Podmioty w prawie międzynarodowym publicznym © Łukasz Stępkowski

Podmioty w p.m.p. Każdy system prawny musi mieć jakieś podmioty, które posiadają z jego tytułu prawa lub obowiązki Zazwyczaj, system prawny nie ogranicza się do wskazania jednego „podmiotu” (np. osoby fizycznej), ale przewiduje kilka (-naście/-dziesiąt) typów podmiotów, które są uznawane za odrębne podmioty praw i obowiązków w rozumieniu tego systemu Podmioty przewidziane przez system prawny niekoniecznie muszą posiadać takie same uprawnienia lub obowiązki i taki sam status w ramach systemu P.m.p. nie jest w tym zakresie wyjątkiem; przewiduje ono podmioty, które mogą posiadać prawa i obowiązki z tytułu bycia podmiotem, a także podmioty, które posiadają prawa i obowiązki w sposób wtórny, z nadania innych podmiotów Niekiedy w doktrynie p.m.p. odnotowuje się „podmioty (subjects)”, rozumiane jako osoby prawa międzynarodowego, oraz inne jednostki (entities), w tym „interesariuszy (actors)” albo „uczestników (participants)”, M. Shaw, International Law, Cambridge 2014, s. 143.

Podmioty w p.m.p. „Podmiotem prawa międzynarodowego jest jednostka posiadająca międzynarodowoprawne prawa i obowiązki oraz mająca zdolność do a) zachowania swoich praw poprzez wnoszenie międzynarodowych roszczeń, oraz do b) bycia odpowiedzialną za jej naruszenia obowiązków, poprzez bycie adresatem takich roszczeń” (J. Crawford, Brownlie’s Principles of International Law, Oxford 2012, s. 115, odnotowujący klasyczną definicję podmiotu prawa międzynarodowego) Ww. Autor odnotowuje, że ww. definicja jest problematyczna z tego powodu, że nie można dostarczyć dowodu na okoliczność bycia podmiotem prawa międzynarodowego publicznego bez dowodu na wykonywanie tej podmiotowości. Definicja ta wydaje się być również przestarzała ze względu na istnienie „podmiotów bez osobowości prawnej” w prawie międzynarodowym, które to podmioty mogą być uczestnikami prawnomiędzynarodowych postępowań względem swoich obowiązków Por. Opinia doradcza MTS, http://www.icj-cij.org/files/case-related/146/146-20120201-ADV- 01-00-EN.pdf, 1.02.2012, The Court is aware that there exists a range of hosting arrangements between international organizations which are concluded for a variety of reasons. Each arrangement is distinct and has different characteristics. There are hosting arrangements between two entities having separate legal personalities, and there are others concluded for the benefit of an entity without legal personality.

Podmioty w p.m.p. Kazus Na terytorium X funkcjonuje organizacja Y. Y jest organizacją społeczną, która nie kontroluje samodzielnie terytorium X; terytorium X jest efektywnie poddane efektywnemu władztwu państwa Z. Y posiada hierarchiczną strukturę, ale nie jest uznawane przez Z za państwo. Z międzynarodowoprawnego punktu widzenia wykonywanie władztwa Z odbywa się z naruszeniami prawa międzynarodowego. Y jest uznawane przez znaczną część społeczności międzynarodowej, jak również przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, za państwo. Zasadniczo cała społeczność międzynarodowa uznaje, że na terytorium X znajduje się naród zdolny do samostanowienia. Na terytorium X działa również ruch społeczny W; W jest traktowany jak organizacja o charakterze terrorystycznym przez Z i część społeczności międzynarodowej. W przeprowadza akcje o charakterze zbrojnym przeciwko Z, w tym przeciwko ludności państwa Z, w tym z pomocą uzbrojonych osób - najemników. Na terytorium X, objętym łącznością satelitarną, działają organizacje wyspecjalizowane ONZ, Międzynarodowy Czerwony Krzyż, różnorakie, w tym najpowszechniejsze, organizacje religijne, Lekarze Bez Granic, wielu obywateli państw trzecich, a także wyspecjalizowane organy powołane przez ZO ONZ razem ze swoimi aparatami urzędniczymi. Pytanie - Jakie osoby prawa międzynarodowego są obecne na terytorium X?

