzysk – art. 388 k.c. - zmiana ustawowych zasad rękojmi – art. 558 § 1 k.c. Wynikające z właściwości zobowiązania: - postanowienia prowadzące do zniekształcenia umowy nazwanej, - uniemożliwienie rozsądnej interpretacji treści stosunku prawnego z wykorzystaniem dostępnych instytucji

Szersze rozumienie zasady swobody umów - decyzja o woli nawiązania stosunku umownego, - decyzja co do wyboru kontrahenta, - decyzja co do formy kontraktu (vide art. 60 k.c.), - decyzja co do trybu zawarcia umowy

Umowa przedwstępna - art. 389-390 k.c. - zwyczajowo zawierana wówczas, gdy istnieją prawne lub faktyczne przeszkody uniemożliwiające zawarcie umowy przyrzeczonej, - powinna określać istotne postanowienia umorzy przyrzeczonej - termin zawarcia umowy – art. 389 § 2 k.c. - Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Umowa przedwstępna Art. 390 § 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. § 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

Umowa przedwstępna – przedawnienie roszczeń Art. 390 § 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Wzorce umowne - ratio legis – usprawnienie procesu zawierania umów, - ogólne warunki, wzory, regulaminy, taryfy – tzw. umowy adhezyjne (przystąpieniowe), - wzorzec tworzony przez jedną stronę umowy, co rodzi dla kontrahentów określone zagrożenia, - związanie wzorcem – art. 384 k.c.: - art. 384 § 1 k.c. - związanie pod warunkiem doręczenia przed zawarciem umowy, - art. 384 § 2 k.c. - gdy posługiwanie się wzorem zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach – wystarczy możliwość dowiedzenia się o treści wzorca z łatwością (chyba że chodzi o umowy zawierane z konsumentami – wyjątkiem są umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego)

Wzorce umowne – sprzeczność wzorca z umową Art. 385 k.c. § 1. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową. § 2. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Wzorce umowne – klauzule abuzywne Przesłanki abuzywności klauzul umownych: - umowa zawarta z konsumentem, - postanowienie nie było przedmiotem indywidualnych uzgodnień – definicja legalna w art. 3851 § 3 k.c., - ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, - sposób ukształtowania praw i obowiązków konsumenta rażąco narusza jego interesy

Model kontroli wzorców umownych 1. kontrola incydentalna: - dotyczy skonkretyzowanych stron i funkcjonującego między nimi stosunku prawnego, 2. kontrola abstrakcyjna: - art. 23a – 23d ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, - art. 23b ust. 1 u.o.o.k.k. - decyzja Prezesa UOKiK o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

Umowy zawierane na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa - art. 1 pkt 2 PrKons – ustawa reguluje m.in. zasady i tryb zawierania z konsumentem umów na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa - art. 2 pkt 1 PrKons - umowa zawarta na odległość - umowę zawartą z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie; - art. 2 pkt 2 PrKons - umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa - umowę z konsumentem zawartą: a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a, c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron, d) podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami;

Źródła ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (tj. z dnia 9 lutego 2017 r., Dz. U. Z 2017 r. poz. 459) Zarys prawa cywilnego, E. Gniewek (red.), P. Machnikowski (red.), Warszawa 2016, wyd. 2, s. 240-271, s. 274-282.