Podmioty w p.m.p. Państwa – podmioty pierwotne Państwa są uznawane za niekontrowersyjne podmioty prawa międzynarodowego publicznego Zasady wyartykułowane w regionalnej Konwencji z Montevideo o prawach i obowiązkach państw z 1933-12-26, jako międzynarodowe prawo zwyczajowe a. a permanent population; b. defined territory; c. government; and d. capacity to enter into relations with the other states. No rule of international law, in the view of the Court, requires the structure of a State to follow any particular pattern, as is evident from the diversity of the forms of State found in the world today, MTS/opinia doradcza – Sahara Zachodnia 1975, http://www.icj- cij.org/files/case-related/61/061-19751016-ADV-01-00-EN.pdf, pkt 94

Podmioty w p.m.p. Nietypowe państwa, quasi-państwa i mikropaństwa oraz niesuwerenne organizacje terytorialne Niektóre twory terytorialne nie do końca wypełniają definicję państwa; historycznie : protektoraty, obszary oddane w dzierżawę, obszary administrowane przez państwo albo międzynarodowo Mikro-państwa: Księstwo Monako, Republika San Marino Mikro-państwo/kondominium : Andorra Para-/Nie-suwerenne organizacje terytorialne : Hong-Kong, Makau, Góra Athos, Grenlandia Państwa nietypowe : Republika Macedonii/Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (FYROM) – państwo z problemami terminologicznymi Republika Kosowa – państwo poddane administracji międzynarodowej (Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Kosowie / United Nations Interim Administration Mission in Kosovo (UNMIK)) Bhutan (do 2007) – państwo, którego polityka zagraniczna była wykonywana przez inne państwo (Indie) Jednostki podające się za państwa : http://www.sealandgov.org/

Podmioty w p.m.p. Organizacje międzynarodowe, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych Organizacje międzynarodowe (międzyrządowe) są powszechnie uznawane za możliwy typ podmiotu prawa międzynarodowego; jednakże, zakres „podmiotowości” organizacji może różnić się. Zdaniem MTS (opinia doradcza, 1949, http://www.icj-cij.org/files/case-related/4/004- 19490411-ADV-01-00-EN.pdf ), organizacja międzynarodowa powołana przez znaczną grupę podmiotów pierwotnych ma obiektywny byt prawny; dotyczy to Organizacji Narodów Zjednoczonych Organizacja międzynarodowa nie jest „przywiązana” do jakiegoś krajowego porządku prawnego swoją siedzibą, jak gdyby była spółką prawa krajowego. Może ona zmienić swoją siedzibę bez utraty podmiotowości (por. opinia doradcza MTS WHO/Egipt, http://www.icj- cij.org/files/case-related/65/065-19801220-ADV-01-00-EN.pdf, pkt 44), przy czym należy wypełniać normy danej umowy międzynarodowej tworzącej organizację

Podmioty w p.m.p. Podmioty sui generis : Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża Pewien spór w doktrynie, czy aby jest to podmiot prawa międzynarodowego, a jeśli tak, to jaki Rekomendowany Podręcznik™, s. 534 : nie można jednak stwierdzić, że MKCK jest podmiotem prawa międzynarodowego J. Menkes, Podmiotowość pozarządowej organizacji międzynarodowej [w:] B. Mielnik, A. Wnukiewicz-Kozłowska, Podmiotowość w prawie międzynarodowym, Wrocław 2013, s. 273: status podmiotu prawa międzynarodowego w zakresie spraw konwencyjnych, zdolność do zawierania umów prawa międzynarodowego

Podmioty w p.m.p. Podmioty sui generis : Stolica Apostolska (the Holy See) & Zakon Kawalerów Maltańskich Stolica Apostolska jako specjalny podmiot prawa międzynarodowego; Stolica Apostolska jest formalnoprawnie osobna względem państwa Watykan http://w2.vatican.va/content/vatican/en.html Nie jest kwestionowana w doktrynie podmiotowość Stolicy Apostolskiej Zakon Kawalerów Maltańskich (Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana) : określany jako „iluzoryczny” podmiot, żywa skamieniałość prawa międzynarodowego, P. Czubik, Zakon maltański jako reliktowy podmiot prawa międzynarodowego [w:] op. cit., s.167-182 https://www.orderofmalta.int/ Mimo pewnego natrząsania się z owego podmiotu we wskazanej tutaj doktrynie, nawet owa doktryna przyznaje, że Zakon nie zamierza odchodzić do lamusa i m. in. żywo utrzymuje stosunki dyplomatyczne z innymi podmiotami (https://www.orderofmalta.int/diplomatic- activities/)

Podmioty w p.m.p. Podmioty (?) o szczątkowej osobowości : publiczne osoby prawne Niekiedy można spotkać się z takim podmiotem (osobą prawną), który nie jest powiązany jedynie z jakimś porządkiem prawa krajowego, ale w dodatku/prócz tego posiada „swoją” umowę międzynarodową Przykład : http://www.eurofima.org/en/ -  European Company for the Financing of Railroad Rolling Stock [Spółka Europejska na rzecz Finansowania Taboru Kolejowego]; spółka akcyjna prawa szwajcarskiego z „własną” umową międzynarodową

Podmioty w p.m.p. Podmioty (?) o szczątkowej osobowości : „prywatne” organizacje międzynarodowe, międzynarodowe NGOs Takie organizacje o charakterze nie-międzyrządowym, których działalność przebiega na poziomie międzynarodowym http://www.msf.org/ Lekarze Bez Granic https://amnesty.org.pl/ Amnesty International Czy nawet https://elsa.org/ Na obecnym etapie rozwoju prawa miedzynarodowego niektóra doktryna przyznaje, że w XXI wieku nie można bronić się przed nazwaniem takich organizacji podmiotami prawa międzynarodowego (J. Menkes, Podmiotowość pozarządowej organizacji międzynarodowej [w:] op. cit., s 283). Status konsultacyjny z art. 71 KNZ

Podmioty w p.m.p. Podmioty (?) o szczątkowej osobowości : jednostki (osoby fizyczne i prawne) Na obecnym etapie rozwoju prawa międzynarodowego jednostka nie jest uznawana – oczywiście – za podmiot porównywalny do państwa czy nawet porównywalny do organizacji międzynarodowej Zasadniczy brak zdolności procesowej, brak możliwości wystąpienia z roszczeniem prawnomiędzynarodowym Ale : międzynarodowe prawo karne (zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej), zbrodnia piractwa, międzynarodowe prawo inwestycyjne Wyspecjalizowane sądy ponadnarodowe i zdolność skargowa jednostki : Europejski Trybunał Praw Człowieka

Podmioty w p.m.p. Naród jako podmiot prawa międzynarodowego Opinia doradcza MTS w sprawie zgodności jednostronnej deklaracji niepodległości Kosowa z prawem międzynarodowym, http://www.icj-cij.org/files/case-related/141/141-20100722-ADV- 01-00-EN.pdf ,pkt 79; jednostronne deklaracje niepodległości nie są niezgodne jako takie z prawem międzynarodowym During the second half of the twentieth century, the international law of self-determination developed in such a way as to create a right to independence for the peoples of non-self- governing territories and peoples subject to alien subjugation, domination and exploitation Opinia doradcza MTS w sprawie budowy muru przez Izrael, 2004, http://www.icj- cij.org/files/case-related/131/131-20040709-ADV-01-00-EN.pdf, pkt 155, prawo narodu do samostanowienia

Podmioty w p.m.p. Kwestia organów i aparatów urzędniczych ONZ Może być tak, że jakieś ciało (organ) nie ma statusu podmiotu prawa międzynarodowego (osoby prawnej), ale to nie powstrzymuje go przed działaniem Organy ONZ – a więc organy organizacji międzynarodowej – powołują wtórne organy wraz z aparatami urzędniczymi, do stałego działania lub ad hoc Przykład : https://unsco.unmissions.org/ : THE OFFICE OF THE UNITED NATIONS SPECIAL COORDINATOR FOR THE MIDDLE EAST PEACE PROCESS

Podmioty w p.m.p. Podmioty o szczątkowej osobowości : powstańcy i strony walczące M. Shaw, International Law, Cambridge 2008, s. 245 International law has recognised that such entities may in certain circumstances, primarily dependent upon the de facto administration of specific territory, enter into valid arrangements In addition they will be bound by the rules of international law with respect to the conduct of hostilities and may in due course be recognised as governments. The traditional law is in process of modification as a result of the right to self-determination, and other legal principles such as territorial integrity, sovereign equality and non-intervention in addition to recognition will need to be taken into account.

Podmioty w p.m.p. Społeczność międzynarodowa jako podmiot prawa międzynarodowego? Niektóra doktryna wyróżnia społeczność międzynarodową (the international community) jako podmiot prawa międzynarodowego (por. M. Perkowski, Podmiotowość w prawie międzynarodowym – klasyfikacja [w:] op. Cit., s. 25, pod „podmiotowość szczególna” Można tutaj przypuścić, że taki „podmiot” to podmiot uprawniony względem obowiązku każdego państwa z tytułu norm ius cogens

Podmioty w p.m.p. Kwestia rządów państw na wychodźstwie (governments-in-exile) oraz przedstawiciele państw bez możliwości wykonywania piastowanej funkcji Niekiedy zdarza(ło) się, że dane państwo jest poddawane agresji i jakiś rząd przebywa w „gościnie” u innego państwa Z tytułu uznania, taki rząd może być uznawany za reprezentanta danego państwa, które na dany moment nie wykonuje efektywnie władztwa nad swoim terytorium z tytułu sytuacji nielegalnej Kazus Tajwanu: rząd chiński przez jakiś czas uznawany za „prawowity” rząd państwa; następnie wycofanie uznania i specjalny status Tajwanu

Podmioty w p.m.p. Najemnicy Najemnicy i najemnicy Najemnicy a prawo konfliktów zbrojnych : PROTOKÓŁ DODATKOWY DO KONWENCJI GENEWSKICH Z DNIA 12 SIERPNIA 1949 R., DOTYCZĄCY OCHRONY OFIAR MIĘDZYNARODOWYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH Artykuł  47 Najemnicy 1. Najemnik nie ma prawa do statusu kombatanta lub jeńca wojennego. 2. Określenie "najemnik" dotyczy każdej osoby, która:(a) została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym; (b) rzeczywiście bierze bezpośredni udział w działaniach zbrojnych; (c) bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego wyraźnie wyższego od tego, które jest przyrzeczone lub wypłacane kombatantom mającym podobny stopień i sprawującym podobną funkcję w siłach zbrojnych tej strony; (d) nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę konfliktu; (e) nie jest członkiem sił zbrojnych strony konfliktu; (f) nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił zbrojnych tego państwa. „Najemnicy” : „siły pokojowe” : https://www.academi.com/pages/about-us/guiding-principles ?

Podmioty w p.m.p. Uznanie a podmiotowość Uznanie ma charakter oświadczenia o charakterze politycznym, wyrażającego wolę danego państwa; może być de jure albo de facto Uznanie może wzmocnić w sytuacjach wątpliwych status podmiotu Jednakże, w sytuacji wykonywania efektywnego władztwa nad terytorium przez rząd powiązany z konkretną ludnością brak uznania np. przez jedno państwo jest zasadniczo pozbawiony znaczenia Kazus „Macedonii”, nieuznawanej przez Grecję z tytułu nazwy; MTS, wyrok 2011 http://www.icj-cij.org/files/case-related/142/142-20111205-JUD-01-00-EN.pdf Brak uznania ze strony Grecji nie pozbawia „Dawnej Jugosławiańskiej Republiki Macedonii” bytu

Podmioty w p.m.p. Failed states a podmiotowość Niekiedy może być tak, że dane państwo przestaje wykonywać swoje władztwo i faktycznie przestaje istnieć Kazusy Libii i Somalii – ‚failed states’ Jak się wydaje, na obecnym etapie rozwoju prawa międzynarodowego nie ma koncepcji „państwa upadłego” w rodzaju „desuetudo” bytu państwowości Faktycznie rzecz biorąc, podmioty prawa międzynarodowego mogą zawierać umowy z powstańcami/najemnikami działającymi na terytorium upadłego państwa, bez formalnego uznania takich „jednostek” za podmiot prawa międzynarodowego Por. https://www.worldcrunch.com/migrant-lives-1/can-a-libyan-warlord-help-europe-solve- the-migrant-crisis : Unia Europejska „przeciwdziała” kryzysowi migracyjnemu za pomocą lokalnych watażków